Wszystko o zbiorowych układach pracy

Stan prawny na 21 czerwca 2011 r.

Ewa Drzewiecka

Opracował PRZEMYSŁAW MAŃKO

WYŚLIJ PYTANIE

pgp@infor.pl

"Poradnik", który oddajemy do Państwa rąk, stanowi kompendium wiedzy o układach zbiorowych, usystematyzowanej pod kątem potrzeb pracodawcy. Radzimy, jak postępować, gdy układ staje się zbyt dużym obciążeniem, i w jaki sposób przetrwać okres słabszej kondycji finansowej firmy przy jak najmniejszych cięciach. W "Poradniku" znajdą Państwo również najnowsze orzeczenia SN, niekiedy zawierające wykładnię przeciwną do dotychczas obowiązującej, co pozwala na wykorzystanie ich w ewentualnym sporze z pracownikiem.

Jak przebiega procedura zawarcia układu

Zawarcie układu zbiorowego zależy od woli stron. Żaden akt prawny nie zmusza stron do zawarcia układu. Z inicjatywą wszczęcia rokowań musi więc wystąpić jedna z nich. Zawarcie układu następuje bowiem w drodze rokowań.

Kto jest związany układem

Układ zawiera się dla wszystkich pracowników (także młodocianych) zatrudnionych przez pracodawcę lub pracodawców (układ ponadzakładowy), objętych jego postanowieniami, chyba że strony w układzie postanowią inaczej. Postanowienia normatywne wiążą wszystkich pracowników, a nie tylko należących do związków zawodowych, które zawarły układ. Nie jest dopuszczalne zawarcie w układzie postanowienia, zgodnie z którym postanowienia układu stosuje się tylko do członków związku zawodowego, będącego stroną układu. Dopuszczalne jest natomiast wyłączenie części lub całości postanowień układu z powodów obiektywnych, wobec niektórych grup pracowników ze względu na rodzaj ich pracy, np. układ zawiera się tylko dla pracowników wykonujących ten, a nie inny zawód. Wyłączenia należy dokonać wyraźnie i w treści układu, a nie w osobnym dokumencie. W przeciwnym wypadku układ będzie uznany za zawarty dla wszystkich pracowników. Postanowieniami układu mogą być objęte osoby świadczące pracę na innej podstawie niż stosunek pracy. Dotyczy to zatrudnionych na podstawie umów cywilnoprawnych: o dzieło, umowy zlecenia (w tym kontraktu menedżerskiego, umów w ramach samozatrudnienia), umowy agencyjnej, a także umowy o pracę nakładczą. Warto zwrócić uwagę, że dana osoba może być związana z pracodawcą na podstawie umowy cywilnoprawnej w sposób krótkotrwały, np. jednorazową umową o dzieło albo długoterminowy, jak samozatrudnieni czy menedżerowie. Ze zwrotu "osoby świadczące pracę" wynika, że chodzi o osoby, które świadczą lub mają świadczyć pracę przez dłuższy czas, co upodabnia ich sytuację do sytuacji pracowników. Układ może też obejmować emerytów i rencistów, którzy pracowali u pracodawcy objętego układem. Odnosi się to do postanowień tzw. części trzeciej układu, zawierającej postanowienia socjalne, czyli dotyczące korzystania z zakładowych świadczeń socjalnych, np. upominki i bony z okazji świąt, dostępność do pożyczek z funduszu oraz świadczeń w naturze (deputatów). Ponadto niekiedy pewne postanowienia części trzeciej układu odnoszą się do rodziny zmarłego pracownika, np. postanowienie, zgodnie z którym w razie śmierci pracownika w następstwie wypadku przy pracy pierwszeństwo w zatrudnieniu na jego miejsce przysługuje członkowi rodziny.