Podmioty powiązane - konsekwencje podatkowe

Podstawę opodatkowania w podatkach dochodowych stanowi dochód, rozumiany jako nadwyżka przychodów nad kosztami jego uzyskania. Natomiast w myśl przepisów ustawy o VAT podstawą opodatkowania jest obrót, tj. kwota należna z tytułu sprzedaży pomniejszona o kwotę podatku. W razie ustalenia istnienia związku między podmiotami, który miał wpływ na zniekształcenie podstawy opodatkowania, organ podatkowy jest uprawniony do określenia podstawy opodatkowania w sposób szczególny.

Zgodnie z art. 23 § 1 Ordynacji podatkowej, organ podatkowy określa podstawę opodatkowania w drodze oszacowania, jeżeli brak jest danych niezbędnych do jej określenia, a także gdy dane wynikające z ksiąg podatkowych nie pozwalają na określenie podstawy opodatkowania. Przepis ten kreuje zatem specyficzną instytucję, której zastosowanie nie powinno być utożsamiane przez podatników z karą, choć w praktyce, w tym także w orzecznictwie, funkcjonuje przekonanie o jej sankcyjności. Ze względu na swój arbitralny charakter przepis ten może być wykorzystywany jedynie w przypadkach szczególnych, gdy organ skarbowy nie dysponuje, po wnikliwie przeprowadzonym postępowaniu dowodowym, danymi umożliwiającymi zrekonstruowanie rzeczywistej wielkości podstawy opodatkowania. Ponadto należy wskazać, że ustalenie w drodze szacunkowej dokładnej, realnej podstawy opodatkowania jest w zasadzie niemożliwe, chodzi zatem o określenie wielkości jak najbardziej zbliżonej do stanu faktycznego. Dlatego też w myśl art. 23 § 3 Ordynacji podatkowej, organ podatkowy powinien odstąpić od określenia podstawy opodatkowania w drodze oszacowania, jeżeli dane wynikające z ksiąg podatkowych, uzupełnione dowodami uzyskanymi w toku postępowania, pozwalają na określenie podstawy opodatkowania. Ten sposób ustalania podstawy opodatkowania ma zastosowanie przy określaniu rzeczywistego dochodu (ustawy o podatkach dochodowych) lub obrotu (ustawa o VAT) podmiotów wykorzystujących powiązania z innymi podmiotami, w celu przerzucania tego dochodu lub obrotu, ale nie musi się wiązać z odrzuceniem urządzeń księgowych jako dowodu. W myśl art. 25 ust. 2 i 4 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych oraz art. 11 ust. 2 i 4 ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych, dochody podatników przerzucających dochód na inne podmioty krajowe lub zagraniczne, z którymi są powiązane w sposób wynikający z tych ustaw, określa się w drodze oszacowania, stosując jedną z wymienionych metod. Również art. 17 ust. 1 ustawy o VAT nakłada na organ podatkowy obowiązek szacunkowego określenia wysokości obrotu m.in. w razie stwierdzenia, że związek rodzinny, kapitałowy, majątkowy lub wynikający ze stosunku pracy, istniejący między podatnikami, miał wpływ na ustalenie ceny. W tym przypadku ustawodawca nie daje możliwości wyboru metody oszacowania, lecz wskazuje, że określenie wysokości obrotu powinno zostać dokonane na podstawie przeciętnych cen stosowanych w danej miejscowości lub na danym rynku w dniu wykonania świadczenia.