Rozrachunki i roszczenia w świetle nowej ustawy o rachunkowości

Podatkowa regulacja kosztów uzyskania przychodów w obu ustawach podatkowych, tj. zarówno w ustawie o podatku dochodowym od osób fizycznych, jak i prawnych, wiąże koszt nie tylko z przychodem, ale także z czasem jego poniesienia i z czasem uzyskania przychodów. Zasadą ustawowej regulacji kosztów jest to, że są one potrącalne w tym roku podatkowym, w którym zostały poniesione. Ta regulacja nie rodzi problemów w praktyce. Inaczej sprawa przedstawia się z wyjątkami od tej zasady, które stanowią o potrącaniu kosztów uzyskania przychodów w innym czasie niż rok podatkowy, w którym zostały poniesione. Podstawową normą określającą potrącalność kosztów uzyskania przychodów jest art. 15 ust. 4 ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych. Przepis ten stanowi, że koszty uzyskania przychodów są potrącalne tylko w tym roku podatkowym, którego dotyczą, to jest są potrącalne także koszty uzyskania poniesione w latach poprzedzających rok podatkowy, lecz dotyczące przychodów roku podatkowego oraz określone co do rodzaju i kwoty koszty uzyskania, które zostały zarachowane, chociaż ich jeszcze nie poniesiono, jeżeli  odnoszą się do przychodów danego roku podatkowego, chyba że ich zarachowanie nie było możliwe; w tym przypadku są one potrącalne w roku, w którym zostały poniesione. Oznacza to, że wszelkie koszty odlicza się od przychodu danego roku, jeśli odnoszą się one do przychodów tego roku, z wyjątkiem tych, których zarachowanie okazało się niemożliwe. Takie rozwiązanie jest konsekwencją przyjętego przez ustawodawcę założenia powiązania kosztu z przychodem.

W kwestii tego przepisu Naczelny Sąd Administracyjny m.in. w wyroku z 22 marca 1999 r. (I SA/Ka 1369/97) orzekł, że z normy zawartej w art. 15 ust. 4 ustawy z dnia 15 lutego 1992 r. o podatku dochodowym od osób prawnych (...) wynika związek między działaniem a faktem tego działania, tj. między poniesionym kosztem a uzyskaniem przychodu, a nie związek między działaniem a celem tego działania. Jeżeli do obliczenia dochodu brany jest przychód faktycznie, a nie hipotetycznie uzyskany, to również brane pod uwagę mogą być tylko koszty, choćby tylko zarachowane, związane z uzyskanym realnie przychodem, mogą to być również koszty poniesione w latach poprzedzających rok podatkowy (koszty przyszłych okresów). Nie jest natomiast możliwe ich potrącenie w roku, w którym je poniesiono, jeśli ten nie jest jednocześnie rokiem, którego dotyczą.