Zgodnie z zasadą legalizmu

Ułaskawienie jest pisemnym aktem urzędowym wymagającym uzasadnienia. Może być stosowane przez prezydenta swobodnie, nie może jednak być aktem arbitralnego wykorzystywania prawa

Ułaskawienie po raz kolejny stało się przedmiotem szerszego zainteresowania. Debaty dotyczące tej instytucji obejmują wszystkie aspekty, w tym rozstrzygnięty jakiś czas temu przez Sąd Najwyższy spór o możliwość skorzystania z prawa łaski przed wydaniem prawomocnego wyroku skazującego. Szczególną rolę zdają się jednak odgrywać proceduralne aspekty stosowania tej instytucji. W szczególności zaś problem, czy prezydent może stosować prawo łaski, odwołując się wyłącznie do art. 193 konstytucji, stanowiącego samoistną podstawę wykonywania tej prerogatywy, czy też postępowanie ułaskawieniowe ma swoje proceduralne regulacje. Powyższe pytanie nie łączy się z problematyką zakresu i treści konstytucyjnej prerogatywy prezydenta, lecz odnosi do sfery formalnej, tj. pytania, czy polski system prawny przewiduje obligatoryjną procedurę ułaskawieniową, określającą zasady postępowania odnoszące się także do Prezydenta RP? Poszukując rozwiązania tej kwestii, warto spojrzeć na instytucję ułaskawienia z trzech perspektyw.

Zakres prerogatywy konstytucyjnej

Niezależnie od stanowiska w sporze dotyczącym (nie)możliwości ułaskawienia osoby, która nie została prawomocnie skazana, znanym powszechnie jako spór o abolicję indywidualną, wszyscy uczestnicy debaty są zgodni, że zakres i treść prawa łaski reguluje konstytucja. Nie wchodząc głębiej w to zagadnienie, wystarczy wskazać, że prerogatywę Prezydenta RP określa art. 139 konstytucji, stanowiąc, że „stosuje prawo łaski”. Respektując zasadę autonomicznej wykładni pojęć konstytucyjnych, które nie mogą być ograniczane poprzez odwołanie się w procesie wykładni do kontekstu związanego z treścią „zwykłych ustaw”, odpowiedź na pytanie, jaki jest zakres tego zwrotu, wymaga uwzględnienia kontekstu konstytucyjnego.

Szczególną rolę odgrywają dwie kwestie. Pierwsza jest związana z odpowiedzią na pytanie, czego może dotyczyć prawo łaski. W tym zakresie powszechnie przyjmuje się, że odnosi się ono do rozstrzygnięcia wydanego przez właściwy konstytucyjnie organ, na mocy którego konkretnej osobie została przypisana odpowiedzialność represyjna, której podstawą jest stwierdzenie winy. Co przy tym istotne – w związku z treścią art. 42 ust. 3 konstytucji wina może zostać stwierdzona wyłącznie prawomocnym wyrokiem sądu. Uprawnienie do zastosowania prawa łaski aktualizuje się zatem wraz z przypisaniem odpowiedzialności we właściwym trybie, przez właściwy organ i po określeniu konkretnej dolegliwości wymierzonej sprawcy, do którego odnosi się konstytucyjne domniemanie niewinności. Podstawą prawa łaski może być zatem bez wątpienia prawomocne przypisanie odpowiedzialności karnej lub karnej skarbowej.