Roszczenie o ustalenie istnienia stosunku pracy

Pracownik lub inspektor Państwowej Inspekcji Pracy mogą żądać przed sądem ustalenia, że dana osoba była zatrudniona nie na podstawie umowy cywilnoprawnej, lecz w ramach stosunku pracy. Roszczenie to opiera się na art. 189 k.p.c., w myśl którego powód może żądać ustalenia przez sąd istnienia lub nieistnienia stosunku prawnego lub prawa, gdy ma w tym interes prawny. A zatem podstawową przesłanką roszczenia o ustalenie, że strony łączył stosunek pracy, jest istnienie interesu prawnego po stronie pracownika.

W orzecznictwie sądowym przyjmuje się, że nie ma interesu prawnego w ustaleniu stosunku prawnego ten, kto może skorzystać równocześnie z innej formy ochrony swych praw. W szczególności możliwość dochodzenia przez powoda świadczeń z określonego stosunku prawnego wyklucza istnienie interesu prawnego w ustaleniu tego stosunku. Jest to jednak zasada, od której istnieją wyjątki. Decydujące znaczenie w tym zakresie mają właściwości stosunku prawnego. Swoistość stosunku pracy polega na tym, że jego istnienie stanowi przesłankę powstania innych stosunków prawnych (jak np. stosunku ubezpieczenia społecznego). Nadto świadczenia wynikające ze stosunku pracy nie obejmują ogółu świadczeń przysługujących pracownikowi z tytułu zatrudnienia (np. należnych ze stosunków prawnych związanych ze stosunkiem pracy). A zatem interes prawny pracownika w ustaleniu istnienia stosunku pracy nie wyczerpuje się w żądaniu zapłaty świadczeń należnych mu z tego stosunku. Ustalenie istnienia stosunku pracy warunkuje bowiem prawo do niektórych bieżących i przyszłych świadczeń z ubezpieczeń społecznych, a także rzutuje na ich wysokość. Dlatego też powszechnie przyjmuje się, że pracownik ma interes prawny w żądaniu ustalenia istnienia stosunku pracy. Tak też wskazywał Sąd Najwyższy w wyroku z 29 marca 2001 r. (sygn. akt I PKN 333/00) podnosząc, że interes prawny pracownika w ustaleniu istnienia stosunku pracy (art. 189 k.p.c.) z reguły nie wyczerpuje się w możliwości dochodzenia świadczeń należnych z tego stosunku prawnego.