Interpretacja indywidualna z dnia 23 października 2024 r., Dyrektor Krajowej Informacji Skarbowej, sygn. 0114-KDIP4-3.4012.543.2024.3.KM

Brak prawa do odliczenia podatku naliczonego w związku z wypłaceniem na rzecz Najemcy kwoty odszkodowania (należność główna wraz z odsetkami) i kosztów postępowania (wraz z odsetkami).

Interpretacja indywidualna – stanowisko prawidłowe

Szanowny Panie,

stwierdzam, że Pana stanowisko w sprawie oceny skutków podatkowych opisanego stanu faktycznego w podatku od towarów i usług jest prawidłowe.

Zakres wniosku o wydanie interpretacji indywidualnej

22 sierpnia 2024 r. wpłynął Pana wniosek o wydanie interpretacji indywidualnej, który dotyczy braku prawa do odliczenia podatku naliczonego w związku z wypłaceniem na rzecz Najemcy kwoty odszkodowania (należność główna wraz z odsetkami) i kosztów postępowania (wraz z odsetkami).

Treść wniosku jest następująca:

Opis stanu faktycznego

Wnioskodawca (dalej: „Strona”, „Podatnik”) prowadzi działalność gospodarczą w zakresie wynajmu i zarządzania nieruchomościami własnymi lub wydzierżawionymi (PKD 68.20.Z). Uzyskiwane dochody (przychody) opodatkowuje według zasad właściwych dla podatku liniowego, określonych art. 30c ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych. Podatnik jest również czynnym podatnikiem podatku od towarów i usług.

Na mocy umowy z 6 października 2016 r. Pan A.A. wynajmuje halę produkcyjno-magazynową na rzecz kontrahenta (dalej: „Najemca”). Zgodnie z zawartą umową, na podstawie par. 4 ust. 4 lit. a umowy, Najemca zobowiązany jest do zapłaty za energię elektryczną. Założenie zawartej umowy polegało na przyjęciu, że to kontrahent samodzielnie zawrze umowę z gestorem mediów. Jednakże zgodnie z dokonanymi pomiędzy stronami umowy ustaleniami oraz praktyką, ww. umowę z dostawcą energii zawarł Podatnik, natomiast koszty energii elektrycznej refakturuje na rzecz kontrahenta, tj. w całości przenosi na Najemcę.

26 marca 2020 r. Pan A.A., w ramach prowadzonej działalności gospodarczej, zawarł z dostawcą energii umowę sprzedaży energii elektrycznej. W ramach tej umowy podmiot zobowiązał się m.in. do sprzedaży energii eklektycznej do obiektu znajdującego się (…). Umowa została zawarta na czas określony, tj. od 1 stycznia 2021 r. do 31 grudnia 2023 r. Pismem z 31 sierpnia 2022 r. dostawca energii wypowiedział przedmiotową umowę ze skutkiem natychmiastowym.

Z uwagi na zaprzestanie świadczenia usług przez ww. dostawcę Strona zmuszona została do zawarcia umowy z innym sprzedawcą energii elektrycznej. Powyższe spowodowało, że Pan A.A., a de facto Najemca, w konsekwencji zawarcia nowej umowy, zobowiązany był do zapłaty kwoty z tytułu dostawy energii elektrycznej, w wysokości znacząco wyższej, aniżeli wynikającej z umowy z 26 marca 2020 r.

Z uwagi na fakt, że koszt związany z energią elektryczną w całości jest refakturowany na rzecz Najemcy - to właśnie ten podmiot poniósł rzeczywistą szkodę z uwagi na wypowiedzenie umowy przez pierwotnego dostawcę energii. Jednakże wobec tego, że umowa z 26 marca 2020 r. została zawarta przez Pana A.A. - podmiot ten nie posiadał legitymacji procesowej do wystąpienia przeciwko dostawcy energii z powództwem o zapłatę z tytułu odszkodowania.

Mając na względzie te okoliczności faktyczne, kontrahent ten uzgodnił z Wnioskodawcą, że Strona wystąpi z ww. powództwem przeciwko dostawcy energii, natomiast wszelkie koszty związane z postępowaniem sądowym (w tym m.in. opłata od pozwu oraz koszty wynagrodzenia pełnomocnika) zostaną pokryte przez Najemcę. Tym samym, Podatnik, jako strona postępowania sądowego, nie ponosił z tego tytułu rzeczywistego ciężaru ekonomicznego. Jednocześnie z uwagi na fakt, że to Najemca ponosić miał koszty związane z postępowaniem sądowym, strony ustaliły, że w przypadku uzyskania korzystnego wyroku wszelkie zasądzone kwoty zostaną w całości przekazane Najemcy.

Pozwem z 2 lutego 2023 r. Pan A.A. wniósł o zasądzenie od dostawcy energii kwoty tytułem odszkodowania wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie oraz o zasądzenie kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego. Powództwo to obejmowało dochodzenie odszkodowania za jeden miesiąc.

Wyrokiem z 3 kwietnia 2024 r., sygn. akt: (…) Sąd zasądził na rzecz Pana A.A.  m.in.:

• w całości dochodzoną kwotę wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie;
• kwotę tytułem zwrotu kosztów postępowania, w tym tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego - wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie.

Od powyższego wyroku dostawca energii elektrycznej nie złożył apelacji oraz wypłacił na rzecz Wnioskodawcy zasądzone kwoty. Tym samym, aktualnie Podatnik zobowiązany jest do wypłaty w całości zasądzonych kwot na rzecz Najemcy.

Jednocześnie uwzględniając powyższy wyrok, w odniesieniu do pozostałych miesięcy nieobjętych omówionym powyżej powództwem, Podatnik wraz z Najemcą zawrą porozumienie, w ramach którego kontrahent ten poniesie wszelkie koszty związane z postępowaniem sądowym (Pan A.A. w żadnym zakresie nie poniesie ciężaru ekonomicznego z tym związanego), natomiast Wnioskodawca zobowiązany będzie do zwrotu w całości ewentualnie zasądzonych na jego rzecz kwot. Mechanizm działania będzie zatem tożsamy, jak przedstawiony powyżej. Przy czym powyższe będzie miało również zastosowanie w sytuacji, gdy dojdzie do wypłaty jakichkolwiek z tego tytułu kwot (od dostawcy energii na rzecz Pana A.A.), tj. również w przypadku zawarcia ewentualnej ugody. Nadto, Wnioskodawca wraz z Najemcą dojdą do porozumienia, na mocy którego przyszłe środki zostaną w całości wypłacone bezpośrednio do Najemcy.

Pytania

1)Czy w związku z kwotą odszkodowania (należność główna wraz z odsetkami), która zostanie wypłacona na rzecz Najemcy, Wnioskodawcy będzie przysługiwało prawo do odliczenia podatku naliczonego? (pytanie oznaczone we wniosku nr 5)

2)Czy w związku z kwotą kosztów postępowania (wraz z odsetkami), która zostanie wypłacona na rzecz Najemcy, Wnioskodawcy będzie przysługiwało prawo do odliczenia podatku naliczonego? (pytanie oznaczone we wniosku nr 6)

Pana stanowisko w sprawie

1)W ocenie Strony, w związku z kwotą odszkodowania (należność główna wraz z odsetkami), która zostanie wypłacona na rzecz Najemcy, Wnioskodawcy nie będzie przysługiwało prawo do odliczenia podatku naliczonego.

2)W ocenie Strony, w związku z kwotą kosztów postępowania (wraz z odsetkami), która zostanie wypłacona na rzecz Najemcy, Wnioskodawcy nie będzie przysługiwało prawo do odliczenia podatku naliczonego.

Uwagi ogólne:

Kwota, która zostanie przekazana przez Wynajmującego na rzecz Najemcy (należność główna wraz z odsetkami za zwłokę), z uwagi na uzyskanie korzystnego wyroku przed sądem powszechnym, przekazywana będzie tytułem szkody w zakresie wykonania umowy najmu na podstawie art. 471 ustawy Kodeks cywilny. Zgodnie z tym przepisem dłużnik obowiązany jest do naprawienia szkody wynikłej z niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania, chyba że niewykonanie lub nienależyte wykonanie jest następstwem okoliczności, za które dłużnik odpowiedzialności nie ponosi.

W tym miejscu wskazać należy, że odpowiedzialność kontraktowa dłużnika jest rodzajem roszczenia odszkodowawczego na wypadek niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania. Cechą charakterystyczną odpowiedzialności kontraktowej jest źródło jej ewentualnego powstania, tj. zobowiązanie istniejące przed aktualizacją przesłanek odpowiedzialności kontraktowej. Zobowiązanie takie może być wynikiem czynności prawnej, zarówno jednostronnej, jak i dwustronnej, ale także zdarzeń, z którymi sama ustawa wiąże ten rodzaj odpowiedzialności, np. bezpodstawnego wzbogacenia, orzeczenia sądu, aktu administracyjnego itp.(Nazaruk Piotr (red.), Kodeks cywilny. Komentarz aktualizowany, Opublikowano: LEX/el. 2024). Odpowiedzialność kontraktowa korzysta z domniemania winy dłużnika. Wierzyciel bowiem nie jest zobowiązany do wskazania winy dłużnika, a jedynie do wskazania okoliczności świadczących o niewykonaniu lub nienależytym wykonaniu zobowiązania. Odpowiedzialność ta uzależniona jest od wystąpienia przesłanek odpowiedzialności, tj. szkody, którą poniósł wierzyciel, niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania na skutek okoliczności, za które dłużnik z mocy umowy lub ustawy ponosi odpowiedzialność, oraz związku przyczynowego między faktem nienależytego wykonania lub niewykonania zobowiązania a szkodą (Nazaruk Piotr (red.), Kodeks cywilny. Komentarz aktualizowany, Opublikowano: LEX/el. 2024).

Powyższe znajduje potwierdzenie w szerokim orzecznictwie sądów, które potwierdzają m.in., że pojęcie szkody na gruncie prawa cywilnego odnosi się do wszelkich uszczerbków w dobrach lub interesach prawnie chronionych, których poszkodowany doznał wbrew swej woli (wyrok SA w Łodzi z 29 grudnia 2017 r., I ACa 526/17, LEX nr 2445245).

Odszkodowanie za nienależyte wykonanie umowy, dochodzone na podstawie art. 471, jest świadczeniem mającym powetować szkodę spowodowaną niewłaściwym działaniem bądź zaniechaniem dłużnika. Obowiązek naprawienia szkody obejmuje jej całość, w tym także uszczerbek wywołany nieotrzymaniem należnych świadczeń we właściwym czasie, w wypadku świadczeń pieniężnych obejmujący także odsetki należne za opóźnienie (wyrok SN z 16 kwietnia 2008 r., V CSK 515/07, LEX nr 395257).

W świetle art. 471 k.c. w zw. z art. 361 § 2 k.c. szkoda obejmuje zatem zarówno rzeczywistą stratę (damnum emergens), jak i utracone korzyści (lucrum cessans). Strata wyraża się w zmianie stanu majątkowego poszkodowanego, polegającej albo na zmniejszeniu się jego aktywów, albo na zwiększeniu się pasywów. Utrata korzyści (lucrum cessans) polega zaś na niepowiększeniu się czynnych pozycji w majątku poszkodowanego, które pojawiłyby się w tym majątku, gdyby nie zdarzenie wyrządzające szkodę. Takie ujęcie szkody odwołuje się do metody dyferencyjnej, polegającej na porównaniu aktualnego stanu majątkowego poszkodowanego z hipotetycznym stanem jego majątku, jaki by istniał, gdyby nie nastąpiło zdarzenie szkodzące (wyrok SA w Lublinie z 16 sierpnia 2022 r., I AGa 20/22, LEX nr 3437143).

Mając na uwadze powyższe okoliczności uznać należy, że środki które zostaną wypłacone na rzecz Najemcy (należność główna wraz z odsetkami za zwłokę) w związku z wyrokiem Sądu będą miały charakter odszkodowania. Z uwagi na to obowiązki prawno-podatkowe Pana A.A. należy rozpatrzyć z uwzględnieniem tych okoliczności.

Zgodnie z art. 5 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 11 marca 2004 r. o podatku od towarów i usług, opodatkowaniu ww. podatkiem podlegają: odpłatna dostawa towarów i odpłatne świadczenie usług na terytorium kraju.

Stosownie do treści art. 7 ust. 1 ww. ustawy, przez dostawę towarów, o której mowa w art. 5 ust. 1 pkt 1, rozumie się przeniesienie prawa do rozporządzania towarami jak właściciel (...).

Przez towary, według art. 2 pkt 6 ustawy o podatku od towarów i usług, rozumie się rzeczy oraz ich części, a także wszelkie postacie energii.

Z kolei przez świadczenie usług - w myśl art. 8 ust. 1 pkt 1 powołanej ustawy - rozumie się każde świadczenie na rzecz osoby fizycznej, osoby prawnej lub jednostki organizacyjnej niemającej osobowości prawnej, które nie stanowi dostawy towarów w rozumieniu art. 7, w tym również:

1) przeniesienie praw do wartości niematerialnych i prawnych, bez względu na formę, w jakiej dokonano czynności prawnej;

2) zobowiązanie do powstrzymania się od dokonania czynności lub do tolerowania czynności lub sytuacji;

3) świadczenie usług zgodnie z nakazem organu władzy publicznej lub podmiotu działającego w jego imieniu lub nakazem wynikającym z mocy prawa.

Definicja pojęcia "świadczenie usług" ma charakter dopełniający definicję pojęcia "dostawa towarów" i jest wyrazem realizacji zasady powszechności opodatkowania podatkiem od towarów i usług transakcji wykonywanych przez podatników w ramach działalności gospodarczej. Przez świadczenie usług należy zatem rozumieć każde zachowanie, które nie jest dostawą towarów, świadczone na rzecz innego podmiotu. Jednocześnie, jak wynika z treści wskazanego art. 5 ust. 1 pkt 1 ustawy, dostawa towarów i świadczenie usług, co do zasady, podlegają opodatkowaniu podatkiem od towarów i usług wówczas, gdy są wykonywane odpłatnie.

Szerokie określenie zakresu przedmiotowego pojęcia "usługi" zgodnie z art. 8 ust. 1 ustawy o podatku od towarów i usług nie oznacza, że świadczeniem usług jest każda czynność, czy zdarzenie, którego efektem jest przysporzenie jednej ze stron na skutek działania lub zaniechania innej strony. Również krajowe orzecznictwo administracyjne potwierdza, że dychotomiczny podział na gruncie ustawy na świadczenie usług i dostawę towarów nie oznacza, że podział ten wypełnia wszelkie przejawy aktywności podmiotów gospodarczych, a każdy przepływ środków finansowych odbywający się w ramach relacji pomiędzy podatnikami VAT, musi być podporządkowany świadczeniu usług lub dostawie towarów (tak m.in. NSA w wyroku z 10 października 2014 r. sygn. I FSK 1493/13).

Stwierdzenie, że w danym stanie faktycznym dochodzi do odpłatnego świadczenia usługi, wymaga zdefiniowania dwóch wzajemnych świadczeń. Jeden podmiot musi być zobowiązany do wykonywania określonych czynności innych niż dostawa towarów na rzecz drugiego podmiotu, a ten drugi podmiot musi być zobowiązany do zapłaty za wspomniane czynności (wyrok Trybunału Sprawiedliwości z dnia 3 marca 1994 r. w sprawie C-16/93 R.J. Tolsma przeciwko Inspecteur der Omzetbelasting Leeuwarden, ECR (1994) I-00743).

W orzeczeniach C-154/80, C-89/81, C-16/93, C-498/99 (publ. www.curia.europa.eu), Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej stwierdził, że za świadczenie usług za wynagrodzeniem, a więc czynności opodatkowane VAT uważane mogą być takie sytuacje, w których:

• istnieje związek prawny między usługodawcą i usługobiorcą, w ramach którego następuje wzajemne świadczenie;
• wynagrodzenie otrzymane przez usługodawcę stanowi wartość faktycznie przekazaną w zamian za usługi świadczone na rzecz usługobiorcy;
• istnieje bezpośrednia i jasno zindywidualizowana korzyść po stronie dostawcy towaru lub usługi;
• odpłatność za otrzymane świadczenie (towar lub usługę) pozostaje w bezpośrednim związku z czynnością, która miałaby być opodatkowana tym podatkiem;
• istnieje możliwość wyrażenia w pieniądzu wartości tego świadczenia wzajemnego.

Zgodnie z powyższym, przy ocenie charakteru świadczenia, jako usługi należy mieć na względzie, że ustawa o podatku od towarów i usług zalicza do grona usług każde świadczenie, które nie stanowi dostawy w rozumieniu art. 7 tej ustawy. Zauważyć jednak należy, że usługą jest tylko takie świadczenie, w przypadku którego istnieje bezpośredni jego odbiorca odnoszący korzyść związaną z tym świadczeniem.

W związku z powyższym czynność podlega opodatkowaniu jedynie wówczas, gdy wykonywana jest w ramach umowy zobowiązaniowej, a jedna ze stron transakcji może zostać uznana za bezpośredniego beneficjenta tej czynności. Przy czym związek pomiędzy otrzymywaną płatnością a świadczeniem na rzecz dokonującego płatności musi mieć charakter na tyle wyraźny, aby można było powiedzieć, że płatność następuje za to świadczenie. Powyższe znajduje potwierdzenie w utrwalonym orzecznictwie, zgodnie z którym świadczenie usług dokonywane odpłatnie w rozumieniu art. 2 pkt 1 szóstej dyrektywy wymaga bezpośredniego związku między wyświadczoną usługą a otrzymanym wynagrodzeniem (wyrok z 29 lipca 2010 r. w sprawie C-40/09 Astra Zeneca UK i przytoczone orzecznictwo).

TSUE, w wyroku z 27 października 2011 r. w sprawie C-93/10 Finanzamt Essen-NordOst przeciwko GFKL Financial Services AG, ECLI:EU:C:2011:700 wskazał: (...) należy przypomnieć, że w ramach systemu podatku VAT czynnościami podlegającymi opodatkowaniu są transakcje między stronami, przewidujące zapłatę ceny lub inne wynagrodzenie. Zatem, jeżeli czynność polega jedynie na świadczeniu jednej ze stron, bez bezpośredniego wynagrodzenia, nie ma podstawy opodatkowania, w związku z czym świadczenie takie nie podlega podatkowi VAT. W tym świetle świadczenie usługi następuje "odpłatnie" w rozumieniu art. 2 pkt 1 szóstej dyrektywy VAT, a zatem podlega opodatkowaniu, tylko jeżeli pomiędzy usługodawcą a usługobiorcą istnieje stosunek prawny, w ramach którego następuje wymiana świadczeń wzajemnych, gdyż świadczenie otrzymywane przez usługodawcę stanowi rzeczywiste odzwierciedlenie wartości usługi świadczonej usługobiorcy (ww. wyrok w sprawie MKGKraftfahrzeuge-Factoring, pkt 47).

Ponadto w wyroku z 15 lipca 1982 r. w sprawie Hong-Kong Trade Development Council, TSUE stwierdził, iż wskazane w sprawie czynności podlegają opodatkowaniu jedynie wtedy, gdy zostały wykonane odpłatnie.

Pojęcie "odpłatności" pojawiło się również w orzeczeniu z 5 lutego 1981 r. C-154/80, które zapadło na tle przepisów i Dyrektywy VAT z dnia 11 kwietnia 1967 r. w sprawie harmonizacji przepisów Państw Członkowskich w zakresie podatków obrotowych (67/227/EWEC). Trybunał wskazał, że termin "zapłata" stanowi integralną część przepisów prawa wspólnotowego, które nie odwołuje się do prawa państw członkowskich dla ustalenia jego znaczenia i zakresu. Stąd też wykładnia tego wyrażenia nie może być pozostawiona dyskrecjonalnemu władztwu każdego państwa członkowskiego. Ponadto Trybunał przypomniał, że świadczenie podlega opodatkowaniu jedynie w wypadku, gdy podstawę opodatkowania stanowi świadczenie wzajemne otrzymane przez świadczącego usługę. Musi również istnieć możliwość wyrażenia w pieniądzu wartości tego świadczenia wzajemnego. W końcu - jak wskazał Trybunał - świadczenie wzajemne musi stanowić pewną wartość subiektywną, gdyż podstawą opodatkowania jest świadczenie wzajemne rzeczywiście otrzymane, nie zaś wartość otrzymana według kryteriów obiektywnych.

W konsekwencji powyższego stwierdzić należy, iż opodatkowaniu podatkiem od towarów i usług będzie podlegało tylko to świadczenie (dostawa lub usługa), w przypadku którego istnieje konsument, tj. odbiorca świadczenia odnoszący z niego choćby potencjalną korzyść. Dopóki nie istnieje podmiot który odnosiłby lub powinien odnosić konkretne korzyści o charakterze majątkowym związanym z danym świadczeniem, dopóty świadczenie to nie będzie czynnością podlegającą opodatkowaniu podatkiem od towarów i usług.

Taka konstrukcja definicji świadczenia usług jest wyrazem zasady powszechności opodatkowania podatkiem od towarów i usług transakcji dokonywanych w ramach profesjonalnego obrotu gospodarczego.

Należy wskazać, że opodatkowaniu podatkiem od towarów i usług zgodnie z zasadą powszechności podlegają wszelkie transakcje, których przedmiotem jest dostawa towarów lub świadczenie usług, pod warunkiem, że są one realizowane przez podatników w rozumieniu ustawy i są wykonywane w ramach działalności gospodarczej. Pojęcie "dostawa towarów" w rozumieniu przepisów ustawy o VAT, obejmuje wszelkie czynności, w ramach których następuje przeniesienie prawa do rozporządzania towarem jak właściciel.

Z kolei każde świadczenie niebędące dostawą towarów polegające na działaniu, zaniechaniu lub tolerowaniu czyjegoś zachowania stanowi co do zasady usługę w rozumieniu ustawy o podatku od towarów i usług. Niemniej muszą być przy tym spełnione następujące warunki:

• w następstwie zobowiązania, w wykonaniu którego usługa jest świadczona, druga strona (wierzyciel/nabywca) jest bezpośrednim beneficjentem świadczenia,
• świadczonej usłudze odpowiada świadczenie wzajemne ze strony nabywcy (wynagrodzenie).

Należy podkreślić, że oba ww. warunki winny być spełnione łącznie, aby świadczenie podlegało, jako usługa, opodatkowaniu podatkiem od towarów i usług.

Odnosząc zatem powyższe w pierwszej kolejności do kwestii odszkodowania wskazać należy, że nie można utożsamiać odszkodowania z wynagrodzeniem. Okoliczność wypłaty odszkodowania nie jest świadczeniem wzajemnym wynikającym z tytułu wykonania określonej usługi. Samo odszkodowanie nie jest bowiem związane z zobowiązaniem się podatnika do wykonania czynności, powstrzymania się od dokonania czynności lub do tolerowania czynności lub sytuacji. Skoro zatem nie występuje tutaj związek wypłaconej kwoty z żadnym świadczeniem, to w konsekwencji wypłacone na rzecz Najemcy odszkodowanie nie będzie stanowiło wynagrodzenia za świadczenie usługi. Powoduje to, że wypłacone kwoty o charakterze odszkodowawczym (należność główna wraz z odsetkami) nie będą mieściły się w katalogu czynności podlegających opodatkowaniu i nie będą stanowiły wynagrodzenia za wykonanie czynności podlegających opodatkowaniu.

Również w odniesieniu do kosztów postępowania (w tym zastępstwa procesowego) - dokonanie powyższego nie będzie wiązało się z wykonaniem jakiejkolwiek usługi na rzecz Wnioskodawcy (brak związku wypłaty środków z wyświadczoną usługą). Tym samym, powyższe nie będzie stanowiło wynagrodzenia za wykonanie czynności podlegających opodatkowaniu.

Zgodnie z art. 86 ust. 1 ustawy o podatku od towarów i usług: w zakresie, w jakim towary i usługi są wykorzystywane do wykonywania czynności opodatkowanych, podatnikowi, o którym mowa w art. 15, przysługuje prawo do obniżenia kwoty podatku należnego o kwotę podatku naliczonego, z zastrzeżeniem art. 114, art. 119 ust. 4, art. 120 ust. 17 i 19 oraz art. 124.

Z kolei w myśl art. 88 ust. 3a pkt 2 ustawy o podatku od towarów i usług: nie stanowią podstawy do obniżenia podatku należnego oraz zwrotu różnicy podatku lub zwrotu podatku naliczonego faktury i dokumenty celne w przypadku gdy: transakcja udokumentowana fakturą nie podlega opodatkowaniu albo jest zwolniona od podatku.

Mając na względzie powyżej przedstawione przepisy uznać należy, że wobec tego, iż zdarzenie dotyczące wypłacenia na rzecz Najemcy środków stanowiących odszkodowanie (należność główna wraz z odsetkami) oraz kosztów postępowania nie będzie podlegało opodatkowaniu podatkiem od towarów i usług, to na mocy art. 88 ust. 3a pkt 2 ustawy o podatku od towarów i usług Panu A.A. nie będzie przysługiwało prawo do ewentualnego odliczenia podatku naliczonego. 

Ocena stanowiska

Stanowisko, które przedstawił Pan we wniosku jest prawidłowe.

Uzasadnienie interpretacji indywidualnej

Podstawowe zasady dotyczące odliczania podatku naliczonego zostały sformułowane w art. 86 ust. 1 ustawy z dnia 11 marca 2004 r. o podatku od towarów i usług (t. j. Dz. U. z 2024 r. poz. 361 ze zm.), zgodnie z którym:

Stosownie do art. 86 ust. 2 pkt 1 ustawy:

Zatem prawo do obniżenia kwoty podatku należnego o kwotę podatku naliczonego przysługuje wówczas, gdy zostaną spełnione określone warunki, tzn. odliczenia tego dokonuje zarejestrowany, czynny podatnik podatku od towarów i usług oraz gdy towary i usługi, z których nabyciem podatek został naliczony, są wykorzystywane do wykonywania czynności opodatkowanych, tzn. takich, których następstwem jest określenie podatku należnego (powstanie zobowiązania podatkowego).

Tak skonstruowana zasada wyklucza możliwość dokonania obniżenia kwoty podatku należnego o kwotę podatku naliczonego związanego z usługami i towarami, które nie są w ogóle wykorzystywane do czynności opodatkowanych, czyli w przypadku ich wykorzystywania do czynności zwolnionych od podatku VAT oraz niepodlegających temu podatkowi.

Ponadto ustawodawca stworzył podatnikowi prawo do odliczenia podatku naliczonego pod warunkiem spełnienia przez niego zarówno tzw. przesłanek pozytywnych oraz niezaistnienia przesłanek negatywnych, określonych w art. 88 ustawy. Przepis ten określa listę wyjątków, które pozbawiają podatnika prawa do obniżenia kwoty podatku należnego o kwotę podatku naliczonego.

W myśl art. 88 ust. 3a pkt 2 ustawy:

Oznacza to, że podatnik nie może skorzystać z prawa do odliczenia w odniesieniu do podatku, który jest należny wyłącznie z tego względu, że został wykazany na fakturze w sytuacji, gdy transakcja nie podlega opodatkowaniu albo jest zwolniona od podatku.

Na mocy art. 88 ust. 4 ustawy:

Zgodnie z ww. regulacją, z prawa do odliczenia podatku skorzystać mogą wyłącznie podatnicy, którzy są zarejestrowani jako podatnicy VAT czynni.

Aby podmiot mógł skorzystać z prawa do obniżenia kwoty podatku należnego o kwotę podatku naliczonego związanego z dokonanym nabyciem towarów i usług, w pierwszej kolejności powinien spełnić przesłanki umożliwiające uznanie go – dla tej czynności – za podatnika podatku od towarów i usług, działającego w ramach prowadzonej działalności gospodarczej.

Na mocy art. 15 ust. 1 ustawy:

Stosownie do art. 15 ust. 2 ustawy:

Zatem, zgodnie z powołanymi powyżej przepisami prawa, odliczenie podatku VAT naliczonego na zasadach określonych w art. 86 ust. 1 ustawy uwarunkowane jest tym, aby nabywane towary i usługi były wykorzystywane przez zarejestrowanego, czynnego podatnika podatku VAT, w ramach działalności gospodarczej, do wykonywania czynności opodatkowanych podatkiem od towarów i usług.

Aby opowiedzieć na Pana wątpliwości dotyczące prawa do odliczenia podatku naliczonego w związku z wypłaceniem Najemcy kwoty odszkodowania (należność główna wraz z odsetkami) i kwoty kosztów postępowania (wraz z odsetkami) należy przeanalizować, czy wskazane kwoty stanowią wynagrodzenie za czynności podlegające opodatkowaniu podatkiem VAT.

Zgodnie z art. 5 ust. 1 pkt 1 ustawy:

Natomiast w myśl art. 8 ust. 1 ustawy:

Z kolei, stosownie do art. 8 ust. 2a ustawy:

Z przywołanych regulacji wynika, że usługą jest każde świadczenie wykonane przez podatnika w ramach działalności, które nie jest dostawą towarów, w tym m.in. zobowiązanie do powstrzymania się od dokonania czynności lub do tolerowania czynności lub sytuacji. Zatem na zachowanie to składać się może zarówno działanie (uczynienie, wykonanie czegoś na rzecz innej osoby), jak i zaniechanie (nieczynienie bądź też tolerowanie, znoszenie określonych stanów rzeczy). W przypadku uznania danego świadczenia za usługę w rozumieniu art. 8 ust. 1 ustawy, winien istnieć bezpośredni konsument, beneficjent świadczenia, odnoszący wymierną korzyść.

Z treści powołanego art. 5 ust. 1 pkt 1 ustawy jednoznacznie wynika, że dostawa towarów i świadczenie usług co do zasady podlegają opodatkowaniu wówczas, gdy są wykonywane odpłatnie. Aby uznać dane świadczenie za odpłatne, musi istnieć stosunek prawny pomiędzy świadczącym usługę a odbiorcą, a w zamian za wykonanie usługi powinno zostać wypłacone wynagrodzenie. Przy czym przepisy ustawy nie określają postaci wynagrodzenia.

Przy określeniu, czy miała miejsce czynność podlegająca opodatkowaniu istotne jest zatem określenie, czy wykonywano świadczenie i czy wynagrodzenie z tytułu wykonywania tego świadczenia miało być wypłacone.

Niemniej muszą być przy tym spełnione następujące warunki:

• w następstwie zobowiązania, w wykonaniu którego usługa jest świadczona, druga strona (nabywca) jest bezpośrednim beneficjentem świadczenia,
• świadczonej usłudze odpowiada świadczenie wzajemne ze strony nabywcy (wynagrodzenie).

Należy przy tym podkreślić, że oba ww. warunki powinny być spełnione łącznie, aby świadczenie podlegało – jako usługa – opodatkowaniu podatkiem od towarów i usług.

Dana usługa podlega zatem opodatkowaniu wówczas, gdy istnieje bezpośredni związek pomiędzy świadczoną usługą a otrzymanym świadczeniem wzajemnym, w ten sposób, że zapłacone kwoty stanowią rzeczywiste wynagrodzenie za wyodrębnioną usługę świadczoną w ramach stosunku prawnego lub dochodzi do wymiany świadczeń wzajemnych.

W tym miejscu wskazać należy, że kwestia odpłatności była przedmiotem rozstrzygnięć Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej. I tak, przykładowo w wyroku z 8 marca 1988 r. w sprawie C-102/86 Apple and Pear Development Council przeciwko Commissioners of Customs and Excise, TSUE uznał, że określoną czynność można uznać za wykonaną odpłatnie, jeśli istnieje bezpośrednia i jasno zindywidualizowana korzyść po stronie dostawcy towaru lub usługi, a ponadto, gdy odpłatność za otrzymane świadczenie pozostaje w bezpośrednim związku z czynnością, która miała być opodatkowana VAT.

Wskazał Pan, że prowadzi Pan działalność gospodarczą w zakresie wynajmu i zarządzania nieruchomościami własnymi lub wydzierżawionymi. Jest Pan czynnym podatnikiem podatku od towarów i usług.

Na mocy umowy z 6 października 2016 r. wynajmuje Pan halę produkcyjno-magazynową na rzecz kontrahenta (Najemca). Zgodnie z zawartą umową, Najemca zobowiązany jest do zapłaty za energię elektryczną. Założenie zawartej umowy polegało na przyjęciu, że to kontrahent samodzielnie zawrze umowę z gestorem mediów. Jednakże zgodnie z dokonanymi pomiędzy stronami umowy ustaleniami oraz praktyką, ww. umowę z dostawcą energii zawarł Pan, natomiast koszty energii elektrycznej refakturuje Pan na rzecz kontrahenta, tj. w całości przenosi na Najemcę.

26 marca 2020 r., w ramach prowadzonej działalności gospodarczej, zawarł Pan z dostawcą energii umowę sprzedaży energii elektrycznej. W ramach tej umowy podmiot zobowiązał się m.in. do sprzedaży energii eklektycznej do obiektu. Umowa została zawarta na czas określony, tj. od 1 stycznia 2021 r. do 31 grudnia 2023 r. Pismem z 31 sierpnia 2022 r. dostawca energii wypowiedział przedmiotową umowę ze skutkiem natychmiastowym.

Z uwagi na zaprzestanie świadczenia usług przez ww. dostawcę został Pan zmuszony do zawarcia umowy z innym sprzedawcą energii elektrycznej. Powyższe spowodowało, że Pan, a de facto Najemca, w konsekwencji zawarcia nowej umowy, zobowiązany był do zapłaty kwoty z tytułu dostawy energii elektrycznej, w wysokości znacząco wyższej, aniżeli wynikającej z umowy z 26 marca 2020 r.

Z uwagi na fakt, że koszt związany z energią elektryczną w całości jest refakturowany na rzecz Najemcy - to właśnie ten podmiot poniósł rzeczywistą szkodę z uwagi na wypowiedzenie umowy przez pierwotnego dostawcę energii. Wobec tego, że umowa z 26 marca 2020 r. została zawarta przez Pana - podmiot ten nie posiadał legitymacji procesowej do wystąpienia przeciwko dostawcy energii z powództwem o zapłatę z tytułu odszkodowania.

Kontrahent uzgodnił z Panem, że wystąpi Pan z ww. powództwem przeciwko dostawcy energii, natomiast wszelkie koszty związane z postępowaniem sądowym (w tym m.in. opłata od pozwu oraz koszty wynagrodzenia pełnomocnika) zostaną pokryte przez Najemcę. Tym samym, jako strona postępowania sądowego nie ponosił Pan z tego tytułu rzeczywistego ciężaru ekonomicznego. Jednocześnie z uwagi na fakt, że to Najemca ponosić miał koszty związane z postępowaniem sądowym, strony ustaliły, że w przypadku uzyskania korzystnego wyroku wszelkie zasądzone kwoty zostaną w całości przekazane Najemcy.

Pozwem z 2 lutego 2023 r. wniósł Pan o zasądzenie od dostawcy energii kwoty tytułem odszkodowania wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie oraz o zasądzenie kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego. Powództwo do obejmowało dochodzenie odszkodowania za jeden miesiąc.

Wyrokiem z 3 kwietnia 2024 r., Sąd zasądził na Pana rzecz m.in.:

• w całości dochodzoną kwotę wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie;
• kwotę tytułem zwrotu kosztów postępowania, w tym tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego - wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie.

Od powyższego wyroku dostawca energii elektrycznej nie złożył apelacji oraz wypłacił na Pana rzecz zasądzone kwoty. Tym samym, jest Pan zobowiązany do wypłaty w całości zasądzonych kwot na rzecz Najemcy.

W związku z Pana wątpliwościami należy ustalić, czy otrzymane kwoty stanowią wynagrodzenie za czynności podlegające opodatkowaniu podatkiem od towarów i usług.

Należy zauważyć, że jeżeli zaniechanie pewnych czynności za „odszkodowaniem” przynosi wymierną korzyść konkretnemu podmiotowi – co do której istnieje zgoda stron – takie działanie na gruncie ustawy o podatku od towarów i usług powinno być uznane za usługę. Dana czynność podlega opodatkowaniu jedynie wówczas, gdy wykonywana jest w ramach umowy zobowiązaniowej, a jedna ze stron transakcji może zostać uznana za bezpośredniego beneficjenta tej czynności. Przy czym związek pomiędzy otrzymywaną płatnością, a świadczeniem na rzecz dokonującego płatności musi mieć charakter bezpośredni i na tyle wyraźny, aby można stwierdzić, że płatność następuje w zamian za to świadczenie.

Przepisy prawa podatkowego nie zawierają definicji pojęcia „odszkodowanie”. Zatem w niezbędnym zakresie należy posiłkować się przepisami prawa cywilnego. Odszkodowanie za doznaną szkodę majątkową lub niemajątkową uzależnione jest od zaistnienia zdarzenia, z którym przepisy łączą obowiązek naprawienia szkody. Ponadto między zdarzeniem, a zaistniałą w jego wyniku szkodą musi istnieć związek przyczynowy.

Z postanowień art. 361 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (t.j. Dz. U. z 2024 r. poz. 1061), dalej „k.c.” wynika, że:

Na podstawie ww. przepisu odszkodowanie uzależnione jest od zaistnienia zdarzenia, z którym przepisy łączą obowiązek naprawienia szkody. Ponadto między zdarzeniem a zaistniałą w jego wyniku szkodą musi istnieć związek przyczynowy.

Zgodnie z treścią art. 471 k.c.:

Na gruncie prawa cywilnego odszkodowanie za doznaną szkodę majątkową lub niemajątkową uzależnione jest od zaistnienia zdarzenia, z którym przepisy łączą obowiązek naprawienia szkody. Ponadto pomiędzy zdarzeniem a zaistniałą w jego wyniku szkodą musi istnieć związek przyczynowy. Szkoda polega na nienależytym wykonaniu bądź niewykonaniu zobowiązania przez dłużnika, istnienia adekwatnego związku przyczynowego pomiędzy działaniem lub zaniechaniem a szkodą. Brak tych przesłanek powoduje, że nie mamy do czynienia ze szkodą, za powstanie której dłużnik zobowiązany jest do wypłaty odszkodowania.

Istotą odszkodowań nie jest zatem płatność za świadczenie lecz rekompensata za szkodę. W takim przypadku nie mamy do czynienia z transakcją ekwiwalentną – świadczenie w zamian za wynagrodzenie, co oznacza, że otrzymane odszkodowanie nie wiąże się z żadnym świadczeniem ze strony podatnika. Zapłata ta nie jest też związana z zobowiązaniem się otrzymującego daną kwotę do wykonania czynności, powstrzymania się od dokonania czynności lub tolerowania czynności lub sytuacji.

Z uwagi na powyższe stwierdzić należy, że jeżeli płatności o charakterze odszkodowawczym nie będą miały bezpośredniego związku z żadną czynnością mającą charakter świadczenia ze strony podmiotu zobowiązanego, wówczas kwota otrzymanych odszkodowań nie będzie stanowiła wynagrodzenia za jakiekolwiek czynności mieszczące się w katalogu czynności wymienionych w art. 5 ust. 1 pkt 1 ustawy i jako taka, nie będzie podlegała opodatkowaniu tym podatkiem.

Ustalanie statusu wypłacanego odszkodowania, jako podlegającego bądź nie opodatkowaniu podatkiem od towarów i usług należy oceniać w kontekście związku z konkretnym świadczeniem.

W przedmiotowej sprawie wskutek wypowiedzenia umowy na dostawę energii elektrycznej ze skutkiem natychmiastowym, w porozumieniu z Najemcą wniósł Pan o zasądzenie od tego dostawcy kwoty tytułem odszkodowania wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie oraz o zasądzenie kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego. Powództwo obejmowało dochodzenie odszkodowania za jeden miesiąc. Zgodnie z wyrokiem, Sąd zasądził na Pana rzecz w całości dochodzoną kwotę wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie oraz kwotę tytułem zwrotu kosztów postępowania, w tym tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego, wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie. Uzyskane kwoty wypłaci Pan w całości na rzecz Najemcy.

Z powyższego wynika zatem, że zasądzone kwoty w przedstawionych okolicznościach mają charakter typowo odszkodowawczy i nie stanowią ekwiwalentu za jakiekolwiek czynności. Samo odszkodowanie nie jest bowiem związane z zobowiązaniem się podatnika do wykonania czynności, powstrzymania się od dokonania czynności lub do tolerowania czynności lub sytuacji. Skoro zatem nie występuje tutaj związek kwoty wypłaconej przez dostawcę energii z żadnym świadczeniem, to w konsekwencji kwoty te nie będą stanowiły wynagrodzenia za świadczenie usługi. W analizowanej sprawie, nie jest bowiem spełniona przesłanka istnienia związku pomiędzy wypłaceniem wskazanych kwot a otrzymaniem świadczenia wzajemnego.

Z uwagi zatem na niewystąpienie żadnej z czynności, wymienionej w art. 5 ust. 1 pkt 1 ustawy, otrzymane przez Najemcę kwoty nie stanowią wynagrodzenia za czynności podlegające opodatkowaniu podatkiem od towarów i usług. W konsekwencji, nie będzie Panu przysługiwało prawo do obniżenia kwoty podatku należnego o kwotę podatku naliczonego, z uwagi na zaistnienie przesłanek negatywnych wskazanych w art. 88 ust. 3a pkt 2 ustawy o VAT.

Pana stanowisko jest zatem prawidłowe.

Dodatkowe informacje

Informacja o zakresie rozstrzygnięcia

Interpretacja dotyczy stanu faktycznego, który Pan przedstawił i stanu prawnego, który obowiązywał w dacie zaistnienia zdarzenia.

Wydana interpretacja dotyczy tylko sprawy będącej przedmiotem wniosku (zapytania). Inne kwestie przedstawione we wniosku, które nie zostały objęte pytaniami, nie mogą być - zgodnie z art. 14b § 1 ustawy Ordynacja podatkowa - rozpatrzone.

Zgodnie z art. 14b § 3 ustawy Ordynacja podatkowa, składający wniosek o wydanie interpretacji indywidualnej obowiązany jest do wyczerpującego przedstawienia zaistniałego stanu faktycznego albo zdarzenia przyszłego. Organ jest ściśle związany przedstawionym we wniosku stanem faktycznym (opisem zdarzenia przyszłego). Ponosi Pan ryzyko związane z ewentualnym błędnym lub nieprecyzyjnym przedstawieniem we wniosku opisu zdarzenia przyszłego. Interpretacja indywidualna wywołuje skutki prawnopodatkowe tylko wtedy, o ile rzeczywisty stan faktyczny sprawy będącej przedmiotem interpretacji pokrywał się będzie z opisem stanu faktycznego podanym przez Pana w złożonym wniosku. W związku z powyższym, w przypadku zmiany któregokolwiek elementu przedstawionego we wniosku opisu sprawy, wydana interpretacja traci swą aktualność.

Jednocześnie należy podkreślić, że niniejsza interpretacja została wydana na podstawie przedstawionego we wniosku opisu sprawy, co oznacza, że w przypadku, gdy w toku postępowania podatkowego, kontroli podatkowej, kontroli celno-skarbowej zostanie określony odmienny stan sprawy, interpretacja nie wywoła w tym zakresie skutków prawnych.

Interpretacja rozstrzyga kwestie skutków podatkowych związanych z odszkodowaniem i kosztami postępowania wyłącznie dla Pana, nie rozstrzyga kwestii skutków podatkowych wypłaty tych kwot dla Najemcy.

Interpretacja dotyczy wyłącznie podatku od towarów i usług (pytań oznaczonych we wniosku nr 5 i 6), w zakresie podatku dochodowego od osób fizycznych (pytania oznaczone we wniosku nr 1-4) zostanie wydane odrębne rozstrzygnięcie.

Pouczenie o funkcji ochronnej interpretacji

• Funkcję ochronną interpretacji indywidualnych określają przepisy art. 14k-14nb ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. – Ordynacja podatkowa (t.j. Dz. U. z 2023 r. poz. 2383 ze zm.). Interpretacja będzie mogła pełnić funkcję ochronną, jeśli: Pana sytuacja będzie zgodna (tożsama) z opisem stanu faktycznego lub zdarzenia przyszłego i zastosuje się Pan do interpretacji.
• Zgodnie z art. 14na § 1 Ordynacji podatkowej:

• Zgodnie z art. 14na § 2 Ordynacji podatkowej:

Pouczenie o prawie do wniesienia skargi na interpretację

Ma Pan prawo do zaskarżenia tej interpretacji indywidualnej do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego (…). Zasady zaskarżania interpretacji indywidualnych reguluje ustawa z dnia 30 sierpnia 2002 r. Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (t.j. Dz. U. z 2024 r. poz. 935; dalej jako „PPSA”).

Skargę do Sądu wnosi się za pośrednictwem Dyrektora KIS (art. 54 § 1 PPSA). Skargę należy wnieść w terminie trzydziestu dni od dnia doręczenia interpretacji indywidualnej (art. 53 § 1 PPSA):

• w formie papierowej, w dwóch egzemplarzach (oryginał i odpis) na adres: Krajowa Informacja Skarbowa, ul. Warszawska 5, 43-300 Bielsko-Biała (art. 47 § 1 PPSA), albo
• w formie dokumentu elektronicznego, w jednym egzemplarzu (bez odpisu), na adres Elektronicznej Skrzynki Podawczej Krajowej Informacji Skarbowej na platformie ePUAP: /KIS/SkrytkaESP (art. 47 § 3 i art. 54 § 1a PPSA).

Skarga na interpretację indywidualną może opierać się wyłącznie na zarzucie naruszenia przepisów postępowania, dopuszczeniu się błędu wykładni lub niewłaściwej oceny co do zastosowania przepisu prawa materialnego. Sąd jest związany zarzutami skargi oraz powołaną podstawą prawną (art. 57a PPSA).

Podstawa prawna dla wydania interpretacji

Podstawą prawną dla wydania tej interpretacji jest art. 13 § 2a oraz art. 14b § 1 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. – Ordynacja podatkowa (t.j. Dz. U. z 2023 r. poz. 2383 ze zm.).