Opinia rzecznika generalnego Emiliou przedstawiona w dniu 16 listopada 2023 r., sygn. C-316/22

Wydanie tymczasowe

OPINIA RZECZNIKA GENERALNEGO

NICHOLASA EMILIOU

przedstawiona w dniu 16 listopada 2023 r.(1)

Sprawa C‑316/22

Gabel Industria Tessile SpA,

Canavesi SpA

przeciwko

A2A Energia SpA,

Energit SpA,

Agenzia delle Dogane e dei Monopoli

przy udziale:

Agenzia delle Dogane e dei Monopoli

[wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym złożony przez Tribunale di Como (trybunał w Como, Włochy)]

Odesłanie prejudycjalne – Artykuł 288 TFUE – Bezpośrednia skuteczność dyrektyw – Horyzontalny skutek bezpośredni – Wertykalny skutek bezpośredni – Kryteria z wyroku Foster – Podmioty uznawane za emanację państwa – Dyrektywa 2008/118/WE – Dostawca energii elektrycznej – Zwrot podatków zapłaconych z naruszeniem prawa Unii – Autonomia proceduralna – Zasada skuteczności

I. Wprowadzenie

1. Niewiele tematów fascynowało kolejne pokolenia prawników zajmujących się prawem Unii bardziej niż bezpośrednia skuteczność dyrektyw. To zagadnienie jest szeroko omawiane (a w pewnym stopniu stanowi również źródło poważnych kontrowersji) zarówno w łonie instytucji Unii, jak i w doktrynie, począwszy od lat 60. XX w.(2) aż po dziś(3).

2. W przeszłości wielu uczonych rzeczników generalnych zalecało Trybunałowi uznanie nie tylko wertykalnego, lecz także horyzontalnego skutku bezpośredniego dyrektyw nietransponowanych(4), co miałoby „wyleczyć” (przynajmniej częściowo) unijny porządek prawny z czegoś, co określono znanym mianem „choroby wieku dziecięcego” prawa Unii(5). Niemniej jednak orzecznictwo Trybunału pozostało w tym względzie dość stabilne. Począwszy od wyroków Marshall i Faccini Dori Trybunał konsekwentnie wskazuje, że dyrektywa nie może sama z siebie nakładać na jednostkę zobowiązań i nie można wobec tego powoływać się na nią wobec jednostki(6).

Jednocześnie jednak Trybunał próbował na różne sposoby złagodzić ewentualne negatywne skutki, jakie jednostki mogą odczuwać wskutek braku horyzontalnego skutku bezpośredniego dyrektyw. W szczególności Trybunał: po pierwsze, nałożył na sądy krajowe i inne podobne organy krajowe daleko idący obowiązek interpretowania prawa krajowego w najszerszym możliwym zakresie w taki sposób, aby dochować zgodności z przepisami dyrektyw nietransponowanych(); po drugie, dokonał wykładni rozszerzającej pojęcia „państwa członkowskiego” i podmiotów będących jego emanacją w tym zakresie, tak aby za takowe były uważane różne instytucje i podmioty(); po trzecie, uznał, że na skutek bezpośredni można się powołać w pewnych specyficznych sytuacjach trójkątnych, w których uczestniczą dwa podmioty prywatne i jeden podmiot publiczny(); po czwarte, stwierdził, iż bezpośrednio skuteczne są niektóre postanowienia Karty praw podstawowych Unii Europejskiej oraz niektóre zasady ogólne prawa, których odzwierciedleniem mogą być przepisy dyrektywy(); oraz, po piąte, złagodził przesłanki uwzględnienia powództwa odszkodowawczego wytaczanego przeciwko państwu członkowskiemu, które nie transponowało dyrektyw().