Rodzinny kapitał opiekuńczy – nowe świadczenie dla rodziców

Rodzinny kapitał opiekuńczy to  nowy rodzaj świadczenia skierowany do rodzin z dziećmi do lat 3. Jego celem jest częściowe pokrycie wydatków związanych z opieką nad nimi. Na każde drugie i kolejne dziecko przysługuje 12 000 zł. Ponadto rodzice mogą skorzystać z dofinansowania do opłaty wnoszonej za pobyt dziecka w placówce opiekuńczej - żłobku, klubie dziecięcym lub u dziennego opiekuna. Przepisy w tym zakresie weszły w życie 1 stycznia 2022 r.

Rodzinny kapitał opiekuńczy to świadczenie, które przysługuje na każde drugie i kolejne dziecko w rodzinie od pierwszego dnia miesiąca, w którym dziecko ukończyło 12 miesiąc życia, do ostatniego dnia miesiąca poprzedzającego miesiąc, w którym dziecko ukończy 36 miesiąc życia.

Kto jest uprawniony do uzyskania rodzinnego kapitału opiekuńczego

Nowe świadczenie przysługuje m.in.:

• obywatelom polskim,
• cudzoziemcom, którzy na podstawie umów międzynarodowych oraz o koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego korzystają z praw z obszaru zabezpieczenia społecznego analogicznie jak obywatele polscy,
• obywatelom państw trzecich, jeżeli posiadają prawo do pobytu i pozwolenie na pracę w Polsce i pod warunkiem, że zamieszkują wraz z dziećmi na terytorium RP (z wyłączeniem cudzoziemców posiadających prawo do pobytu w Polsce przez okres krótszy niż 6 miesięcy).

Warunkiem uzyskania prawa do kapitału jest zamieszkiwanie na terytorium RP przez okres, na jaki zostanie przyznany, chyba że przepisy o koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego lub dwustronne umowy stanowią inaczej.

Uzyskanie świadczenia nie jest zależne od kryterium dochodowego, a to oznacza, że nie ma znaczenia, jakie dochody osiąga rodzina uprawniona do świadczenia.

Komu przysługuje nowe świadczenie

Nowe świadczenie przysługuje matce lub ojcu (w tym także osobie, która przyjęła dziecko na wychowanie i wystąpiła z wnioskiem o wszczęcie postępowania o jego przysposobienie) na drugie i każde kolejne dziecko, pod warunkiem że dziecko wspólnie zamieszkuje i jest na utrzymaniu matki, ojca lub osoby przysposabiającej.

 Kapitał ten nie przysługuje gdy:

• dziecko jest umieszczone w pieczy zastępczej,
• rodzic dziecka zostanie pozbawiony władzy rodzicielskiej oraz
• matce lub ojcu dziecka przysługuje świadczenie o podobnym charakterze za granicą, chyba że przepisy o koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego albo umowy międzynarodowe stanowią inaczej.

Przez jaki okres można pobierać rodzinny kapitał opiekuńczy

Nowe świadczenie przysługuje od pierwszego dnia miesiąca, w którym dziecko ukończyło 12 miesiąc życia, do ostatniego dnia miesiąca poprzedzającego miesiąc, w którym dziecko ukończy 36 miesiąc życia.

W przypadku dzieci przyjętych na wychowanie kapitał przysługuje od pierwszego dnia 12 miesiąca liczonego od dnia przyjęcia dziecka na wychowanie i wystąpienia do sądu z wnioskiem o wszczęcie postępowania o jego przysposobienie, do ostatniego dnia miesiąca przypadającego przed 36 miesiącem, jednak nie dłużej niż do miesiąca, w którym dziecko ukończy 7 lat (lub 10 lat w przypadku odroczenia obowiązku szkolnego).

Śmierć pierwszego dziecka nie powoduje utraty prawa do rodzinnego kapitału opiekuńczego, chyba że nastąpiła przed urodzeniem lub przyjęciem drugiego dziecka na wychowanie.

W jakiej wysokości zostanie wypłacone świadczenie

Rodzinny kapitał opiekuńczy przysługuje w łącznej kwocie 12 000 zł. Wyboru miesięcznej kwoty dokona uprawniona osoba we wniosku. Może wskazać w nim comiesięczną kwotę tego świadczenia w wysokości:

• 1000 zł wypłacaną przez okres 12 miesięcy lub
• 500 zł wypłacaną przez okres 24 miesięcy.

Osoba uprawniona w trakcie pobierania świadczenia ma prawo do jednorazowej zmiany wysokości kapitału.

W sytuacji gdy rodzice są rozwiedzeni lub żyją w separacji i zgodnie z orzeczeniem sądowym opiekują się dzieckiem naprzemiennie w porównywalnych i powtarzających się okresach, kapitał opiekuńczy przysługuje każdemu z nich w wysokości połowy przyznanej kwoty.

Rodzinny kapitał opiekuńczy nie podlega opodatkowaniu podatkiem dochodowym od osób fizycznych.

Jakie podmioty realizują zadania w zakresie kapitału

Postępowaniem w sprawie przyznania świadczenia i jego wypłatą zajmuje się ZUS. Na wydanie decyzji w sprawie ustalenia uprawnień ZUS ma 2 miesiące od dnia złożenia kompletnego wniosku.

Gdzie należy złożyć wniosek i w jakiej formie

Wnioski wraz załącznikami niezbędnymi do ustalenia uprawnień do kapitału (np. orzeczenie sądu o opiece naprzemiennej) można składać wyłącznie w formie elektronicznej za pomocą tych samych systemów teleinformatycznych, za pomocą których składane są wnioski o inne świadczenia („Dobry start”, „Rodzina 500+”), tj. przez:

• PUE ZUS,
• bankowość elektroniczną lub
• Portal Emp@tia.

Osobom składającym wnioski i załączniki w opisany powyżej sposób, które nie posiadają profilu informacyjnego na PUE ZUS, profil ten założy ZUS. Jest on niezbędny do wymiany korespondencji w sprawie rodzinnego kapitału opiekuńczego. Wszelkie zawiadomienia, wezwania, zaświadczenia czy inne pisma ZUS będzie doręczać osobie ubiegającej się lub pobierającej świadczenie za pomocą tego właśnie profilu informacyjnego.

Przyznanie rodzinnego kapitału opiekuńczego nie wymaga wydania przez ZUS decyzji. Informację o przyznaniu świadczenia ZUS przekaże drogą elektroniczną poprzez profil informacyjny. Natomiast zawiadomienie o umieszczeniu tej informacji na profilu może zostać przesłane na adres mailowy lub numer telefonu wskazane we wniosku.

W przypadku odmowy przyznania kapitału, uchylenia lub zmiany prawa do kapitału czy też nienależnie pobranego świadczenia ZUS wyda decyzję opatrzoną:

• kwalifikowanym podpisem elektronicznym,
• podpisem zaufanym,
• podpisem osobistym,
• kwalifikowaną pieczęcią elektroniczną ZUS lub
• imieniem i nazwiskiem oraz stanowiskiem służbowym osoby upoważnionej do jej wydania.

Jaki jest termin na złożenie wniosku do ZUS

Aby uzyskać kapitał opiekuńczy w pełnej wysokości, należy złożyć wniosek o jego przyznanie w okresie od pierwszego dnia 9 miesiąca życia dziecka do ostatniego dnia 13 miesiąca życia dziecka.

W przypadku wniosków na dziecko przyjęte na wychowanie (w stosunku do którego osoba wystąpiła do sądu opiekuńczego z wnioskiem o wszczęcie postępowania w sprawie jego przysposobienia) wnioski będzie można składać w okresie:

• między pierwszym dniem 9 miesiąca poprzedzającego 12 miesiąc liczony od dnia, w którym osoba przyjęła dziecko na wychowanie i wystąpiła do sądu opiekuńczego z wnioskiem o wszczęcie postępowania w sprawie jego przysposobienia,
• a ostatnim dniem 13 miesiąca liczonym od dnia, w którym osoba, przyjęła dziecko na wychowanie i wystąpiła do sądu opiekuńczego z wnioskiem o wszczęcie postępowania w sprawie jego przysposobienia.

Przykład

Rodzice wychowują dwoje dzieci w wieku 4 lat i 6 miesięcy. Drugie dziecko ukończy 1. rok życia w lipcu 2022 r. A zatem kapitał będzie przysługiwał od 1 lipca 2022 r. do 30 czerwca 2024 r.

Aby otrzymać rodzinny kapitał opiekuńczy w pełnej wysokości, rodzice powinni złożyć wniosek w okresie od 1 kwietnia do 31 sierpnia 2022 r.

Kiedy przysługuje dofinansowanie do żłobka, klubu dziecięcego lub opiekuna dziennego

Rodzice wychowujący jedno dziecko lub drugie i każde kolejne mogą skorzystać z dofinansowania do opłaty za żłobek, klub dziecięcy lub za opiekuna dziennego. Jednak w przypadku dzieci uprawnionych do rodzinnego kapitału opiekuńczego (drugie i każde kolejne) omawiane dofinansowanie nie przysługuje rodzicom lub opiekunom w trakcie pobierania kapitału opiekuńczego, tj. od pierwszego dnia miesiąca, w którym dziecko ukończyło 12 miesiąc życia, do ostatniego dnia miesiąca poprzedzającego miesiąc, w którym dziecko ukończy 36 miesiąc życia. Kwota dofinansowania wynosi 400 zł miesięcznie i jest przekazywana bezpośrednio na konto placówki.

Podstawa prawna:

art.2, art. 4-6, art. 8, art. 12, art. 15-16, art. 17, art. 31, art. 45 ustawy z 1 października 2021 r.  o rodzinnym kapitale opiekuńczym - Dz.U. z 2021 r., poz. 2270

Agata Pinzuł

specjalista w zakresie ubezpieczeń społecznych, redaktor „MONITORA księgowego”