Wyrok SN z dnia 12 sierpnia 2014 r., sygn. I BU 1/14

Sąd Najwyższy w składzie:

SSN Zbigniew Korzeniowski (przewodniczący, sprawozdawca)

SSN Krzysztof Staryk

SSN Małgorzata Wrębiakowska-Marzec

w sprawie z odwołania H. G. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych o ekwiwalent pieniężny z tytułu prawa do bezpłatnego węgla za lata 2008-2009, po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 12 sierpnia 2014 r., skargi ubezpieczonej o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego wyroku Sądu Apelacyjnego w [...] z dnia 7 sierpnia 2012 r.,

oddala skargę.

Uzasadnienie

H. G. wniosła skargę (art. 424 § 1 k.p.c.) o stwierdzenie niezgodności z prawem wyroku Sądu Apelacyjnego z 7 sierpnia 2012 r. Wyrokiem tym oddalono jej apelację od wyroku Sądu Okręgowego w K. z 23 września 2011 r., oddalającego jej odwołanie od decyzji pozwanego Zakładu Ubezpieczeń Społecznych z 28 marca 2011 r., odmawiającej przyznania jej ekwiwalentu pieniężnego z tytułu prawa do bezpłatnego węgla za lata 2008-2009. Ustalono, że mąż skarżącej A. G. był zatrudniony w Przedsiębiorstwie [...] do 3 lipca 1991 r. (kiedy zmarł) i rentę rodziną pobierał syn J., a skarżąca pobierała ją od 1 września 1994 r. Pracownicy Przedsiębiorstwa byli objęci Układem Zbiorowym Pracy dla pracowników zakładów górniczych z 21 grudnia 1991 r. (dalej: UZP z 21 grudnia 1991 r.). Na podstawie art. 9 ust. 3 ustawy z 29 września 1994 r. o zmianie ustawy - Kodeks pracy oraz zmianie niektórych ustaw (jednolity tekst: Dz.U. Nr 113, poz. 547 ze zm.; dalej: ustawa z 29 września 1994 r.) Przedsiębiorstwo [...] odstąpiło 30 grudnia 1994 r. od stosowania na rzecz byłych pracowników uprawnień do deputatów węglowych. Na tej podstawie organ rentowy decyzją z 28 września 1995 r. doliczył wartość ekwiwalentu pieniężnego za deputat węglowy do podstawy wymiaru świadczenia (renty), wskaźnik wysokości podstawy wymiaru został ograniczony do 250%. Ponadto, zgodnie z Protokołem dodatkowym nr 3 z 30 grudnia 1994 r. do Zakładowego Układu Zbiorowego dla Pracowników Przedsiębiorstwa [...] z 29 września 1992 r. strony postanowiły skreślić w załączniku nr 5 pkt 8 i 9, regulujące wydanie emerytom i rencistom bezpłatnego węgla deputatowego (co zostało wpisane do rejestru układów Okręgowego Inspektora Pracy w K., a Sądowi Okręgowemu znane jest z urzędu i wynika z pisma OIP w K. z 11 kwietnia 2008 r., nadesłanego do sprawy o sygn. akt XU .../08). Poprzednio Sąd Okręgowy w K. wyrokiem z 29 stycznia 2009 r. (sygn. akt XII U .../08) oddalił odwołanie skarżącej od decyzji pozwanego z 31 stycznia 2008 r., odmawiającej jej ekwiwalentu za 2003 r., a kolejnym wyrokiem z 17 maja 2010 r. (sygn. akt XU .../10) oddalił odwołanie skarżącej od decyzji organu rentowego z 15 lutego 2010 r., odmawiającej jej ekwiwalentu za lata 2006-2007. W obecnej sprawie (objętej skargą) Sąd Okręgowy w uzasadnieniu oddalenia odwołania skarżącej stwierdził, że Przedsiębiorstwo [...] odstąpiło od świadczeń określonych w art. 22 ust. 2 pkt 1 UZP z 21 grudnia 1991 r. w wymiarze i na zasadach określonych w Układzie Zbiorowym Pracy dla Przemysłu Węglowego z 1 lutego 1980 r. (dalej: UZP z 1 lutego 1980 r.). Zasady i sposób realizacji uprawnienia do ekwiwalentu pieniężnego z tytułu prawa do bezpłatnego węgla, przysługującego osobom uprawnionym z przedsiębiorstw robót górniczych za okres od 1 stycznia 2002 r. do 31 grudnia 2015 r. określa ustawa z 6 lipca 2007 r. o ekwiwalencie pieniężnym z tytułu prawa do bezpłatnego węgla dla osób uprawnionych z przedsiębiorstw robót górniczych (Dz.U. Nr 147, poz. 1031 ze zm.; dalej: ustawa z 6 lipca 2007 r.). Przedsiębiorstwo [...] zaprzestało jednak wypłaty ekwiwalentu z przyczyn ekonomicznych, odstępując z dniem 30 grudnia 1994 r. na podstawie art. 9 ustawy z 29 września 1994 r. od stosowania na rzecz byłych pracowników uprawnień do deputatów węglowych. Do rejestru układów 14 czerwca 1995 r. wpisano porozumienie z 30 grudnia 1994 r. o odstąpieniu w trybie art. 9 ust. 3 tej ustawy od stosowania uprawnień do bezpłatnego węgla dla emerytów i rencistów oraz ekwiwalentu za ten węgiel wynikające z rozdziału IV zał. nr 32 do UZP z 1 lutego 1980 r., poczynając od 30 grudnia 1994 r. Sąd Apelacyjny w uzasadnieniu oddalenia apelacji podzielił ocenę prawną Sądu Okręgowego i wskazał na szereg innych rozpoznanych spraw (w tym [...]). Podkreślił znaczenie regulacji z art. 9 ustawy z 29 września 1994 r. i wskazał, że UZP z 21 grudnia 1991 r. po porozumieniu z 3 października 1995 r. został przekształcony w ponadzakładowy układ zbiory pracy i który potem zmodyfikowano protokołem dodatkowym nr 7 z 21 listopada 1995 r. Nadano nową redakcję art. 22 ust. 2 i wprowadzono do tego artykułu ust. 8 oraz uzupełniono o art. 44. Z zastrzeżeniem tego ostatniego przepisu (art. 44) uprawnienia do bezpłatnego węgla w naturze przysługiwały zamieszkałym w kraju emerytom i rencistom w wymiarze: 1) 2,5 tony rocznie, których uprawnienia powstały na postawie UZP z 1 lutego 1980 r. i którzy korzystali z nich w dniu 25 listopada 1995 r.; 2) 3 ton rocznie, których uprawnienia powstały na podstawie UZP z 21 grudnia 1991 r. W ust. 8 tego artykułu dopuszczono możliwość wypłaty deputatu w ekwiwalencie pieniężnym. Natomiast art. 44 stanowił, że od 26 listopada 1995 r. postanowienia art. 22 układu nie dotyczą jednostek, które do 25 listopada 1995 r. w swoich zakładowych układach zbiorowych pracy odstąpiły, na podstawie art. 9 ust. 3 ustawy z 29 września 1994 r. od stosowania świadczeń, o których mowa w art. 22 ust. 2 pkt 1 w wymiarze i na zasadach określonych w UZP z 1 lutego 1980 r. Zmiana art. 22 ust. 2 protokołem dodatkowym nr 7 polegała na włączeniu postanowień UZP z 1 lutego 1980 r., dotyczących przyznania bezpłatnego węgla osobom, które przeszły na emerytury lub renty pod jego rządami, co miało jednak warunkowy charakter. Krąg uprawnionych ograniczono do tych emerytów i rencistów, którzy korzystali z uprawnień deputatowych we wskazanej dacie 25 listopada 1995 r. (art. 22 ust. 2 pkt 1). Zastrzeżenia takiego nie uczyniono w punkcie 2 (art. 22 ust. 2), którego adresatami były osoby pobierające od byłych pracodawców bezpłatny węgiel na mocy UZP dla Pracowników Zakładów Górniczych. Dodany do Układu art. 44 wyjaśnił genezę i istotę uwarunkowania, pod jakim nastąpiło "włącznie regulacji starszego układu do obecnego". Inkorporacja ta odbyła się z uwzględnieniem art. 9 ust. 3 ustawy z 29 września 1994 r. Art. 22 ust. 2 Układu oznaczał włączenie UZP z 1 lutego 1980 r. w części dotyczącej przyznania bezpłatnego węgla osobom przechodzącym na emeryturę lub rentę pod jego rządami ale przy respektowaniu sytuacji prawnej z art. 9 ust. 3 ustawy z 29 września 1994 r. Jeżeli w tym trybie odstąpiono od postanowień "starszego" układu, to te podmioty nie zostały objęte regulacją art. 22 ust. 2 pkt 1 ponadzakładowego układu zbiorowego pracy. W konkluzji Sąd Apelacyjny stwierdził, że Przedsiębiorstwo [...] skutecznie złożyło oświadczenie na mocy którego odstąpiono od wypłacania emerytom i rencistom należnych im świadczeń. Do rejestru układów 14 czerwca 1995 r. zostało wpisane porozumienie z 30 grudnia 1994 r. o odstąpieniu w trybie art. 9 ust. 3 ustawy z 29 września 1994 r. od stosowania uprawnień do bezpłatnego węgla dla emerytów i rencistów oraz ekwiwalentu za węgiel wynikającego z UZP z 1 lutego 1980 r. - poczynając od 30 grudnia 1994 r. Zmiana ta została wprowadzona protokołem dodatkowym nr 3 z 30 grudnia 1994 r. do Zakładowego Układu Zbiorowego z 29 września 1992 r. W porozumieniu z 30 grudnia 1994 r. pracodawca skutecznie odstąpił od realizacji "starszego" układu, tak więc byli jego pracownicy, a obecnie emeryci i renciści, dotychczas uprawnieni do deputatu węglowego na podstawie regulacji UZP z 1 lutego 1980 r. nie zostali objęci regulacją art. 22 ust. 2 pkt 1 ponadzakładowego uzp. Skarżąca nie jest osobą uprawnioną w rozumieniu art. 2 ustawy z 6 lipca 2007 r. Jej uprawnienie, pochodne od uprawnienia jej zmarłego męża, było wywodzone z UZP z 1 lutego 1980 r., od którego skutecznie odstąpiono. Postanowienia tego Układu oraz UZP z 21 grudnia 1991 r. nie dotyczą skarżącej, stąd nie spełnia przesłanek do ekwiwalentu przewidzianych ustawą z 6 lipca 2007 r.