Wyrok SN z dnia 3 lutego 2014 r., sygn. I UK 264/13

Przepisy rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 18 kwietnia 2008 r. w sprawie szczegółowych zasad i trybu postępowania w sprawie rozliczania składek, do których poboru jest zobowiązany Zakład Ubezpieczeń Społecznych umożliwiają zaewidencjonowanie wpłaconych niezgodnie z deklaracją lub z prawidłowo ustalonymi kwotami za dany miesiąc składek tylko w przypadku, gdy: składka została wpłacona po terminie bez prawidłowo naliczonych odsetek za zwłokę, w niższej lub wyższej kwocie oraz w przypadku składki "nieoznaczonej co do okresu". W tej ostatniej sytuacji wpłatę tę zalicza się w pierwszej kolejności na pokrycie należności z danego tytułu, poczynając od należności o najwcześniejszym terminie płatności, z zachowaniem w ramach wpłaty składek na ubezpieczenia społeczne pierwszeństwa zaspokojenia należności funduszu emerytalnego i otwartych funduszy emerytalnych (§ 11 ust. 3 rozporządzenia).

Teza od Redakcji

Sąd Najwyższy w składzie:

SSN Józef Iwulski (przewodniczący)

SSN Katarzyna Gonera

SSN Krzysztof Staryk (sprawozdawca)

w sprawie z odwołania S. P. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych z udziałem zainteresowanych: [...] o należności z tytułu składek na ubezpieczenie społeczne, po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 3 lutego 2014 r., skargi kasacyjnej ubezpieczonego od wyroku Sądu Apelacyjnego w [...] z dnia 9 października 2012 r.,

uchyla zaskarżony wyrok i sprawę przekazuje Sądowi Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania i orzeczenia o kosztach postępowania kasacyjnego.

Uzasadnienie

Wyrokiem z dnia 9 października 2012 r. Sąd Apelacyjny- w sprawie z wniosku S. P. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych o należności z tytułu składek na ubezpieczenie społeczne - oddalił apelację wnioskodawcy S. P. od wyroku Sądu Okręgowego - Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w T. z dnia 30 grudnia 2011 r., oddalającego odwołanie S. P. od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych z dnia 10 lutego 2011 r. stwierdzającej, że posiada on zaległości w opłacaniu składek na ubezpieczenie społeczne, ubezpieczenie zdrowotne oraz Fundusz Pracy i Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych w łącznej kwocie 30. 777,15 zł. W sprawie ustalono między innymi, że wnioskodawca (jako płatnik składek) ma zaległości z tytułu składek na ubezpieczenie społeczne, na ubezpieczenie zdrowotne oraz na Fundusz Pracy i Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych za okresy wskazane w zaskarżonej decyzji organu rentowego w łącznej wysokości 30.777,15 zł wraz z odsetkami. Wobec błędnych, w ocenie organu rentowego, deklaracji rozliczeniowych i imiennych raportów miesięcznych składanych przez wnioskodawcę, organ rentowy z urzędu dokonał korekty. W wyniku tego powstały rozbieżności kwotowe, wygenerowane przez organ rentowy w dniu 2 lipca 2008 r. przez wewnętrzne dokumenty rozliczeniowe (WDR), ujawniające niedopłatę na koncie płatnika. Dokonana przez organ rentowy w dniu 19 sierpnia 2008 r. korekta deklaracji rozliczeniowej za maj 1999 r. spowodowała zmianę rozliczenia konta odwołującego, wykazującą niedopłatę, a w konsekwencji, przesunięcie wpłat na najstarszą zaległość. Sąd Okręgowy - uznając bezzasadność odwołania - stwierdził między innymi, że wnioskodawca nie wykazał - stosownie do przepisu art. 6 k.c., że określone w zaskarżonej decyzji organu rentowego należności z tytułu składek zostały uregulowane. Sąd pierwszej instancji uznał, że działanie organu rentowego polegające na przesunięciu wpłat na najstarszą zaległość w wyniku dokonanej przez organ rentowy w dniu 19 sierpnia 2008 r. korekty deklaracji rozliczeniowej za maj 1999 r. jest prawidłowe i ma swoją podstawę w § 11 ust. 3 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 18 kwietnia 2008 r. w sprawie szczegółowych zasad i trybu postępowania w sprawie rozliczania składek, do których poboru jest zobowiązany Zakład Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. Nr 78, poz. 465 ze zm.; dalej jako: "rozporządzenie"), zgodnie z którym jeżeli płatnik składek dokona w obowiązującym terminie wpłaty składek na ubezpieczenia społeczne, na Fundusz Emerytur Pomostowych, na ubezpieczenie zdrowotne lub na Fundusz Pracy i Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych nieoznaczonej co do okresu, wpłatę tę zalicza się w pierwszej kolejności na pokrycie należności z danego tytułu, poczynając od należności o najwcześniejszym terminie płatności, z zachowaniem w ramach wpłaty składek na ubezpieczenia społeczne pierwszeństwa zaspokojenia należności funduszu emerytalnego i otwartych funduszy emerytalnych. Sąd drugiej instancji - rozpoznając apelację wnioskodawcy - uznał, że nie zasługuje ona na uwzględnienie, ponieważ nie zawiera argumentów prawnych pozwalających podważyć prawidłowość zaskarżonego wyroku Sądu pierwszej instancji. Sąd Apelacyjny w całości podzielił ustalenia stanowiące podstawę faktyczną zaskarżonego wyroku Sądu Okręgowego. Podkreślił przy tym, że nie dostrzegł żadnych uchybień w zakresie postępowania dowodowego przeprowadzonego przed Sądem pierwszej instancji oraz dokonanej oceny dowodów. Sąd drugiej instancji stwierdził, że zgodnie z art. 46 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz. U. z 2009 r. Nr 205, poz. 1585 ze zm.) płatnik składek jest obowiązany według zasad wynikających z przepisów ustawy obliczać, potrącać z dochodów ubezpieczonych, rozliczać oraz opłacać należne składki za każdy miesiąc kalendarzowy. Sąd drugiej instancji uznał, że na wnioskodawcy, który prowadził działalność gospodarczą i będąc płatnikiem składek za zatrudnionych pracowników ciążył obowiązek obliczania, potrącania z dochodów ubezpieczonych, rozliczania oraz opłacania należnych składek za każdy miesiąc kalendarzowy. Na wnioskodawcy spoczywał - stosownie do przepisu art. 6 k.c. - ciężar dowodu, że należne składki opłacił lub, że powinien je opłacić w innej wysokości niż to wskazał organ rentowy. W ocenie Sądu drugiej instancji wnioskodawca takiego dowodu nie przedstawił. Jeżeli organ rentowy na podstawie materiałów zgromadzonych w postępowaniu administracyjnym oraz sądowym zarzucił wnioskodawcy zaległości składkowe w określonej wysokości za szczegółowo wymienionych ubezpieczonych oraz okresy, to w postępowaniu sądowym wnioskodawca był zobowiązany co najmniej do odniesienia się do tych zarzutów i wskazania własnych środków dowodowych; wnioskodawca jednak tego nie uczynił. Powyższy wyrok Sądu Apelacyjnego wnioskodawca zaskarżył skargą kasacyjną. Skargę oparto na pierwszej podstawie kasacyjnej określonej w art. 398 § 1 pkt 1 k.p.c. i zarzucono niewłaściwe zastosowanie przepisu § 11 ust. 3 rozporządzenia o rozliczaniu składek - wynikające z jego wadliwej wykładni przez przyjęcie, że dawne wpłaty dokonywane z tytułu składek powinny być zaliczane na poczet jeszcze dawniejszych. W ocenie skarżącego taka interpretacja powołanego przepisu jest nieuprawniona, gdyż określoną w nim regulację można zastosować jedynie w odniesieniu do składek bieżących, a ponadto - brak jest racji przemawiających za stosowaniem takiego unormowania ze względu na niespełnienie w niniejszej sprawie przesłanki "nieoznaczoności co do okresu", za który uiszczana była dana składka. Skarżący wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku Sądu drugiej instancji w całości i przekazanie sprawy temu Sądowi do ponownego rozpoznania i rozstrzygnięcia o kosztach postępowania lub o uchylenie oraz zmianę zaskarżonego wyroku w całości i uwzględnienie odwołania skarżącego. W uzasadnieniu podstawy skargi wskazano, że z brzmienia przepisu § 11 ust. 3 rozporządzenia o rozliczaniu składek wynika, że przyznana organowi rentowemu kompetencja do zaliczenia danych wpłat na poczet należności o najwcześniejszym terminie płatności jest uzależniona od przesłanki nieoznaczenia okresu, za który określona wpłata jest lub też będzie dokonywana. Chodzi o wpłatę dokonaną w obowiązującym terminie oraz "nieoznaczoną co do okresu". W ocenie skarżącego określona w powołanym przepisie przesłanka "nieoznaczoności okresu" znalazła się poza zakresem ustaleń faktycznych oraz rozważań prawnych zaskarżonego wyroku Sądu Apelacyjnego. Wskazano ponadto, że przepisu § 11 ust. 3 rozporządzenia o rozliczaniu składek nie należy wykładać tak, że "dawne" (historyczne) wpłaty na poczet składek powinny być zaliczane na jeszcze "dawniejsze", co do których nastąpiła korekta. W ocenie skarżącego należy rozważyć możliwość dokonania takiej interpretacji powołanego przepisu, zgodnie z którą tylko aktualne (bieżące) wpłaty mogą być zaliczane na należności o "najwcześniejszym terminie płatności".