Wyrok SN z dnia 16 stycznia 2013 r., sygn. II CSK 208/12

Sytuacja, gdy w sprawach o ochronę dóbr osobistych nie można ustalić prawdy, bądź na skutek braku, niedostępności czy niepełności materiału dowodowego dowód prawdy się nie powiódł, nie może być zrównana z wykazaniem nieprawdy. Możliwe i celowe wówczas jest rozważenie udzielenia ochrony prawnej w ograniczonym zakresie, tj. nie poprzez przeproszenie za nieprawdę, a za twierdzenie o niedostatecznie wykazanej podstawie faktycznej, z ewentualnym wskazaniem przyczyn. Każdorazowo jednak zastosowany środek musi mieścić się w granicach wyznaczonych naruszeniem bądź zagrożeniem dalszego naruszenia dóbr osobistych.

Teza od Redakcji

Sąd Najwyższy w składzie :

SSN Jan Górowski (przewodniczący)

SSN Grzegorz Misiurek

SSN Anna Owczarek (sprawozdawca)

w sprawie z powództwa R. W. przeciwko Skarbowi Państwa - Instytutowi Pamięci Narodowej - Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu w W. o ochronę dóbr osobistych, po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej w dniu 16 stycznia 2013 r., skargi kasacyjnej strony pozwanej od wyroku Sądu Apelacyjnego z dnia 7 października 2011 r.,

uchyla zaskarżony wyrok i przekazuje sprawę Sądowi Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania i rozstrzygnięcia o kosztach postępowania kasacyjnego.

Uzasadnienie

Powód R. W. pozwem skierowanym przeciwko Skarbowi Państwa - reprezentowanemu przez Instytut Pamięci Narodowej - Komisję Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu wniósł o (1) nakazanie opublikowania, na własny koszt, w terminie jednego miesiąca od dnia uprawomocnienia się wyroku, w dwóch kolejnych wydaniach gazet "Gazeta X.", "P.[...]. ", "Gazeta Y. ", "Wiadomości Dnia.[...]. ", "Gazeta Internetowa - [...]." i dwukrotnie w programach telewizyjnych wydawanych przez NTL spółkę z o.o. w R. oświadczenia, poprzedzonego tytułem "IPN przeprasza R. W.", o następującej treści: "Instytut Pamięci Narodowej - Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu przeprasza R. W. za opublikowanie w książce "Stan wojenny [...] w dokumentach Służby Bezpieczeństwa", informacji, że R. W. był Tajnym Współpracownikiem /TW/ "S.". Informacja ta jest nieprawdziwa. R. W. nie był współpracownikiem Służby Bezpieczeństwa", (2) zobowiązanie pozwanego do usunięcia z następnych wydań wskazanej książki informacji o tym, że R. W. był Tajnym Współpracownikiem /TW/ "S." i wskazania w erratach do tych wydań, że w wydaniu z [...] r. opublikowano nieprawdziwą informację, że R. W. był Tajnym Współpracownikiem /TW/ "S.". Powództwo oparte zostało na twierdzeniu, że informacja dotycząca tajnej współpracy, zamieszczona we wskazanej publikacji, nie odpowiada prawdzie i narusza dobra osobiste powoda w postaci czci i dobrego imienia. Sąd Okręgowy wyrokiem z dnia 14 kwietnia 2011 r. uwzględnił powództwo w całości i zasądził od pozwanego na rzecz powoda zwrot kosztów procesu. Sąd Apelacyjny wyrokiem z dnia 7 października 2011 r. oddalił apelację pozwanego i zasądził od niego na rzecz powoda zwrot kosztów procesu. Podstawa faktyczna rozstrzygnięć sądów obu instancji była zgodna. Instytut Pamięci Narodowej - Oddział w X. w [...] r. wydał książkę "Stan wojenny [...] w dokumentach Służby Bezpieczeństwa", zawierającą zestawienie dokumentów z tego okresu. Na stronie [...] w dokumencie zawierającym nazwisko powoda wskazano indeks (15), a na dole strony drobną czcionką przypis (15) o następującej treści: "W. R. (ur. [...] r.). Działacz związkowy; czł. KPN; współorganizator NSZZ "Solidarność" w Z. w X. (przewodniczący KZ); przewodniczący Delegatury MKZ NSZZ "Solidarność" [...] (do marca 1981 r.); inicjator akcji protestacyjnych w miejscu pracy; internowany w [...](13 grudnia 1981 r. - 30 kwietnia 1982 r.); kontrolowany w ramach SOS kryptonim "S." (1981-1984); według zapisów ewidencyjnych TW "S." (1984-1990), zarejestrowany pod nr [...] - materiały archiwalne zniszczono w 1990 r. AIPN [...];[...][...];karty: [...] z kartoteki ogólnoinformacyjnej, [...] z kartoteki zniszczeniowej, [...] z kartoteki odtworzeniowej Wydziału "C" WUSW w P.; Dziennik rejestracyjny; Dziennik archiwalny sygnatury II WUSW w P. ". Na stronie [...] powód został wymieniony jako jedna z osób internowanych. W indeksie osobowym, zamieszczonym w końcowej części publikacji, przy nazwisku powoda w nawiasie figuruje zapis (TW "S."). Sądy ustaliły, że R. W. był w latach 80-tych działaczem związkowym NSZZ Solidarność w Zakładach [...] w X., w okresie od dnia 13 grudnia 1981 r. do kwietnia 1982 r. był internowany. Powód i jego rodzina byli szykanowani i nękani przez funkcjonariuszy Służby Bezpieczeństwa. Powód był zatrzymywany na terenie zakładu pracy i zawożony na przesłuchania, ponadto zgłaszał się na oficjalne wezwania, z rozmów z nim sporządzano notatki, ale nie podjął współpracy z funkcjonariuszami służb. Obiecywano mu, że po jej podjęciu skończą się szykany, otrzyma awans w pracy i pomoc dla rodziny. W 1984 r. powód został zwolniony z pracy w Zakładach [...] w X., przez kilka miesięcy był bezrobotny. W dniu 12 maja 2005 r. Prezes IPN, działając na podstawie art. 35 b ustawy z dnia 18 grudnia 1998 r. o Instytucie Pamięci Narodowej - Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu, poinformował powoda o możliwości załączenia do zbioru dotyczących go dokumentów własnych uzupełnień, sprostowań, uaktualnień, wyjaśnień oraz dokumentów lub ich kopii wskazując, że dane już zawarte w dokumentach nie ulegają zmianie. Powód nie skorzystał z tej możliwości. W 2005 r. powód wystąpił do IPN o uznanie za osobę pokrzywdzoną w rozumieniu art. 6 ustawy o IPN w ówcześnie obowiązującym brzmieniu, a następnie o udostępnienie na podstawie art. 30 cyt. ustawy dotyczących go dokumentów. Po przeprowadzeniu postępowania administracyjnego, w tym przed Wojewódzkim Sądem Administracyjnym i Naczelnym Sądem Administracyjnym, Prezes IPN ostateczną decyzją z dnia 30 stycznia 2009 r. stwierdził, że na skutek zmiany stanu prawnego bezprzedmiotowy jest wniosek o przyznanie statusu pokrzywdzonego oraz odmówił powodowi udostępnienia do wglądu wydruku klatek o oznaczonych numerach z mikrofilmu Wojewódzkiego Urzędu Spraw Wewnętrznych w X. i innych kart z kartoteki odtworzeniowej Biura C oraz zapisów dotyczących tajnego współpracownika zarejestrowanego pod nr [...]. Sąd Okręgowy rozpoznając obecne powództwo wystąpił do IPN o przedstawienie dokumentów, do których uprzednio powodowi odmówiono wglądu. Na podstawie dokumentacji przedstawionej przez pozwanego ustalono, że w archiwum IPN znajduje się karta personalna powoda, założona dnia 5 czerwca 1984 r., w której figurują jego dane osobowe, określenie kategorii: tajny współpracownik (TW), pseudonim: S., podstawa pozyskania: korzyść materialna, osoba pozyskująca: por. S. F. W dokumencie RUSW Pion V odnotowano, iż Tajnego Współpracownika S. pozyskano dnia 13 czerwca 1984 r. do sprawy obiektowej, do zagadnienia - negatywne zjawiska w funkcjonowaniu ochranianych obiektów, organizacji społecznych. W Dzienniku Rejestracyjnym Sieci Agenturalnej RUSW P. pod numerem rejestracyjnym [...] wskazano TW "S." oraz odnotowano datę zniszczenia akt - 1 luty 1990 r. Sporządzono także identyfikator osobowy powoda zawierający dane osobowe, informacje o pochodzeniu, stanie cywilnym, stosunku do alkoholu i nikotyny, opisano wygląd zewnętrzny i jego cechy osobowościowe. Na karcie tego identyfikatora osobowego określono powoda jako tajnego współpracownika, którego w dniu 11 czerwca 1984 r. zdjęto z ewidencji sprawy operacyjnego sprawdzenia z powodu zaprzestania wrogiej działalności, w dniu 1 lutego 1990 r. z ewidencji tajnych współpracowników, a materiały archiwalne zniszczono. W komputerowym zbiorze danych byłej Służby Bezpieczeństwa (ZSKO) figurują informacje dotyczące powoda, jego działalności opozycyjnej, internowania, zdjęcia z ewidencji wobec zaprzestania w dniu 11 czerwca 1984 r. wrogiej działalności, zarejestrowania jako tajnego współpracownika pod numerem [...], zdjęcia z ewidencji tajnych współpracowników, zniszczenia dokumentów w lutym 1990 r. Powód przesłuchany w charakterze strony zaprzeczył aby był tajnym współpracownikiem Służby Bezpieczeństwa. Sąd Apelacyjny uznał, że powód nie mógł poddać się procedurze autolustracji, przewidzianej w ustawie z dnia 18 października 2006 r. o ujawnianiu informacji o dokumentach organów bezpieczeństwa z lat 1944-1990 oraz treści tych dokumentów (Dz. U. z 2007 r., Nr 63, poz. 425 ze zm.), gdyż nie należy do osób pełniących funkcje publiczne. Stwierdził, że bezprawność działania pozwanego nie budzi wątpliwości bowiem, mimo ciążącego na nim obowiązku (art. 6 k.c.), nie wykazał że powód rzeczywiście był tajnym współpracownikiem, że umieszczone w książce informacje były prawdziwe oraz zachodzą okoliczności wyłączające bezprawność. Pozwany wywodził, że publikacja jest oparta na materiałach źródłowych będących dokumentami urzędowymi, które korzystają z domniemania zgodności ze stanem rzeczy. Sąd ocenił, że część przedstawionych dokumentów nie odpowiadała formie wymaganej art. 244 § 2 k.p.c., gdyż m.in. nie miały pieczęci, stanowiły dokumentację wewnętrzną o wyłączonej dostępności. Notatki z rozmów przeprowadzonych z powodem w latach 1981-1982 wskazują, że tylko jedna z nich została sporządzona i podpisana przez powoda, przy czym był to fragment życiorysu dotyczący działalności związkowej i zawodowej, pozostałe stanowiły luźny zapis zdarzenia czy rozmowy, która nie odzwierciedlała treści wypowiedzi, tylko dowolny, nieweryfikowalny ich opis dokonany przez funkcjonariusza. Sąd uznał, że stanowiły one dokumenty prywatne. Gdyby nawet przyjąć, że pozostałe pisma miały charakter dokumentów urzędowych, to wynikało z nich jedynie, że R. W. został zarejestrowany jako tajny współpracownik organów bezpieczeństwa PRL pod numerem [...] o pseudonimie S., a nie że podjął tego rodzaju współpracę. Pozwany nie przedstawił podpisanej przez powoda deklaracji o współpracy, nie zgłosił dowodu z przesłuchania funkcjonariuszy SB. Z tych przyczyn Sąd Apelacyjny ocenił, że pozwany nie udowodnił iż powód był świadomym i tajnym współpracownikiem organów bezpieczeństwa PRL, czyli wykonywał czynności mieszczące się w definicji współpracy określonej w art. 3a ust. 1 i 3 cyt. ustawy, bądź współpracował z organami bezpieczeństwa państwa komunistycznego, w rozumieniu ustawy z dnia 18 grudnia 1998 r. o Instytucie Pamięci Narodowej - Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu (Dz. U. z 2007 r. Nr 63, poz. 424 ze zm.). Zgodnie ze wskazanym przepisem współpracą w rozumieniu cyt. ustawy jest świadoma i tajna współpraca z ogniwami operacyjnymi lub śledczymi organów bezpieczeństwa państwa w charakterze tajnego informatora lub pomocnika przy operacyjnym zdobywaniu informacji.