Wyrok SN z dnia 21 listopada 2011 r., sygn. II PK 48/11

Utrata mocy obowiązującej art. 103 k.p. oraz wydanego na jego podstawie rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej oraz Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 12 października 1993 r. w sprawie zasad i warunków podnoszenia kwalifikacji zawodowych i wykształcenia ogólnego dorosłych (Dz.U. Nr 103, poz. 472 ze zm.) wskutek wejścia w życie wyroku Trybunału Konstytucyjnego z dnia 31 marca 2009 r., K 28/08 (OTKA 2009 nr 3, poz. 28), nie powoduje nieważności zawartej na ich podstawie umowy o finansowanie przez pracodawcę kosztów nauki pracownika.

Teza urzędowa

Sąd Najwyższy w składzie:

SSN Romualda Spyt (przewodniczący)

SSN Zbigniew Korzeniowski,

SSA Jolanta Frańczak (sprawozdawca).

po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 21 listopada 2011 r. sprawy z powództwa Przedsiębiorstwa Energetyki Cieplnej Ż. Spółki z o.o. w Ż. przeciwko Alicji C. o zapłatę, na skutek skargi kasacyjnej pozwanej od wyroku Sądu OkręgowegoSąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Płocku z dnia 22 października 2010 r. [...]

oddalił skargę kasacyjną.

Uzasadnienie

Strona powodowa Przedsiębiorstwo Energetyki Cieplnej "Ż." Spółka z o.o. z siedzibą w Ż. domagała się zasądzenia na jej rzecz od pozwanej Alicji C. kwoty 11.504,49 zł z ustawowymi odsetkami od dnia 6 lutego 2010 r. do dnia zapłaty tytułem zwrotu kosztów wydatkowanych na podnoszenie kwalifikacji zawodowych przez pozwaną oraz kosztów postępowania. Sąd RejonowySąd Pracy w Żyrardowie wyrokiem z dnia 16 lipca 2010 r. zasądził od pozwanej Alicji C. na rzecz strony powodowej Przedsiębiorstwa Energetyki Cieplnej "Ż." Spółki z o.o. w Ż. kwotę 11.504,49 zł z ustawowymi odsetkami od dnia 6 lutego 2010 r. do dnia zapłaty oraz kwotę 2.393 zł tytułem zwrotu kosztów procesu. Sąd Rejonowy ustalił, że pozwana została zatrudniona w dniu 2 stycznia 1995 r. przez poprzednika prawnego powodowej spółki Przedsiębiorstwo Energetyki Cieplnej w Ż., a z dniem 1 lipca 1997 r. w trybie art. 231 k.p. została pracownikiem strony powodowej. W dniu 30 września 2004 r. pozwana zwróciła się do zarządu powodowej Spółki o wyrażenie zgody na podjęcie nauki na Wydziale Zarządzania i Marketingu Wyższej Szkoły Ekonomiczno - Humanistycznej w S. Jednocześnie wniosła o udzielenie jej pomocy w finansowaniu opłat za tę naukę. W dniu 1 października 2004 r. strony zawarły umowę, zgodnie z którą pracodawca zobowiązał się wydać pozwanej skierowanie na studia zaoczne w Wyższej Szkole Ekonomiczno - Humanistycznej w S. na Wydziale Socjologii i Zarządzania o kierunku zarządzanie i marketing, wnieść opłatę wpisową w kwocie 465 zł oraz opłatę w wysokości 330 zł miesięcznie, płatną przez 12 miesięcy w roku określoną przez uczelnię oraz w latach następnych, to jest do 2007 r. (programowy rok ukończenia studiów), każdorazowo w wysokości określonej przez uczelnię, udzielić pozwanej płatnego urlopu szkoleniowego w wymiarze 28 dni roboczych w każdym roku akademickim. Pozwana zobowiązała się do uczęszczania na zajęcia a w przypadku powtarzania semestru (roku nauki), traciła prawo do otrzymania świadczeń określonych w umowie na okres powtarzania semestru (roku nauki). W przypadku przerwania studiów pozwana zobowiązała się zwrócić całość poniesionych przez pracodawcę kosztów (§ 2) oraz przepracować w powodowej spółce 3 lata po ukończeniu nauki w szkole wyższej, a w przypadku niedopełnienia tego zobowiązania z powodu: wcześniejszego rozwiązania umowy o pracę za wypowiedzeniem, rozwiązania przez pracodawcę umowy o pracę bez wypowiedzenia z winy pracownika, do zwrotu całości poniesionych przez pracodawcę kosztów związanych z nauką (§ 3). Wysokość podlegających zwrotowi kosztów ulegać miała proporcjonalnemu zmniejszeniu w stosunku do okresu przepracowanego po ukończeniu nauki. Pozwana ukończyła studia we wrześniu 2007 r., a pracodawca opłacił koszty nauki w łącznej kwocie 12.251,50 zł oraz wypłacił pozwanej wynagrodzenie za czas urlopu szkoleniowego w kwocie 2.003,65 zł. W dniu 22 października 2007 r. pozwana ponownie zwróciła się do zarządu powodowej spółki o sfinansowanie czesnego w związku z podjęciem nauki na Wydziale Zarządzania Uniwersytetu Ł. o kierunku finanse i rachunkowość - studia II stopnia niestacjonarne zaoczne. W związku z tym w dniu 24 października 2007 r. strony zawarły następną umowę, w myśl której pracodawca zobowiązał się: wydać pozwanej skierowanie na 2 - letnie studia zaoczne II stopnia prowadzone przez Uniwersytet Ł. na Wydziale Zarządzania, wnieść opłatę określoną przez uczelnię w pierwszym roku nauki w wysokości 4.200 zł, płatną w sześciu ratach oraz w kolejnym roku akademickim w wysokości określonej przez uczelnię, udzielić pozwanej płatnego urlopu szkoleniowego w wymiarze 28 dni roboczych w każdym roku akademickim. W razie powtarzania semestru (roku nauki) pozwana traciła prawo do otrzymania świadczeń określonych w umowie na okres powtarzania semestru (roku nauki). W przypadku przerwania studiów pozwana zobowiązała się zwrócić całość poniesionych przez pracodawcę kosztów (§ 2). Ponadto zobowiązała się do przepracowania w powodowej spółce 3 lata po ukończeniu nauki w szkole wyższej a w przypadku niedopełnienia tego zobowiązania z powodu: wcześniejszego rozwiązania przez nią umowy o pracę za wypowiedzeniem, rozwiązania przez pracodawcę umowy o pracę bez wypowiedzenia z winy pracownika, zobowiązała się do zwrotu całości poniesionych przez pracodawcę kosztów związanych z nauką (§ 3). Wysokość podlegających zwrotowi kosztów ulegała proporcjonalnemu zmniejszeniu w stosunku do okresu przepracowanego po ukończeniu nauki. Strony postanowiły, że w sprawach nieuregulowanych umową z dnia 24 października 2007 r. mają zastosowanie odpowiednie przepisy Kodeksu pracy oraz rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej oraz Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 12 października 1993 r. w sprawie zasad i warunków podnoszenia kwalifikacji zawodowych i wykształcenia ogólnego dorosłych (Dz.U. Nr 103, poz. 472 ze zm.). Z ustaleń poczynionych przez Sąd Rejonowy wynika, że strona powodowa opłaciła w całości koszt studiów pozwanej w kwocie 8.400 zł oraz wypłaciła pozwanej należne wynagrodzenie za czas urlopu szkoleniowego w latach 2007 - 2009 w kwocie 4.908,14 zł. W dniu 16 września 2009 r. strona powodowa rozwiązała z pozwaną umowę o pracę bez wypowiedzenia w trybie art. 52 § 1 pkt 2 k.p. z powodu popełnienia w czasie trwania umowy o pracę przestępstwa, które uniemożliwia dalsze zatrudnienie pozwanej w Spółce. Przestępstwo polegało na tym, iż w dniu 16 września 2009 r. stwierdzono niezgodność operacji bankowej z wyciągiem przedłożonym przez pozwaną. Pozwana złożyła oświadczenie, że sfałszowała wyciąg bankowy, aby ukryć przekazanie na rzecz kasy zapomogowo - pożyczkowej działającej w przedsiębiorstwie środków finansowych w kwocie 105.996,58 zł celem pokrycia wcześniej zagarniętych przez nią pieniędzy z konta kasy. Sąd Rejonowy uznał, że strona powodowa wykazała wysokość kosztów wydatkowanych na dokształcanie pozwanej w obu uczelniach wyższych złożonymi poleceniami przelewów bankowych, zaś pozwana nie kwestionowała tych dokumentów ani wypłaconego wynagrodzenia za czas urlopu szkoleniowego. W dalszej części Sąd Rejonowy podniósł, że powództwo podlegało uwzględnieniu w całości, mimo iż pozwana zgłosiła w toku procesu zarzut nieważności obu zawartych z powodową Spółką umów o zwrot kosztów dokształcania powołując się na treść wyroku Trybunału Konstytucyjnego z dnia 31 marca 2009 r., K 28/08 (Dz.U. 2009 r. Nr 58, poz. 485). W orzeczeniu tym Trybunał Konstytucyjny uznał, że art. 103 ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. - Kodeks pracy jest niezgodny z art. 92 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej. Przepis ten stanowił, że w zakresie i na warunkach ustalonych, w drodze rozporządzenia, przez Ministra Edukacji Narodowej oraz Ministra Pracy i Polityki Socjalnej pracodawca ułatwia pracownikom podnoszenie kwalifikacji zawodowych. Jednocześnie Trybunał postanowił, że przepis ten traci moc obowiązującą z upływem 12 miesięcy od dnia ogłoszenia wyroku w Dzienniku Ustaw Rzeczpospolitej Polskiej, co nastąpiło w dniu 11 kwietnia 2010 r. W konsekwencji z tym samym dniem utraciło moc wydane na podstawie art. 103 k.p. rozporządzenie wykonawcze Ministra Edukacji Narodowej oraz Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 12 października 1993 r. w sprawie zasad i warunków podnoszenia kwalifikacji zawodowych i wykształcenia ogólnego dorosłych. W swoich wywodach Sąd Rejonowy skonstatował, że obie umowy zostały zawarte przez strony jeszcze przed utratą mocy obowiązującej powyższych przepisów rozporządzenia a z wyroku Trybunału Konstytucyjnego z dnia 31 marca 2009 r. oraz jego uzasadnienia nie wynika, aby stwierdzenie niezgodności z Konstytucją Rzeczypospolitej Polskiej art. 103 k.p. oraz wydanego na jego podstawie rozporządzenia wykonawczego miało wpływ na ważność umów zawartych pomiędzy pracownikiem i pracodawcą. Niezgodność ta wynikała jedynie z wadliwej techniki legislacyjnej w zakresie ustawowej delegacji do wydania rozporządzenia wykonawczego. Nie ma żadnych podstaw prawnych do stwierdzenia, że orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego działa wstecz i wpływa na ważność zawartych wcześniej umów pomiędzy stronami stosunku pracy w oparciu o przepisy prawa, które zostały uznane za niekonstytucyjne. Nie wynika to z treści Konstytucji Rzeczpospolitej Polskiej (art. 190) ani z ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz.U. Nr 102, poz. 643 ze zm.).