Wyrok SN z dnia 29 października 2010 r., sygn. I CSK 698/09

Nie jest możliwe uznanie bonów towarowych za wartości dewizowe w rozumieniu prawa dewizowego i warunkowanie ważności czynności prawnych, na podstawie których dochodziło do wręczenia bonów towarowych od uzyskania zezwoleń dewizowych.

Sąd Najwyższy w składzie:

SSN Marian Kocon (przewodniczący)

SSN Marta Romańska (sprawozdawca)

SSN Marek Sychowicz

w sprawie z powództwa Magdaleny M.

przeciwko Danucie M., Zdzisławie K., Teresie K. i Zbigniewowi R.

o zapłatę,

po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej

w dniu 29 października 2010 r.,

skarg kasacyjnych pozwanych Zdzisławy K. i Zbigniewa R. i pozwanych Danuty M. i Teresy K.

od wyroku Sądu Apelacyjnego w W.

z dnia 4 marca 2009 r.,

oddala skargi kasacyjne.

Uzasadnienie

W pozwie z 18 czerwca 1998 r. Jadwiga S., której następcą prawnym jest Magdalena M., domagała się zasądzenia solidarnie od pozwanych kwoty 705.800 zł wraz z kosztami procesu. Żądanie pozwu zostało przez powódkę ograniczane do kwoty 560.000 zł (k. 176), ale jej oświadczenie nie doprowadziło do wydania orzeczenia o częściowym umorzeniu postępowania. Dochodzona kwota odpowiadała zwaloryzowanej (art. 358¹ § 3 k.c.) sumie zaliczek wpłaconych przez powódkę poprzedniczce prawnej pozwanych - Melanii M. na poczet ceny za nieruchomość położoną w W. przy ul. P. na podstawie pięciu umów przedwstępnych, zawartych pomiędzy 1986 a 1990 r. Spośród tych wpłat, dwie ostatnie z 28 lipca 1989 r. i 31 lipca 1990 r. dokonane zostały w bonach towarowych PKO (tzw. bonach dolarowych). Powódka wystąpiła z roszczeniem o zwrot zwaloryzowanej sumy zaliczek w związku z tym, że nie doszło do przeniesienia na nią własności nieruchomości. Pozwani domagali się oddalenia powództwa.

Wyrokiem z 12 lutego 2008 r. Sąd Okręgowy w W. zasądził od pozwa­nych solidarnie na rzecz powódki kwotę 278.312,45 zł z ustawowymi odsetkami od 13 listopada 2007 r. Sąd Okręgowy przyjął, że roszczenie o zwrot kwoty wpłaconej jako zaliczka na poczet ceny za nieruchomość na podstawie umowy przedwstępnej zawartej 27 listopada 1986 r. uległo przedawnieniu, a zatem powódka nie może skutecznie dochodzić zwrotu świadczonych wówczas 5 mln.s.zł. Nie może też powódka dochodzić zwrotu zaliczki wpłaconej 27 listopada 1987 r. w kwocie 6 mln.s.zł, bowiem w umowie tej strony zastrzegły, że zaliczka wręczona sprzedającej przepadnie, gdyby w ustalonym terminie umowa przenosząca własność nie została zawarta. Powódka może natomiast domagać się zwrotu zaliczki w kwocie 6mln.s.zł wpłaconej 29 lipca 1988 r. oraz zaliczki stanowiącej równowartość 1.400 bonów towarowych PKO, które zostały przekazane poprzedniczce prawnej pozwanych na podstawie umów z 28 lipca 1989 r. i 31 lipca 1990 r. Ostateczna wysokość świadczenia należnego powódce została ustalona po zwaloryzowaniu przez przeliczenie kwoty odpowiadającej nominalnej wysokości podlegających zwrotowi zaliczek w oparciu o miernik w postaci wysokości przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia. Sąd Okręgowy uznał jednak, że z obliczonej tą metodą kwoty zasądzeniu na rzecz powódki może podlegać tylko 50%, bowiem jej poprzedniczka prawna przyczyniła się istotnie do tego, że w wykonaniu umów przedwstępnych nie została zawarta umowa przenosząca własność nieruchomości, a pozwani zbyli nieruchomość w toku postępowania w sprawie za 560.000 zł. Sąd Apelacyjny w W. wyrokiem z 4 marca 2009 r. oddalił apelacje pozwanych od wyroku Sądu Okręgowego. Sąd Apelacyjny przeanalizował zarzuty apelujących zgłoszone do czynności dowodowych Sądu pierwszej instancji i uznał je za pozbawione podstaw, a w konsekwencji zaakceptował ustalenia faktyczne Sądu pierwszej instancji i stwierdził, że Sąd ten dostatecznie wyjaśnił wszystkie okoliczności faktyczne sprawy mające znaczenie dla oznaczenia przesłanek i zakresu odpowiedzialności pozwanych oraz dokonał prawidłowej waloryzacji świadczenia pieniężnego. Sąd Apelacyjny podzielił zarzut apelujących, że Sąd pierwszej instancji nie przedstawił w sposób wyczerpujący skutków wygaśnięcia poszczególnych umów przedwstępnych oraz nie wyjaśnił podstawy prawnej rozstrzygnięcia. Uzupełniając w tym zakresie argumentację Sądu pierwszej instancji, Sąd Apelacyjny wskazał, że po­szczególne umowy przedwstępne zawierane przez poprzedniczki stron wygasły na skutek upływu terminów, w których umowa przenosząca własność nieruchomości miała być zawarta. Przyczyny, z uwagi na które nie doszło do zawarcia umowy przenoszącej własność nieruchomości leżały tak po stronie kupującej, jak i sprzedającej. Poprzedniczki prawne stron wyraźnie wskazały, że kupująca na podstawie umów przedwstępnych świadczyła zaliczki na poczet ceny, nie zaś zadatek. Z chwilą, gdy odpadła podstawa świadczenia, zaliczki podlegają zwrotowi według zasad oznaczonych w art. 405 k.c. w zw. z art. 410 § 2 k.c., a po śmierci Melanii M. obowiązek zwrotu zaliczek obciąża jej spadkobierców, którzy do chwili działu spadku odpowiadają solidarnie za długi spadkowe (art. 1034 § 1 i 2 k.c.).