Wyrok SN z dnia 23 lutego 2006 r. sygn. III SK 6/05

Nadużywanie pozycji dominującej przez zmuszanie za pomocą groźby do rozwiązania umowy agencyjnej lub do podejmowania przez agenta zobowiązań, których bez takiego zagrożenia nie podjąłby, jest zabronioną praktyką monopolistyczną (uprzednio: art. 5 ust. 1 pkt 7 ustawy z dnia 24 lutego 1990 r. o przeciwdziałaniu praktykom monopolistycznym i ochronie interesów konsumentów, jednolity tekst: Dz.U. z 1999 r. Nr 52, poz. 547 ze zm.; aktualnie: art. 8 ust. 2 pkt 4 ustawy z dnia 15 grudnia 2000 r. o ochronie konkurencji i konsumentów, jednolity tekst: Dz.U. z 2003 r. Nr 86, poz. 804 ze zm.).

Przewodniczący SSN Barbara Wagner

Sędziowie SN: Herbert Szurgacz, Andrzej Wasilewski (sprawozdawca)

Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 23 lutego 2006 r. sprawy z odwołania T.S. Sp. z o.o. Oddziału w W. przeciwko Prezesowi Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów z udziałem Przedsiębiorstwa Komputeryzacji Rynku „B.” o ochronę konkurencji, na skutek skargi kasacyjnej strony odwołującej się od wyroku Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 30 maja 2005 r. [...]

oddalił skargę kasacyjną.

Uzasadnienie

Sąd Apelacyjny w Warszawie wyrokiem z dnia 30 maja 2005 r. [...] oddalił apelację powoda - T.S. Sp. z o.o. - Oddziału w W. (dalej jako: T.S.) od wyroku Sądu Okręgowego-Sądu Ochrony Konkurencji i Konsumentów w Warszawie z dnia 23 września 2004 r. [...] oddalającego jego odwołanie od decyzji Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów (dalej jako Prezes UOKiK) z dnia 21 grudnia 1999 r. [...] nakazującej T.S. zaniechanie określonych w tej decyzji praktyk monopolistycznych wobec agenta - Przedsiębiorstwa Komputeryzacji Rynku w W. „B.” Sp. z o.o. w W. (dalej jako „agent” lub jako Przedsiębiorstwo Komputeryzacji Rynku w W. „B.”), polegających na: (a) nadużywaniu pozycji dominującej na lokalnym rynku sprzedaży zakładów na gry liczbowe realizowanej w ramach zawartych umów agencyjnych, poprzez dyskryminujące wypowiedzenie Przedsiębiorstwu Komputeryzacji Rynku w W. „B.” umowy agencyjnej dotyczącej prowadzenia sprzedaży zakładów na gry liczbowe wobec braku alternatywnych możliwości prowadzenia działalności gospodarczej polegającej na świadczeniu usług przyjmowania zakładów i zawierania umów o grę, co stanowiło naruszenie art. 5 ust. 1 pkt 4 ustawy z dnia 24 grudnia 1990 r. o przeciwdziałaniu praktykom monopolistycznym i ochronie interesów konsumentów (jednolity tekst: Dz.U. z 1999 r. Nr 52, poz. 547 ze zm., powoływanej dalej jako: ustawa o przeciwdziałaniu praktykom monopolistycznym i ochronie interesów konsumentów); (b) nadużywaniu pozycji dominującej na lokalnym rynku sprzedaży zakładów na gry losowe, realizowanej w ramach zawartych umów agencyjnych, poprzez uzależnienie kontynuowania umowy agencyjnej dotyczącej prowadzenia sprzedaży zakładów na gry liczbowe od podpisania przez Przedsiębiorstwo Komputeryzacji Rynku w W. „B.” aneksu nr 1 zobowiązującego je do spełnienia świadczenia ponoszenia zryczałtowanych kosztów konwoju środków pieniężnych z kolektury, nie-związanego z przedmiotem umowy agencyjnej, którą jest przyjmowanie zakładów i zawieranie umów o grę - w konsekwencji czego Prezes UOKiK nałożył na T.S. karę pieniężną w kwocie 100.000 zł. Sąd Apelacyjny w Warszawie w uzasadnieniu powyższego wyroku stwierdził w szczególności, że: (1) „powód nie przedstawił żadnych nowych dowodów ani nie zgłosił żadnych wniosków dowodowych na okoliczność zgodnego zamiaru stron na etapie zawierania umowy co do ponoszenia kosztów odbioru środków z kolektury oraz okoliczności zawarcia umowy, czy zasad i zwyczajów współpracy w tym zakresie, chociaż na rozprawie 21 lipca 2004 r. Sąd orzekający zobowiązał pełnomocnika powoda do zgłoszenia stosownych wniosków w terminie 15 dni”. W tym stanie rzeczy opierając się na tekście umowy z dnia 16 czerwca 1998 r. [...] - Sąd Ochrony Konkurencji i Konsumentów trafnie stwierdził, że umowa nie zawierała stypulacji regulującej wyraźnie kwestię, która ze stron ponosi koszty konwoju w przypadku odbioru środków z kolektury. Umowa zawarta przez powoda i zainteresowanego stanowiła w § 5 ust. 10, że w ramach wykonywania tej umowy agent jest zobowiązany w szczególności do „odprowadzania utargów i zaliczek na rachunek T.S. w terminach i w sposób określony przez T.S. w komunikacie wewnętrznym. T.S. może wskazać podmiot gospodarczy uprawniony do odbioru środków pieniężnych od agenta. W takim przypadku T.S. określi w odrębnych pisemnych wytycznych sposób przekazywania rozliczeń i środków pieniężnych”. W przytoczonym postanowieniu tej umowy „brak jest zatem jakichkolwiek regulacji co do strony, na której spoczywa ciężar ponoszenia kosztów odbioru środków pieniężnych”; (2) jednakże, jak ustalił Sąd pierwszej instancji - ustalenie to nie zostało zakwestionowane przez powoda - „koszty odbioru gotówki przez inkasentów z kolektur tzw. prawnych ponosiła powodowa Spółka T.S., dopiero po zakwestionowaniu tej praktyki przez Komisję Zakładową NSZZ „Solidarność” w piśmie z dnia 27 sierpnia 1998 r. powodowa Spółka T.S. podjęła czynności zmierzające do wprowadzenia do umowy zapisów, według których agent miał ponosić koszty konwojów środków pieniężnych w przypadku korzystania z usług pomiotu gospodarczego, o którym mowa w § 5 ust. 10 umowy”; (3) Sąd Ochrony Konkurencji i Konsumentów trafnie przyjął więc w rozpoznawanej sprawie, że „ukształtowana między stronami praktyka wskazująca na zgodny sposób wykonywania umowy stanowi wskazówkę interpretacyjną tej umowy. Pokrywanie przez powodową Spółkę T.S. kosztów konwoju w razie odbioru utargu z kolektury świadczy zaś o tym, że w zawartej umowie agent nie zobowiązał się do ponoszenia takich kosztów. Za taką wykładnią umowy przemawia także reakcja powodowej Spółki T.S. na pismo NSZZ „Solidarność” z dnia 27 sierpnia 1998 r. W związku ze stanowiskiem związków zawodowych powodowa Spółka nie wystąpiła bowiem do agentów z żądaniem pokrywania przedmiotowych kosztów, lecz podjęła czynności zmierzające do zmiany umowy w kierunku postulowanym przez NSZZ „Solidarność”. Takie zachowanie powoda świadczy - co słusznie podkreślił Sąd pierwszej instancji - o świadomości i przekonaniu Spółki, że w świetle umowy zawartej 16 czerwca 1998 r. agent nie jest obowiązany do pokrywania kosztów konwoju środków z kolektury. W konsekwencji - uwzględniając treść umowy zawartej 16 czerwca 1998 r. oraz treść zmian do tej umowy proponowanych w aneksie nr 1, jak również zgodny sposób wykonywania umowy do czasu zgłoszenia propozycji jej zmiany - Sąd I instancji dokonał prawidłowej wykładni umowy, uznając, że w świetle treści stosunku prawnego nawiązanego umową zawartą 16 czerwca 1998 r. zainteresowany agent nie był zobowiązany do pokrywania kosztów konwoju środków z kolektury”; (4) „Postanowienie umowy zobowiązujące agenta do odprowadzania utargów i zaliczek stanowi deklaratywne potwierdzenie zobowiązania agenta wydania dającemu zlecenie wszystkiego co dla niego uzyskał, który to obowiązek wynika z właściwości zobowiązania. Jeśli zaś chodzi o sposób wykonania tego zobowiązania, to strony przewidziały w umowie bądź odprowadzenie utargów i zaliczek na rachunek Spółki T.S. bądź przez odbiór środków pieniężnych od agenta przez podmiot gospodarczy uprawniony przez Spółkę T.S. Przy tym drugim sposobie rozliczeń nie chodziło tylko o wskazanie przez Spółkę podmiotu realizującego odbiór środków. W instrukcji „T.S.” dla operatorów lottomatów wyraźnie wskazano agentom, że należność „albo wpłacisz do banku albo będzie inkasowana od Ciebie przez osobę upoważnioną przez T.S.” (pismo powoda z dnia 18 października 1999 r. oraz kserokopia instrukcji [...]). Z powyższego wynika, że w razie odbioru środków pieniężnych przez podmiot wskazany przez Spółkę T.S. wydanie - zwrot środków i odbiór następował w kolekturze przez Spółkę, która w tym odbiorze posługiwała się osobą przez siebie upoważnioną. Takie ustalenie potwierdza fakt wystawienia faktur za usługę konwoju przez firmę ochroniarską bezpośrednio Spółce T.S. [...], co świadczy o tym, że to właśnie ta Spółka zlecała firmie odbiór środków w jej imieniu. Skoro więc w razie wskazania przez Spółkę T.S. podmiotu gospodarczego uprawnionego do odbioru środków pieniężnych od agenta, odbiór tego świadczenia następował przez Spółkę działającą przez upoważniony podmiot już w kolekturze, to należy stwierdzić, że w takim przypadku miejsce spełnienia świadczenia było oznaczone w miejscu kolektury, a zatem w sprawie nie miał zastosowania przepis art. 454 § 1 k.c. Dlatego też zarzut naruszenia tego przepisu nie jest trafny. W konsekwencji, w sytuacji, gdy powodowa Spółka T.S. - posługując się osobą przez siebie upoważnioną - odbierała środki pieniężne od agenta z prowadzonej przez niego kolektury, nie ma podstaw do przypisania agentowi obowiązku zwrotu kosztów konwojowania z kolektury poniesionych przez dającego zlecenie w związku z tym, że wybrał on sposób odbioru świadczenia w kolekturze i dlatego we własnym imieniu zlecił dokonanie tego odbioru osobie trzeciej.”; (5) dlatego Sąd Ochrony Konkurencji i Konsumentów również trafnie ustalił w rozpoznawanej sprawie, „że zmiana umowy zawartej 16 czerwca 1998 r. zaproponowana przez powodową Spółkę w aneksie nr 1 zmierzała do przerzucenia na agenta ciężaru ponoszenia kosztów inkasa, nie pozostawiając agentowi wpływu na wysokość tychże kosztów. W rozpoznawanej sprawie od podpisania przez agenta aneksu, nakładającego na niego obowiązek ponoszenia zryczałtowanych kosztów konwoju środków pieniężnych, powodowa Spółka T.S. uzależniała kontynuowanie współpracy w zakresie sprzedaży zakładów na gry liczbowe. Nie przyjęcie obowiązku pokrywania kosztów konwoju oznaczałoby pozbawienie agenta możliwości prowadzenia dotychczasowej działalności gospodarczej, przy czym z uwagi na siłę rynkową powodowej Spółki zainteresowany nie miał żadnych możliwości negocjacji. Jak słusznie uznał pozwany, narzucone agentowi świadczenie nie pozostaje w funkcjonalnym związku z przedmiotem umowy agencyjnej”; (6) stąd, „w tym stanie rzeczy należy stwierdzić, że powodowa Spółka T.S. dopuściła się praktyki monopolistycznej, gdyż wykorzystała posiadaną przez siebie pozycję dominującą w celu zmuszenia zainteresowanego do wykonywania świadczenia - pokrywania zryczałtowanych kosztów konwoju niezwiązanego z przedmiotem umowy, jakim była sprzedaż zakładów na gry liczbowe. Powodowa Spółka naruszyła więc przepis art. 5 ust. 1 pkt 7 ustawy antymonopolowej obowiązującej w czasie dokonania zarzucanego stronie powodowej czynu (obecnie art. 8 ust. 2 pkt 4 ustawy z dnia 15 grudnia 2000 r. o ochronie konkurencji i konsumentów - jednolity tekst: Dz.U. z 2003 r. Nr 86, poz. 804 ze zm.).”