Wyrok SN z dnia 8 czerwca 2001 r., sygn. I PKN 468/00

1. Pojęcie „nowości” projektu racjonalizatorskiego w rozumieniu art. 83 i 85 ustawy z dnia 19 października 1972 r. o wynalazczości (jednolity tekst: Dz.U. z 1984 r. Nr 33, poz. 177 ze zm.) należy odnosić do stanu techniki w jednostce gospodarki uspołecznionej, w której zastosowano projekt.

2. Pozasądowa ekspertyza rzeczoznawcy sporządzona na zlecenie strony nie podlega ocenie sądu jako dowód z opinii biegłego (art. 278 KPC).

Przewodniczący SSN Teresa Flemming-Kulesza,

Sędziowie SN: Katarzyna Gonera (sprawozdawca), Roman Kuczyński.

Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 8 czerwca 2001 r. sprawy z powódz­twa Eugeniusza M., Jana K. i Mirosława R. przeciwko Odlewni Żeliwa „M.-W.” Spółce Akcyjnej w C. o zapłatę, na skutek kasacji strony pozwanej od wyroku Sądu Apela­cyjnego w Katowicach z dnia 10 lutego 2000 r. [...]

oddalił kasację.

Uzasadnienie

Sąd Okręgowy w Częstochowie (Wydział Cywilny) wyrokiem (częściowym) z 23 lutego 1999 r. oddalił powództwo (główne) Eugeniusza M., Jana K. i Mirosława R. przeciwko pozwanej Odlewni Żeliwa „M.-W.” S.A. w C. o wynagrodzenie za stosowa­nie ich projektu racjonalizatorskiego pod nazwą „zmiana konstrukcji modeli rdzennic odlewów łuków trójników dla firmy E.K., umożliwiająca zwiększenie modeli na płycie modelowej”.

Sąd Okręgowy ustalił, że przedsiębiorstwo państwowe Odlewnia Żeliwa „M.” w C. rozpoczęło w 1990 r. produkcję odlewów łuków dla niemieckiej firmy E.K. Na jed­nej płycie mieścił się jeden zestaw modeli składający się z dwóch sztuk odlewów. Powołany przez dyrektora przedsiębiorstwa zespół przedstawił 9 października 1990 r. propozycję umieszczenia na jednej płycie dwóch zestawów modeli, czyli czterech odlewów. Wkrótce potem, 15 października 1990 r., Maciej S. złożył projekt racjonali­zatorski [...], który został odrzucony z uwagi na brak nowatorskich rozwiązań w po­równaniu z ustaleniami powołanego zespołu. Powodowie zgłosili własny wniosek ra­cjonalizatorski 1 czerwca 1992 r. Ich projekt [...] został oparty na założeniu, że w wy­niku zastosowania pierścieni na rdzeniu do formowania czołowych ścianek odlewów możliwe będzie ułożenie na płycie modelowej czterech odlewów bez obawy zagnie­cenia czołowych ścianek lub zniszczenia produktów. Ponadto projekt zakładał zmniejszenie pracochłonności szlifowania, zmniejszenie zaprószeń odlewów, elimi-nację zabieleń krawędzi czołowych ścianek i zmniejszenie owalizacji odlewów. Roz-wiązanie zaprojektowane przez powodów zostało wdrożone do produkcji 7 maja 1992 r., a sam projekt został przyjęty do stosowania. Tytułem zaliczki na wynagro­dzenie za pierwszy rok stosowania projektu powodowie otrzymali kwotę 34.875.900 złotych (po denominacji 3.487,59 zł). Druga rata wynagrodzenia nie została wypłaco-na, ponieważ Odlewnia uznała, iż projekt [...] autorstwa powodów nie posiada cech nowości w zestawieniu z wcześniejszym projektem [...] autorstwa Macieja S. Po uzy­skaniu opinii rzecznika patentowego Heleny D., zdecydowanie niekorzystnej dla po­wodów, zakładowa komisja do spraw racjonalizacji stwierdziła, że powodowie znali treść wniosku [...], ponieważ byli członkami komisji oceniającej ten wniosek, ponadto z racji zajmowanych stanowisk mieli dostęp do źródłowej dokumentacji, a tematyka obu projektów leżała w zakresie obowiązków pracowniczych wszystkich autorów. Pracodawca zastosował wobec powodów kary dyscyplinarne i zobowiązał ich do zwrotu wypłaconych im zaliczek na wynagrodzenie za zastosowanie projektu racjo­nalizatorskiego. Powodowie uzyskali trzy niezależne od siebie opinie rzeczoznawców z Politechniki Cz. stwierdzające, że projekt [...] ich autorstwa różni się od wniosku [...], a także opinię Wojewódzkiego Klubu Techniki i Racjonalizacji w C. uzasadniają-cą konieczność ponownego rozpatrzenia sprawy, jednak pracodawca podtrzymał swoje wcześniejsze stanowisko. Oddalając powództwo Sąd Okręgowy stwierdził, że projekt racjonalizatorski autorstwa powodów nie posiadał cechy nowości w rozumie­niu art. 83 lub art. 85 ust. 2 (przed jego uchyleniem) ustawy z dnia 19 października 1972 r. o wynalazczości (tekst jednolity: Dz.U. z 1984 r. Nr 33, poz. 177 ze zm.). Sąd oparł się przy tej ocenie na wnioskach opinii biegłego prof. Wojciecha K., zgodnie z którą technologia zaproponowana przez powodów w odniesieniu do zwiększenia ilo-ści odlewów na płycie modelowej, zaprojektowania rdzeni, pochyleń ścianek i innych elementów nie była nowością w sensie technicznymi i nie wykraczała poza zasady przekazywane studentom o specjalności odlewniczej w czasie studiów. Rozwiązania tego typu zostały omówione w wielu podręcznikach akademickich. Sama idea zwięk-szenia ilości odlewów na płycie modelowej nie była pomysłem powodów, bowiem znalazła swój wyraz w projekcie Macieja S. zgłoszonym w 1990 r. Również zastoso­wanie pierścieni na rdzeniach nie było przejawem twórczej myśli powodów. Ocena nowatorstwa projektu nr 5/92 wymagała wiadomości specjalnych. W związku z tym Sąd Okręgowy dopuścił dowód z opinii kilku biegłych. Sąd nie uwzględnił opinii bie-głej Heleny D. (rzecznika patentowego), ponieważ dowód ten - jego zdaniem - został przeprowadzony z naruszeniem art. 278 KPC. Podstawy rozstrzygnięcia nie mogła stanowić także opinia biegłego prof. Józefa G., ponieważ zawierała niestanowcze wypowiedzi. Sąd nie podzielił wywodów opinii biegłego prof. Andrzeja S., ponieważ biegły sam przyznał, że jako prawnik specjalista w dziedzinie prawa własności inte­lektualnej nie posiada wiadomości specjalnych z zakresu odlewnictwa. Za jedynie miarodajną dla rozstrzygnięcia sporu Sąd Okręgowy uznał opinię biegłego prof. Woj­ciecha K.