Wyrok NSA z dnia 26 lutego 2014 r., sygn. II FSK 674/12

Inicjatywa wierzyciela w umorzeniu postępowania egzekucyjnego, jest w pewnym sensie odejściem od zasady prawnego obowiązku prowadzenia egzekucji przez wierzyciela (art. 6 u.p.e.a.). Organ egzekucyjny jest związany żądaniem wierzyciela umorzenia egzekucji i nie jest uprawniony do działania z urzędu i badania, czy i która z przesłanek określonych w art. 59 § 1 u.p.e.a. zachodzi.

Teza od Redakcji

Naczelny Sąd Administracyjny w składzie: Przewodniczący - Sędzia NSA Sławomir Presnarowicz, (sprawozdawca), Sędzia NSA Jerzy Rypina, Sędzia NSA Bogdan Lubiński, Protokolant Jarosław Lubryczyński, po rozpoznaniu w dniu 26 lutego 2014 r. na rozprawie w Izbie Finansowej skargi kasacyjnej A. P. od wyroku Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Krakowie z dnia 26 października 2011 r. sygn. akt I SA/Kr 991/11 w sprawie ze skargi A. P. na postanowienie Dyrektora Izby Skarbowej w Krakowie z dnia 7 kwietnia 2011 r. nr [...] w przedmiocie umorzenia postępowania egzekucyjnego 1) oddala skargę kasacyjną, 2) zasądza od A. P. na rzecz Dyrektora Izby Skarbowej w Krakowie kwotę 120 (sto dwadzieścia) złotych tytułem zwrotu kosztów postępowania kasacyjnego.

Uzasadnienie

Zaskarżonym wyrokiem z dnia 26 października 2011 r., sygn. akt I SA/Kr 991/11, Wojewódzki Sąd Administracyjny w Krakowie (dalej: "WSA"), oddalił skargę A. P. (dalej: "skarżąca") postanowienie Dyrektora Izby Skarbowej w Krakowie (dalej: "Dyrektor IS") z dnia 7 kwietnia 2011 r. Nr [...], w przedmiocie umorzenia postępowania egzekucyjnego. Podstawą prawną powyższego orzeczenia Sądu I instancji był art. 151 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. - Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (Dz. U. Nr 153, poz. 1270, ze zm.), określanej dalej, jako "p.p.s.a".

Z ustaleń stanu faktycznego podanego w zaskarżonym wyżej przywołanym wyroku wynika, że Naczelnik Urzędu Skarbowego w W. prowadził postępowanie egzekucyjne do majątku skarżącej na podstawie tytułu wykonawczego nr [...] z dnia 8 października 2009 r. wystawionego przez wierzyciela - Naczelnika Urzędu Skarbowego w W. w celu dochodzenia należności wynikających z zaległości w podatku dochodowym od osób fizycznych za 2003 r. Egzekucję administracyjną wszczęto dokonując zajęcia wierzytelności z rachunku bankowego w Banku B. zawiadomieniem z dnia 8 października 2009 r. W trakcie prowadzonego postępowania egzekucyjnego nastąpiła zmiana właściwości miejscowej - Naczelnik Urzędu Skarbowego w W. przekazał akta przedmiotowej sprawy, do Naczelnika Urzędu Skarbowego K., jako organu właściwego do prowadzenia postępowania egzekucyjnego. Pismem z dnia 10 czerwca 2010 r. skarżąca złożyła wniosek w sprawie umorzenia postępowania egzekucyjnego prowadzonego na podstawie opisanego tytułu wykonawczego. Jako przesłankę prawną umorzenia postępowania egzekucyjnego wskazano przepis art. 59 § 1 pkt 2 ustawy z dnia 17 czerwca 1966 r. o postępowaniu egzekucyjnym w administracji (Dz. U. z 2005 r., nr 229, poz. 1954 ze zm., dalej: u.p.e.a.), tj. wygaśnięcie obowiązku podatkowego na skutek przedawnienia zobowiązania w podatku dochodowym od osób fizycznych za 2003 r. Podniesiono, że w myśl art. 45 ust. 4 ustawy z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (tekst jednolity - Dz. U. z 2000 r., nr 14, poz. 176 ze zm.), w brzmieniu obowiązującym w 2003 r., termin płatności podatku dochodowego od osób fizycznych za 2003 r. przypadał na dzień 30 kwietnia 2004 r. Zatem zobowiązanie w podatku dochodowym od osób fizycznych za 2003 r. przedawniło się, gdyż z dniem 31 grudnia 2009 r. upłynął 5 letni termin przedawnienia, o którym mowa w art. 70 § 1 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997r. - Ordynacja podatkowa (tekst jednolity - Dz. U. z 2005 r., nr 8, poz. 20 ze zm., dalej o.p.) Pismem z dnia 27 lipca 2010 r. organ egzekucyjny, zwrócił się do wierzyciela, tj. Naczelnika Urzędu Skarbowego w W. o ustosunkowanie się do zarzutów zawartych we wniosku o umorzenie postępowania egzekucyjnego. W odpowiedzi wierzyciel pismem z dnia 2 sierpnia 2010 r. odmówił uznania postawionych zarzutów. Uwzględniając stanowisko wierzyciela, postanowieniem z dnia 23 września 2010 r. Naczelnik Urzędu Skarbowego K. odmówił umorzenia postępowania egzekucyjnego prowadzonego na postawie wskazanego tytułu wykonawczego wobec skarżącej. Skarżąca nie godząc się z powyższym rozstrzygnięciem zaskarżyła je w drodze zażalenia, w którym podtrzymała swoje argumenty z wniosku o umorzenie postępowania egzekucyjnego. Wobec wyroku WSA z dnia 2 lipca 2010 r. sygn. akt. I SA/Kr 418/10, mocą którego uchylono decyzję Dyrektora IS z dnia 20 stycznia 2010r. nr [...] oraz poprzedzającą ją decyzję z dnia 21 sierpnia 2009 r. nr [...] na podstawie której został wystawiony opisany we wstępie tytuł wykonawczy z dnia 8 października 2009r. nr [...] - pismem z dnia 4 listopada 2010 r. nr [...] Naczelnik Urzędu Skarbowego w W. zwrócił się do Naczelnika Urzędu Skarbowego K. z wnioskiem o wycofanie przedmiotowego tytułu wykonawczego. W konsekwencji, Naczelnik Urzędu Skarbowego K. postanowieniem z dnia 5 listopada 2010r. nr [...] umorzył postępowanie egzekucyjne na podstawie art. 59 § 3 w związku z art. 59 § 1 pkt 9 u.p.e.a. prowadzone na podstawie wskazanego tytułu wykonawczego. Równocześnie, Dyrektor IS mając na uwadze, iż postępowanie egzekucyjne wobec zobowiązanej wszczęto na podstawie tytułu wykonawczego, który został wycofany - a postępowanie egzekucyjne prowadzone na jego podstawie zostało umorzone postanowieniem z dnia 18 listopada 2010 r. uznał zażalenie zobowiązanej z dnia 4 października 2010 r. za bezprzedmiotowe. To rozstrzygnięcie nie zostało zaskarżone. Skarżąca złożyła jednak zażalenie na postanowienie Naczelnika Urzędu Skarbowego K. z dnia 5 listopada 2010 r., w którym nie kwestionując istoty rozstrzygnięcia, wniosła o zmianę podstawy prawnej postanowienia o umorzeniu postępowania egzekucyjnego z art. 59 § 1 pkt 9 u.p.e.a. na art. 59 § 1 pkt 2 i pkt 7 tej ustawy. Wskutek tego zażalenia - Dyrektor IS postanowieniem z dnia 27 stycznia 2011 r. uchylił w całości rozstrzygnięcie organu pierwszej instancji i przekazał sprawę do ponownego rozpatrzenia uznając, że organ egzekucyjny błędnie przytoczył podstawę prawną umorzenia postępowania egzekucyjnego. Naczelnik Urzędu Skarbowego K. po ponownym przeprowadzeniu postępowania postanowieniem z dnia 10 lutego 2011 r. umorzył postępowanie egzekucyjne w oparciu o przepis art. 59 § 1 pkt 2 u.p.e.a. Jak wyjaśniono w uzasadnieniu - w omawianej sprawie zachodzi przesłanka nieistnienia zobowiązania podatkowego w wysokości określonej uchylonymi decyzjami. W razie uchylenia w całości decyzji stanowiącej podstawę wystawienia tytułu wykonawczego i przekazania sprawy do ponownego rozpatrzenia przez organ pierwszej instancji, brak jest możliwości prowadzenia postępowania egzekucyjnego w oparciu o dotychczasowy tytuł wykonawczy. Egzekwowany obowiązek przestaje wówczas istnieć, a wobec tego zachodzi konieczność wydania postanowienia o umorzeniu postępowania egzekucyjnego na podstawie art. 59 § 1 pkt 2 u.p.e.a. W zażaleniu na to postanowienie skarżąca po raz kolejny zażądała zmiany uzasadnienia postanowienia, w ten sposób, aby uzasadnienie postanowienia, odnosiło się do wszystkich twierdzeń strony, co do przesłanek umorzenia postępowania egzekucyjnego, a nie tylko jednej z nich, tj. wygaśnięcia zobowiązania poprzez uchylenie decyzji będącej podstawą egzekucji administracyjnej, lecz przede wszystkim w związku z przedawnieniem zobowiązania podatkowego. Postanowieniem z dnia 7 kwietnia 2011 r. Dyrektor IS utrzymał w mocy zakwestionowane rozstrzygniecie organu pierwszej instancji. W skardze skierowanej do WSA skarżąca zarzuciła organowi niewłaściwe zastosowanie m.in. art. 59 § 1 pkt 2 u.p.e.a. W piśmie uzupełniającym wniesioną skargę pełnomocnik zwrócił uwagę, że podstawę umorzenia postępowania egzekucyjnego stanowił art. 59 § 1 pkt 2 u.p.e.a., a więc jedna z obligatoryjnych przesłanek umorzenia postępowania egzekucyjnego, nie zaś przesłanka fakultatywna, o której mowa w art. 59 § 1 pkt 9 u.p.e.a. - kierowana do samego wierzyciela. Dodatkowo, w świetle art. 59 § 3 u.pe.a. postanowienie w sprawie umorzenia postępowania egzekucyjnego wydaje się na żądanie zobowiązanego lub wierzyciela albo z urzędu. Oznacza to, że sam ustawodawca dopuszcza możliwość prowadzenia postępowania w sprawie umorzenia postępowania egzekucyjnego, w którym rozpatrywane są przesłanki tego umorzenia zgłoszone zarówno przez wierzyciela, jak i zobowiązanego, albowiem użycie przez ustawodawcę słowa "lub" nie wyklucza takiej możliwości. Ograniczenie się do rozpatrzenia przesłanek wskazanych przez wierzyciela z pominięciem tych zgłoszonych przez zobowiązanego w toku postępowania egzekucyjnego doprowadziło do naruszenia przepisów wskazanych w punkcie pierwszym skargi. W odpowiedziach na skargi Dyrektor IS podtrzymując w całości swe dotychczasowe stanowisko w sprawie wniósł o oddalenie skargi. Wyjaśniono, że postanowienie o umorzeniu postępowania egzekucyjnego, z powodu wygaśnięcia obowiązku, odbyło się "na wniosek wierzyciela" tzn. na skutek informacji przekazanej przez wierzyciela o wycofaniu tytułów wykonawczych - a więc w tym postępowaniu organ pierwszej instancji nie mógł uwzględniać wniosków zobowiązanej, bowiem nie było to postępowanie prowadzone na wniosek strony. Ponownie stwierdzono, że jako podstawę prawną umorzenia postępowania egzekucyjnego należało zastosować art. 59 § 1 pkt 2 u.p.e.a., gdyż w sprawie zaszła przesłanka nieistnienia zobowiązania podatkowego w wysokości określonej uchylonymi decyzjami. WSA przystępując do rozpoznania sprawy, na wstępie przypomniał, że przedmiotem sporu było stwierdzenie czy organ egzekucyjny a następnie Dyrektor IS prawidłowo przyjęli za podstawę umorzenia postępowania egzekucyjnego przepis art. 59 § 1 pkt 2 u.p.e.a., czy też - jak zarzucała skarżąca - postępowanie winno zostać umorzone w oparciu o ten przepis stosowany w związku z art. 59 § 1 pkt 7 tej ustawy, po stwierdzeniu, że prowadzenie egzekucji było niedopuszczalne z uwagi na zaistniałe przedawnienie, prowadzenie egzekucji przez niewłaściwy organ, nieprawidłowe doręczenie tytułu wykonawczego oraz brak skuteczności zastosowanego środka egzekucyjnego. Zastosowany przez organ egzekucyjny przepis art. 59 § 1 pkt 2 u.p.e.a. wymienia cztery odrębne przesłanki umorzenia postępowania egzekucyjnego. Ich wspólną cechą jest szeroko pojęte nieistnienie obowiązku, który ma stanowić przedmiot egzekucji administracyjnej: brak wymagalności obowiązku, jego umorzenie, wygaśnięcie z innego powodu, a także nieistnienie. WSA wskazał, że w badanej sprawie bezspornym było, iż decyzja Dyrektora IS z dnia 20 stycznia 2010 r. wydana w przedmiocie określenia skarżącej podatku dochodowego od osób fizycznych za 2003 r. wraz z decyzją organu podatkowego I instancji, stanowiącą podstawę wystawienia tytułu wykonawczego została w postępowaniu sądowo-administracyjnym uchylona (por. prawomocny wyrok WSA w Krakowie z dnia 2 lipca 2010 r. sygn. akt I SA/Kr 418/10). W ocenie WSA, gdy w toku postępowania egzekucyjnego wyeliminowano z obrotu prawnego decyzję, z której wynikała dochodzona należność, postępowanie egzekucyjne wszczęte w oparciu o ten konkretny tytuł wykonawczy nie mogło więc być dalej prowadzone i powinno podlegać umorzeniu, gdyż zaistniała jedna z przyczyn obligatoryjnego umorzenia postępowania egzekucyjnego wskazanych w art. 59 § 1 pkt 2 u.p.e.a. W ocenie WSA jeżeli decyzja stanowiąca podstawę prawną egzekwowanego obowiązku zostaje uchylona, wystawiony na jej podstawie tytuł wykonawczy nie może już stanowić podstawy wszczęcia egzekucji administracyjnej ze względu na brak podstawy prawnej obowiązku. Jeżeli decyzja ta została uchylona po wszczęciu postępowania egzekucyjnego, ale przed jego zakończeniem, czy to wynikającym z wyegzekwowania obowiązku, czy to z umorzenia postępowania egzekucyjnego - jak to miało miejsce w rozpoznawanej sprawie - egzekucja ta nie może być kontynuowana, ponieważ określony nią obowiązek przestał istnieć.