Na podstawie art. 19 ust. 2 ustawy z dnia 6 grudnia 2006 r. o zasadach prowadzenia polityki rozwoju (Dz. U. z 2016 r. poz. 383) Rada Ministrów uchwala, co następuje:

Załącznik do uchwały nr 23 Rady Ministrów
z dnia 8 marca 2016 r. (poz. 293)

PROGRAM OGRANICZANIA PRZESTĘPCZOŚCI I ASPOŁECZNYCH ZACHOWAŃ
RAZEM BEZPIECZNIEJ IM. WŁADYSŁAWA STASIAKA
NA LATA 2016 I 2017

SPIS TREŚCI:

1. Wstęp

2.1. Diagnoza stanu i poczucia bezpieczeństwa

2.2. „Program ograniczania przestępczości i aspołecznych zachowań Razem bezpieczniej im. Władysława Stasiaka na lata 2016 i 2017” jako kontynuacja działań „Rządowego programu ograniczania przestępczości i aspołecznych zachowań Razem bezpieczniej” na lata 2007–2015

3. Korelacja „Programu ograniczania przestępczości i aspołecznych zachowań Razem bezpieczniej im. Władysława Stasiaka na lata 2016 i 2017” z dokumentami strategicznymi

4. Cel główny i cele szczegółowe

5. Podmioty odpowiedzialne za realizację „Programu ograniczania przestępczości i aspołecznych zachowań Razem bezpieczniej im. Władysława Stasiaka na lata 2016 i 2017”

6. Koordynacja realizacji Programu

7. Finansowanie Programu

8. Monitorowanie, sprawozdawczość, ocena realizacji Programu

9. Promocja

10. Potencjalne zagrożenia dla realizacji Programu

11. Załączniki

1. Wstęp

Ochrona bezpieczeństwa i porządku publicznego, wykrywanie przestępstw i wykroczeń oraz ściganie sprawców jest domeną odpowiedzialności państwa. Jednocześnie dla bezpieczeństwa społeczności lokalnych istotne znaczenie ma współpraca administracji publicznej, organów bezpieczeństwa i porządku publicznego oraz organizacji społecznych. Z doświadczeń ostatnich lat zarówno naszego kraju, jak i innych państw wynika jednoznacznie, że skuteczność zapewnienia bezpieczeństwa obywateli wymaga skoordynowanych działań administracji rządowej i samorządowej oraz wsparcia obywateli, m.in. przez aktywizowanie społeczności lokalnych i organizacji społecznych. Znaczącą rolę w tym procesie odgrywa edukacja i ochrona społeczeństwa, w szczególności dzieci i młodzieży, przed patologiami i przemocą .

Prezentowany dokument programowy zawiera diagnozę stanu i poczucia bezpieczeństwa, gdzie przedstawiono informacje na temat skali przestępczości i wykroczeń na terenie kraju. Opisane zostały najistotniejsze zagadnienia związane z bezpieczeństwem, w tym wyniki badań społecznych na temat poczucia bezpieczeństwa Polaków. Przedstawiono również wyniki badań ewaluacyjnych przeprowadzonych przez niezależne podmioty w ramach „Rządowego programu ograniczania przestępczości i aspołecznych zachowań Razem bezpieczniej” na lata 2007–2015, którego kontynuacją jest „Program ograniczania przestępczości i aspołecznych zachowań Razem bezpieczniej im. Władysława Stasiaka na lata 2016 i 2017” (zwany dalej „Programem”).

Następnie w dokumencie zostały przedstawione:

● korelacja Programu z dokumentami strategicznymi,

● cel główny i cele szczegółowe,

● planowane rezultaty wraz z zestawieniem mierników dla poszczególnych celów szczegółowych,

● podmioty odpowiedzialne za realizację poszczególnych działań w ramach Programu tj. podmioty wiodące, podmioty współpracujące oraz podmioty mogące ubiegać się o dofinansowanie,

● finansowanie Programu,

● system sprawozdawczości i monitorowania realizacji Programu,

● promocja,

● potencjalne zagrożenia osiągnięcia celów.

Do Programu załączono wykaz podstawowych ustaw regulujących zasady realizacji Programu i dokumentów międzynarodowych oraz wskazano komplementarność z innymi programami. Realizacja Programu została przewidziana w perspektywie dwuletniej, tj. na lata 2016 i 2017. Projektowany Program będzie tzw. programem rozwoju (nie będzie programem wieloletnim w rozumieniu ustawy z dnia 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych).

2.1. Diagnoza stanu i poczucia bezpieczeństwa

Policyjne dane statystyczne dotyczące przestępczości

Od kilkunastu lat w Polsce wyraźnie widoczny jest trend spadkowy liczby stwierdzonych przestępstw. Zgodnie z danymi Komendy Głównej Policji z 2014 roku¹:

● odnotowano ogółem 908 855 przestępstw stwierdzonych; oznacza to spadek liczby przestępstw stwierdzonych ogółem o 14,4% w stosunku do roku 2013,

● stwierdzono 628 758 przestępstw kryminalnych, czyli o 13,6% mniej niż w roku 2013 (727 806),

● wskaźnik wykrywalności ogólnej przestępstw wyniósł 66,8% i był porównywalny z uzyskanym w roku 2013 (67%),

● zmniejszyła się liczba podejrzanych; oznacza to spadek liczby podejrzanych o 17,3% w porównaniu z rokiem 2013,

● średnie zagrożenie przestępstwami ogółem w Polsce w przeliczeniu na 100 tysięcy mieszkańców wyniosło 2361 i było najniższe w ciągu ostatnich lat.

Wyniki badań opinii społecznej

Wyniki niezależnych badań społecznych zrealizowanych w latach 2014 i 2015 dowodzą, że mieszkańcy Polski czują się bezpiecznie. Równocześnie wskaźniki społecznych ocen pracy Policji, która jest służbą odpowiedzialną za wykonywanie największej liczby zadań związanych z zapewnieniem bezpieczeństwa w kraju, utrzymują się na wysokim poziomie.

Centrum Badania Opinii Społecznej (Poczucie bezpieczeństwa na co dzień)²

Wyniki badania z kwietnia 2015 roku wskazują, że mieszkańcy Polski deklarują wysokie poczucie bezpieczeństwa. Większość (66%) Polaków uznawało swój kraj za bezpieczny (przeciwne zdanie miało 28% badanych).

W tym samym badaniu zadano pytanie o poczucie bezpieczeństwa Polaków w ich najbliższej okolicy (dzielnica, osiedle, wieś). Jest ono wyższe niż deklarowane w skali całego kraju. Zdecydowana większość (88%) badanych określiła swoje otoczenie mianem bezpiecznego i spokojnego (11% było odmiennego zdania).

Połowa respondentów CBOS (49%) nie obawiała się, że może paść ofiarą przestępstwa (48% badanych było odmiennego zdania).

Respondentom zadano także pytania o to, czy w ciągu ostatnich pięciu lat stali się ofiarami wybranych przestępstw. Wyniki badania wskazują, że zdecydowana większość Polaków (67%) nie padła ofiarą żadnego przestępstwa. Zgodnie z uzyskanymi deklaracjami, w ciągu ostatnich 5 lat mniej więcej co szóstemu Polakowi (17%) coś skradziono, a co dziesiątemu (10%) włamano się do domu, mieszkania lub innych pomieszczeń. Bardzo nieliczni zostali w tym czasie napadnięci i obrabowani (2%), pobici lub zranieni (4%), lub stali się ofiarami innych przestępstw.

Centrum Badania Opinii Społecznej (Oceny instytucji publicznych)³

W cyklicznym badaniu społecznych ocen instytucji publicznych prowadzonym przez Centrum Badania Opinii Społecznej od wielu lat notowania Policji, podstawowej instytucji odpowiedzialnej za zapewnienie bezpieczeństwa w kraju, są na tle innych ocenianych instytucji wysokie.

W badaniu z września 2015 roku odsetek Polaków, którzy dobrze oceniają Policję, byt porównywalny z czterema poprzednimi edycjami badania i wyniósł 69%. Wśród ocenianych instytucji publicznych tylko władze samorządowe (71% ocen pozytywnych) zostały ocenione wyżej niż Policja, która znalazła się na drugim miejscu z wynikiem 69% ocen dobrych (podobnie jak Wojsko Polskie–69%).

Polskie Badanie Przestępczości (prowadzone na zlecenie Komendy Głównej Policji w latach 2007–2015)⁴

Polaków zapytano o ich poczucie bezpieczeństwa podczas spacerów w swojej okolicy po zmroku. W styczniu 2015 roku zdecydowana większość Polaków (78,1%) zadeklarowała, że czuje się bezpiecznie w takiej sytuacji (18,9% badanych wyraziło zdanie przeciwne).

Oceniając skuteczność Policji w miejscu zamieszkania respondentów w walce z przestępczością, w styczniu 2015 roku 67,5% badanych odpowiedziało, że Policja jest skuteczna. 19,4% badanych było odmiennego zdania.

W badaniach PBP Polacy dobrze ocenili także pracę policjantów, którzy pełnią służbę w okolicy ich miejsca zamieszkania. W styczniu 2015 roku dobrze pracę policjantów oceniło 69,4% Polaków (przeciwne zdanie miało 15,8% badanych).

W styczniu 2015 roku dorosłych Polaków zapytano o to, jak często widują piesze lub zmotoryzowane policyjne patrole w pobliżu swojego miejsca zamieszkania. Najwięcej dorosłych Polaków (41,1%) twierdziło, że widuje policyjne patrole co najmniej kilka razy w tygodniu, natomiast co najmniej jeden raz w tygodniu patrole Policji widywało 22,8% respondentów. Po zsumowaniu wyników w obu najczęściej wskazywanych kategoriach można stwierdzić, że ponad sześciu na dziesięciu Polaków powyżej 15. roku życia (63,9%) widuje patrole Policji w pobliżu swojego miejsca zamieszkania przynajmniej raz na tydzień.

Dorosłych Polaków zapytano także o to, jakich zagrożeń najbardziej obawiają się w pobliżu swojego miejsca zamieszkania. W porównaniu z poprzednią edycją PBP lęk przed większością zagrożeń uległ jedynie niewielkim zmianom. W styczniu 2015 roku najwięcej badanych (jedna trzecia dorosłych Polaków) obawiało się brawurowo jeżdżących kierowców (30,3%). Nieco mniejsza liczba respondentów deklarowała natomiast strach przed włamaniami do mieszkań, piwnic, samochodów itd. (29%).

Pozostałe zagrożenia, których najbardziej obawiali się Polacy, to: napady lub rozboje (21% wskazań), niszczenie mienia (17,1%), kradzieże (16,4%), agresja ze strony osób pijanych lub narkomanów (14,4%), bójki i pobicia (14%) oraz zaczepianie przez agresywną młodzież (12,8%). Mniejsze obawy Polaków budziły: handel narkotykami, hałaśliwi sąsiedzi czy wymuszenia i okupy. Co piąty badany dorosły Polak (22,2% wskazań) twierdził, że nie obawia się niczego w pobliżu swojego miejsca zamieszkania (w poprzedniej edycji badania odsetek ten wynosił 14,1%).

W styczniu 2015 roku badani oczekiwali od Policji również: obecności patroli w okolicy swojego miejsca zamieszkania (24,5% wskazań), uczciwości, nieprzekupności policjantów (21,4%), łatwości kontaktu z dzielnicowym (15,7%), otwartości policjantów na problemy ludzi, gotowości niesienia pomocy (15%), sprawnego i szybkiego prowadzenia postępowań, bez niepotrzebnych formalności (13,9%), fachowości, kompetencji policjantów (12,2%), a także przyjmowania zawiadomień o przestępstwie bez zbywania i bagatelizowania sprawy (11,9%).

2.2. „Program ograniczania przestępczości i aspołecznych zachowań Razem bezpieczniej im. Władysława Stasiaka na lata 2016 i 2017” jako kontynuacja działań „Rządowego programu ograniczania przestępczości i aspołecznych zachowań Razem bezpieczniej” na lata 2007–2015

„Program ograniczania przestępczości i aspołecznych zachowań Razem bezpieczniej na lata 2016 i 2017” jest kontynuacją realizowanego w latach 2007–2015 Programu „Razem bezpieczniej” w zakresie budowy zintegrowanej wspólnoty społecznej i jej bezpieczeństwa, a także wspierania i rozwoju działań tej wspólnoty na rzecz bezpieczeństwa i porządku publicznego.

Program ma charakter interdyscyplinarny i opiera się na współpracy z organami administracji rządowej, samorządowej i z organizacjami pozarządowymi.

Wykorzystanie rezerwy celowej zabezpieczonej na realizację Programu w latach 2007–2015

Podczas dziewięcioletniej realizacji programu „Razem bezpieczniej” w latach 2007–2015 przyznano dofinansowanie dla projektów realizowanych w 7 obszarach:

● Bezpieczeństwo w miejscach publicznych i miejscu zamieszkania,

● Bezpieczeństwo w szkole,

● Przemoc w rodzinie,

● Bezpieczeństwo w ruchu drogowym,

● Bezpieczeństwo w środkach komunikacji publicznej,

● Bezpieczeństwo w działalności gospodarczej,

● Ochrona dziedzictwa narodowego.

Projekty realizowane były na poziomie lokalnym w partnerstwie wielu podmiotów oraz miały na celu poprawę bezpieczeństwa i porządku publicznego, zapobieganie zjawiskom, które budzą powszechny sprzeciw i poczucie zagrożenia. W okresie od 2007 roku do 2015 roku przyznano dofinansowanie łącznie dla 397 projektów na kwotę blisko 27.000.000 zł.

Średni poziom wydatkowania środków z rezerwy celowej wyniósł 97,3%. Najwyższy poziom wydatkowania został osiągnięty w roku 2008 – 99,5%, najniższy w roku 2012 – 91%.

Najczęstszą przyczyną niewykorzystania środków z rezerwy celowej przez urzędy wojewódzkie było wydatkowanie mniejszych kwot niż zakładano w kosztorysach projektów.

W roku 2009 stosowany był miernik liczby powiatów, które przystąpiły do realizacji Programu, a następnie od roku 2010 stosowano miernik polegający na określeniu liczby dofinansowanych projektów.

Ewaluacja rządowego programu ograniczania przestępczości i aspołecznych zachowań „Razem bezpieczniej” na lata 2007–2015

Rządowy program ograniczania przestępczości i aspołecznych zachowań „Razem bezpieczniej” od 2011 roku poddawany był przez zewnętrzne ośrodki badawcze badaniom ewaluacyjnym, których celem była ocena jego efektywności.

W ramach Programu zostały zrealizowane następujące badania:

1. „Badanie mechanizmu udzielania wsparcia administracji samorządowej i organizacjom pozarządowym w ramach programu „Razem bezpieczniej”” (2011 r.);

2. „Badanie programu „Razem bezpieczniej” w zakresie opracowania systemu wskaźników i rezultatów oraz ich weryfikacji na poziomie lokalnym” (2012 r.);

3. „Badanie efektywności programów lokalnych w ramach programu „Razem bezpieczniej”, dofinansowanych i realizowanych we wszystkich obszarach wsparcia Programu w 2013–2015 r.” (projekty z lat 2012, 2013, 2014).

Przeprowadzona na zlecenie MSW ewaluacja Programu, która objęta lata 2007–2014, realizowana była przez ośrodki badawcze z wykorzystaniem takich form jak: analiza dokumentów, wywiady, rozmowy, ankiety.

Z przedmiotowych badań wynika, że w sposób właściwy zostały zidentyfikowane potrzeby lokalnych społeczności. W ocenie ewaluatorów przy przygotowaniu projektu zostały właściwie zdiagnozowane problemy i potrzeby lokalne, a także zastosowano adekwatne rozwiązania problemów. Poziom zrealizowania zakładanych rezultatów w projektach kształtował się na poziomie od 90 do 100%.

Zgodnie z założeniami Programu, wojewoda przyznawał środki na wdrażanie projektów w formie dofinansowania dla:

● jednostek samorządu terytorialnego na podstawie porozumień administracyjnych, gdzie ww. jednostki zobowiązane są realizować i finansować zadania m.in. zgodnie z ustawą o finansach publicznych,

● organizacji pozarządowych, dla których środki są przekazywane w formie umów zawieranych w oparciu o zasady i tryb przewidziane w ustawie o finansach publicznych oraz ustawie o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie.

Biorąc powyższe pod uwagę oraz fakt, że są to środki publiczne wydatkowane m.in. zgodnie z ustawą – Prawo zamówień publicznych, wskazane podmioty były i są zobligowane do realizacji zadań przewidzianych w ramach projektów w sposób jak najbardziej oszczędny i efektywny. Z przeprowadzonych badań ewaluacyjnych wśród beneficjentów Programu wynika, że realizacja zadań finansowanych w ramach Programu jest słuszna i niezbędna jest kontynuacja projektów, które pozwalają na podnoszenie bądź utrzymanie wysokiego poziomu bezpieczeństwa⁵ w różnych sferach życia społecznego, gospodarczego i kulturowego.

Główne wnioski wynikające z dotychczasowych raportów, doświadczeń i badań efektywności programów lokalnych w ramach programu „Razem bezpieczniej” wskazują, że:

● w ocenie realizatorów działania podejmowane w ramach projektów lokalnych, charakteryzowały się dużą skutecznością,

● projekty (programy lokalne) pozwoliły na osiągnięcie zarówno takich efektów jak zakup sprzętu i wyposażenia, instalacja urządzeń, działania infrastrukturalne, jak i wzrost poziomu wiedzy oraz świadomości obywateli, nabycie nowej wiedzy oraz kwalifikacji przez pracowników służb publicznych, nauczycieli, psychologów,

● w ramach realizowanych projektów lokalnych odnotowano osiągnięcie efektów pozytywnych wdrażanych działań, takich jak wysoki stopień zaangażowania w działania w ramach projektu wśród społeczności lokalnych oraz pozytywny odbiór projektów przez mieszkańców,

● dotychczasowe obszary bezpieczeństwa ujęte w Programie powinny zostać zmodyfikowane w zakresie potrzeby korelacji i zgodności ze Strategią Sprawne Państwo 2020, wpisując się jednocześnie w kierunek interwencji „Przeciwdziałanie i zwalczanie przestępstw oraz zagrożeń dla bezpieczeństwa i porządku publicznego”,

● należy kontynuować przyjęty w ramach Programu system dofinansowania projektów realizowanych na poziomie lokalnym przez jednostki samorządu terytorialnego i organizacje pozarządowe. Z badań ewaluacyjnych wynika, że system ten pozwolił na sprawne i przejrzyste przekazywanie środków.

Wnioski z przeprowadzonej ewaluacji w ramach realizacji programu „Razem bezpieczniej” 2007–2015 uzasadniają zwiększenie finansowania projektów realizowanych w ramach Programu.

3. Korelacja „Programu ograniczania przestępczości i aspołecznych zachowań Razem bezpieczniej im. Władysława Stasiaka na lata 2016 i 2017” z dokumentami strategicznymi

Program wynika ze Strategii Sprawne Państwo 2020 [załącznik do uchwały nr 17 Rady Ministrów z dnia 12 lutego 2013 r. (M.P. poz. 136)], wpisując się w kierunek interwencji 7.2. „Przeciwdziałanie i zwalczanie przestępstw oraz zagrożeń dla bezpieczeństwa i porządku publicznego”, Cel 7. „Zapewnienie wysokiego poziomu bezpieczeństwa porządku publicznego”. W Strategii przyjęto, że wyjątkowo ważnym dla społeczeństwa jest zwalczanie i przeciwdziałanie przestępczości pospolitej, jako najbardziej zauważalnej i dokuczliwej dla Polaków. Dlatego uznano za konieczne dążenie do tworzenia, we współpracy z lokalnymi społecznościami, efektywnych lokalnych systemów bezpieczeństwa oraz wspieranie działań na rzecz bezpieczeństwa lokalnego. Dla realizacji tych celów założono „kontynuację rządowego programu ograniczania przestępczości i aspołecznych zachowań „Razem bezpieczniej”⁶.

Program pozostaje również w zgodzie z zapisami nadrzędnej względem Strategii Sprawne Państwo 2020 – Strategii Rozwoju Kraju 2020, przyjętej uchwałą nr 157 Rady Ministrów w dniu 25 września 2012 r. (M.P. poz. 882), będącej elementem nowego systemu zarządzania rozwoju kraju, określonego w znowelizowanej ustawie z dnia 6 grudnia 2006 r. o zasadach prowadzenia polityki rozwoju (Dz. U. z 2009 r. Nr 84, poz. 712, z późn. zm.).

Dodatkowo, mając na uwadze potrzebę realizacji działań profilaktycznych z zakresu przeciwdziałania narkomanii, problemom wynikającym ze spożywania napojów alkoholowych oraz patologiom społecznym (zgodnie z przepisami art. 22 ust. 1. ustawy z dnia 29 lipca 2005 r. o przeciwdziałaniu narkomanii oraz przepisami niektórych innych ustaw, tj.: ustawy z dnia 11 września 2015 r. o zdrowiu publicznym, ustawy z dnia 19 sierpnia 1994 r. o ochronie zdrowia psychicznego, rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 28 grudnia 2010 r. w sprawie Narodowego Programu Ochrony Zdrowia Psychicznego, ustawy z dnia 26 października 1982 r. o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi), Program wpisuje się w zadania ministra właściwego do spraw wewnętrznych, który (w zakresie swojego działania) obowiązany jest „[...] rozwijać i popierać działalność edukacyjną oraz profilaktyczną, podejmowaną w celu informowania społeczeństwa o szkodliwości narkomanii [...], a także „[...] prowadzić działalność wychowawczą, edukacyjną, informacyjną i profilaktyczną polegającą na:

1) promocji zdrowego stylu życia;

2) wspieraniu działań ogólnokrajowych i lokalnych organizacji [...]”.

Problematyka z tego zakresu ujęta jest także w innych dokumentach o charakterze strategicznym, w tym: Strategii na rzecz inteligentnego i zrównoważonego rozwoju sprzyjającemu włączeniu społecznemu Europa 2020, wpisując się w priorytet „Rozwój sprzyjający włączeniu społecznemu: wspieranie gospodarki o wysokim poziomie zatrudnienia, zapewniającej spójność społeczną i terytorialną”.

4. Cel główny i cele szczegółowe

Biorąc pod uwagę założenia Strategii Sprawne Państwo 2020 oraz wyniki przeprowadzonych badań ewaluacyjnych „Rządowego programu ograniczania przestępczości i aspołecznych zachowań Razem bezpieczniej” na lata 2007–2015 opracowano cel główny i cele szczegółowe kolejnej edycji Programu.

Cel główny określono jako wspieranie działań na rzecz bezpieczeństwa społeczności lokalnych, który będzie realizowany przez trzy cele szczegółowe:

● Bezpieczeństwo w miejscach publicznych ze szczególnym uwzględnieniem tworzenia lokalnych systemów bezpieczeństwa,

● Przeciwdziałanie zjawiskom patologii oraz ochrona dzieci i młodzieży,

● Edukacja dla bezpieczeństwa.

Cel główny mierzony będzie na podstawie poniższych wskaźników:

Tabela nr 1.

Wykonanie celu głównego w kolejnych latach analizowane będzie przez weryfikację poziomu wykonania wskaźników 1, 2 i 3 po zrealizowaniu projektów w stosunku do poziomu bazowego. Dane bazowe (*) dla wskaźników nr 1 i 2 pozyskiwane będą z województw na podstawie danych z wypełnionych ankiet przez uczestników projektów (adresatów projektów) na początku realizacji każdego projektu, który uzyskał dofinansowanie. Dane docelowe (**, ***) będą pozyskiwane z województw na podstawie danych z wypełnionych ankiet (po zakończeniu projektu) na koniec roku sprawozdawczego.

* W przypadku wskaźnika 3 zakłada się realizację dofinansowanych projektów, obejmujących udział uczestników projektów pochodzących odpowiednio z minimum 31 gmin w 2016 roku, w 2017 roku kolejnych 52 gmin, co daje na koniec realizacji Programu łączną liczbę minimum 83 gminy. Wartość bazową (30 gmin) określono na podstawie minimalnej liczby dofinansowanych min. 30 projektów w danym roku realizacji Programu (patrz tabele nr 2, 3 i 4).

Wyniki badań będą poddane ewaluacji w kontekście wyników badań przeprowadzonych przez Polskie Badanie Przestępczości realizowane przez Komendę Główną Policji, co pozwoli na skorelowanie ich z obecnymi trendami na poziomie regionalnym i krajowym.

Cel szczegółowy nr 1: Bezpieczeństwo w miejscach publicznych ze szczególnym uwzględnieniem tworzenia lokalnych systemów bezpieczeństwa

realizowany będzie za pomocą działań:

1.1 Doskonalenie umiejętności funkcjonariuszy służb, instytucji i organizacji działających w zakresie bezpieczeństwa publicznego m.in. poprzez organizowanie szkoleń i warsztatów.

1.2 Przedsięwzięcia na rzecz bezpieczeństwa w przestrzeni publicznej, z uwzględnieniem działań na rzecz przeciwdziałania patologiom społecznym oraz poprawy infrastruktury bezpieczeństwa, w tym bezpieczeństwa w ruchu drogowym i w środkach transportu publicznego.

1.3 Promowanie efektywnych metod i środków zabezpieczania mienia.

Planowane rezultaty do osiągnięcia celu szczegółowego:

1. Poprawa zagospodarowania przestrzeni publicznej na danym terenie w celu poprawy bezpieczeństwa.

2. Wdrożenie inicjatyw prewencyjnych na rzecz bezpieczeństwa w ruchu drogowym i zabezpieczenia mienia.

Tabela nr 2. Miernik celu szczegółowego nr 1⁸

* Wartość miernika w 2017 roku podana jest narastająco, tzn. w 2016 roku planowane jest dofinansowanie co najmniej 13 projektów, w 2017 roku kolejnych 25 projektów, co daje na koniec realizacji Programu łączną liczbę minimum 38 zrealizowanych projektów.

Wykaz podmiotów mogących ubiegać się o dofinansowanie:

● jednostki samorządu terytorialnego (gminy, miasta, powiaty),

● organizacje pozarządowe oraz podmioty określone w art. 3 ust. 3 ustawy o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie nieprowadzące działalności gospodarczej.

Cel szczegółowy nr 2: Przeciwdziałanie zjawiskom patologii oraz ochrona dzieci i młodzieży

realizowany będzie za pomocą działań:

2.1 Inicjowanie zadań mających wpływ na bezpieczeństwo i kształtowanie pozytywnych postaw dzieci i młodzieży, w tym działania z zakresu tworzenia lub rewitalizacji miejsc i obiektów.

2.2 Angażowanie społeczności lokalnej do działań zapewniających bezpieczeństwo dzieci i młodzieży, w tym działań profilaktycznych, ochrony przed alkoholem, narkotykami, środkami zastępczymi i substancjami psychoaktywnymi, tzw. dopalaczami, i przemocą.

2.3 Popularyzacja wśród dzieci i młodzieży profilaktyki rówieśniczej oraz wolontariatu na rzecz bezpieczeństwa, promocji zdrowia i profilaktyki zachowań ryzykownych (alkohol, narkotyki).

2.4 Organizowanie akcji i inicjatyw ukierunkowanych na zagospodarowanie czasu wolnego (zajęcia pozaszkolne, przedsięwzięcia edukacyjne, zajęcia plenerowe, zajęcia sportowe itp.) mających na celu przeciwdziałanie agresji, przemocy i patologii wśród dzieci i młodzieży.

2.5 Inicjowanie i realizacja przedsięwzięć zmierzających do przeciwdziałania przemocy, ograniczenia dostępu dzieci i młodzieży do alkoholu, papierosów, środków odurzających, w tym przeciwdziałanie narkomanii oraz ograniczanie dostępu do substancji psychoaktywnych, tzw. dopalaczy.

2.6 Organizowanie debat społecznych, warsztatów, spotkań oraz innych przedsięwzięć z zakresu bezpieczeństwa dzieci i młodzieży.

Planowane rezultaty do osiągnięcia celu szczegółowego:

1. Organizacja miejsc służących zagospodarowaniu czasu wolnego dzieciom i młodzieży.

2. Aktywizacja społeczności lokalnej, w tym samorządów lokalnych, służb/inspekcji/straży oraz organizacji pozarządowych do współpracy na rzecz bezpieczeństwa dzieci i młodzieży.

3. Realizacja działań przeciwdziałających zjawiskom uzależnień i patologii wśród dzieci i młodzieży przez kształtowanie aktywnych społecznie i umacnianie asertywnych postaw.

4. Stworzenie kreatywnych i innowacyjnych zajęć pozalekcyjnych dla dzieci i młodzieży wspomagających proces edukacji dla bezpieczeństwa.

5. Doskonalenie umiejętności funkcjonariuszy służb odpowiedzialnych za bezpieczeństwo dzieci i młodzieży.

6. Realizacja działań profilaktycznych mających na celu ograniczenie patologii, w tym uzależnień wśród osób małoletnich, oraz przemocy, w tym przemocy w rodzinie.

Tabela nr 3. Miernik celu szczegółowego nr 2

* Wartość miernika w 2017 roku podana jest narastająco, tzn. w 2016 roku planowane jest dofinansowanie co najmniej 10 projektów, w 2017 roku kolejnych 15 projektów, co daje na koniec realizacji Programu łączną liczbę minimum 25 zrealizowanych projektów. Wykaz podmiotów mogących ubiegać się o dofinansowanie:

● jednostki samorządu terytorialnego (gminy, miasta, powiaty),

● organizacje pozarządowe oraz podmioty określone w art. 3 ust. 3 ustawy o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie nieprowadzące działalności gospodarczej, działające na rzecz bezpieczeństwa dzieci i młodzieży.

Cel szczegółowy nr 3: Edukacja dla bezpieczeństwa

realizowany będzie za pomocą działań:

3.1 Edukacja dla bezpieczeństwa dzieci i młodzieży m.in. z zakresu cyberprzestrzeni, ruchu drogowego, szkodliwości substancji psychoaktywnych (alkohol, narkotyki, tzw. dopalacze) oraz patologii społecznych, ze szczególnym uwzględnieniem przemocy rówieśniczej, również powodowanej stereotypami i uprzedzeniami.

3.2 Inicjowanie wspólnych działań aktywizujących społeczności lokalne do współpracy w obszarze bezpieczeństwa i porządku publicznego, w szczególności przeciwdziałanie patologiom, przemocy, ograniczanie dostępu do narkotyków, środków zastępczych i nowych substancji psychoaktywnych, tzw. dopalaczy, oraz alkoholu dla osób niepełnoletnich.

3.3 Upowszechnianie wiedzy i dobrych praktyk w zakresie stosowania zasad bezpiecznego zachowania, w tym bezpieczeństwa seniorów.

Planowane rezultaty do osiągnięcia celu szczegółowego:

1. Organizacja szkoleń, warsztatów itp. z zakresu bezpiecznych zachowań.

2. Realizacja kampanii informacyjno-edukacyjnych.

3. Poprawa wiedzy i świadomości społeczeństwa na temat obowiązującego prawa, reagowania w sytuacjach zagrożeń, właściwych postaw obywatelskich i społecznych.

Tabela nr 4. Miernik celu szczegółowego nr 3

* Wartość miernika w 2017 roku podana jest narastająco, tzn. w 2016 roku planowane jest dofinansowanie co najmniej 7 projektów, w 2017 roku kolejnych 10 projektów, co daje na koniec realizacji Programu łączną liczbę minimum 17 zrealizowanych projektów.

Wykaz podmiotów mogących ubiegać się o dofinansowanie:

● jednostki samorządu terytorialnego (gminy, miasta, powiaty),

● organizacje pozarządowe oraz podmioty określone w art. 3 ust. 3 ustawy o wolontariacie i pożytku publicznego nieprowadzące działalności gospodarczej.

5. Podmioty odpowiedzialne za realizację „Programu ograniczania przestępczości i aspołecznych zachowań „Razem bezpieczniej” im. Władysława Stasiaka na lata 2016 i 2017”

Realizacja działań na rzecz bezpieczeństwa i porządku publicznego wymaga systemowego podejścia pozwalającego na efektywne wykorzystanie potencjału wszystkich organów, instytucji, służb posiadających ustawowe kompetencje do realizowania działań w tym zakresie na każdym szczeblu.

Tabela nr 5. Wykaz podmiotów odpowiedzialnych za realizację działań w ramach celu szczegółowego Bezpieczeństwo w miejscach publicznych ze szczególnym uwzględnieniem tworzenia lokalnych systemów bezpieczeństwa.

Tabela nr 6. Wykaz podmiotów odpowiedzialnych za realizację działań w ramach celu szczegółowego Przeciwdziałanie zjawiskom patologii oraz ochrona dzieci i młodzieży.

Tabela nr 7. Wykaz podmiotów odpowiedzialnych za realizację działań w ramach celu szczegółowego Edukacja dla bezpieczeństwa.

Podmiot wiodący z podmiotami współpracującymi odpowiadają za określenie kryteriów oceny merytorycznej projektów dla danego działania.

6. Koordynacja realizacji Programu

Do koordynacji, monitorowania i wdrażania Programu zostanie powołany zarządzeniem Prezesa Rady Ministrów Międzyresortowy Zespół ds. Programu.

Przewodniczącym Zespołu będzie przedstawiciel wskazany przez ministra właściwego do spraw wewnętrznych. W składzie Zespołu przewiduje się przedstawicieli ministrów właściwych do spraw: informatyzacji, kultury i ochrony dziedzictwa narodowego, kultury fizycznej, oświaty i wychowania, sprawiedliwości, transportu, rodziny, zabezpieczenia społecznego, zdrowia oraz przedstawicieli: Komendanta Głównego Policji, Komendanta Głównego Państwowej Straży Pożarnej, Komendanta Głównego Straży Granicznej, Komendanta Głównego Żandarmerii Wojskowej.

Sekretarzem Zespołu będzie przedstawiciel właściwej komórki organizacyjnej urzędu obsługującego ministra właściwego do spraw wewnętrznych.

Przedstawiciele środowiska akademickiego oraz organizacji pozarządowych mogą być dopraszani do Zespołu w charakterze ekspertów w zależności od rozpatrywanych zagadnień.

Zadaniem Międzyresortowego Zespołu ds. Programu będzie monitorowanie wdrażania i realizacji Programu, akceptacja listy projektów rekomendowanych do realizacji, a w szczególności określenie na dany rok:

● liczby projektów składanych przez wojewodów do dofinansowania,

● zasad dofinansowania z Programu dla jednego projektu,

● harmonogramów realizacji Programu,

● kryteriów formalnych oceny projektów

oraz rekomendowanie ministrowi właściwemu do spraw wewnętrznych projektów do dofinansowania z rezerwy celowej. Listę projektów do dofinansowania zatwierdza minister właściwy do spraw wewnętrznych, przekazuje ministrowi do spraw finansów publicznych oraz wojewodom.

Oceny projektów wskazanych do dofinansowania przez wojewodów, na podstawie kryteriów formalnych i merytorycznych, dokonuje Grupa Robocza, składająca się z ekspertów wskazanych przez członków Zespołu ds. Programu, którą kieruje przedstawiciel ministra właściwego do spraw wewnętrznych. Na podstawie przeprowadzonej oceny przez ekspertów zostaną wskazane projekty rekomendowane do dofinansowania w ramach Programu.

Na poziomie województwa zadania wynikające z Programu będzie koordynował wojewoda przy pomocy Wojewódzkiego Zespołu ds. Programu. Zespołowi przewodniczy wojewoda lub wyznaczony przez niego przedstawiciel. W skład Zespołu wchodzą przedstawiciele Policji, Państwowej Straży Pożarnej, Straży Granicznej oraz wskazanych przez wojewodę jednostek administracji rządowej i samorządowej. Zespół ten będzie inicjował i koordynował działania Programu na swoim terenie, zbierał informacje o jego realizacji, rekomendował Zespołowi ds. Programu projekty z terenu województwa do dofinansowania.

Powiaty i gminy powinny włączać się w realizację Programu na zasadzie dobrowolności.

7. Finansowanie Programu

Program ograniczania przestępczości i aspołecznych zachowań „Razem bezpieczniej” w latach 2007–2015 finansowany był z rezerwy celowej budżetu państwa (zabezpieczonej na jego realizację) w wysokości 3.000.000 zł rocznie. Na podstawie przeprowadzonych badań ewaluacyjnych można ocenić, że jego realizacja przyniosła pozytywne efekty, jednakże jednym z głównych wniosków (sformułowanych m.in. na podstawie zidentyfikowanych potrzeb wnioskodawców aplikujących w ramach Programu), jakie przedstawili niezależni ewaluatorzy, jest potrzeba zwiększenia środków finansowych w ramach kolejnej perspektywy finansowej, tj. na lata 2016 i 2017.

W opracowanym projekcie „Programu ograniczania przestępczości i aspołecznych zachowań „Razem bezpieczniej” im. Władysława Stasiaka na lata 2016 i 2017” przyjęto na realizację projektów w ramach celu głównego finansowanie przez utworzenie nowej rezerwy celowej, w tym w 2016 r. powstałej w efekcie przeniesienia środków w wysokości 3.000.000 zł z budżetu państwa z części 42 – Sprawy wewnętrzne.

Kwota 3.000.000 zł zostanie przeznaczona na finansowanie celów szczegółowych 1, 2 i 3 – przyjęto odpowiednio szacunkowe kwoty 1.300.000 zł, 1.000.000 zł i 700.000 zł na realizację projektów z celów szczegółowych 1, 2 i 3.

Natomiast w 2017 roku planowane jest przeznaczenie na realizację Programu 5.000.000 zł. Kwota ta przeznaczona zostanie na finansowanie celów szczegółowych 1, 2 i 3 – przyjęto odpowiednio szacunkowe kwoty 2.500.000 zł, 1.500.000 zł i 1.000.000 zł na realizację projektów z celów szczegółowych 1, 2 i 3.

Środki te będą przekazywane do budżetów wojewodów z przeznaczeniem na dotacje na dofinansowanie zadań mieszczących się w ramach Programu dla organizacji pozarządowych. Ponadto w celu przekazania lub wspólnego wykonywania zadań określonych w Programie wojewodowie będą mogli zawierać z jednostkami samorządu terytorialnego stosowne porozumienia administracyjne. Wojewodowie kwartalnie będą składać ministrowi właściwemu do spraw wewnętrznych informacje dotyczące wykorzystania środków finansowych z rezerwy celowej.

W ramach projektów realizowanych w celach szczegółowych Programu przewidziane jest dofinansowanie m.in. rewitalizacji infrastruktury w obszarach wiejskich i miejskich w zakresie bezpieczeństwa, a także zakup sprzętu mającego znaczenie dla bezpieczeństwa i porządku publicznego.

Wojewodowie, w ramach procedury wyboru projektów do dofinansowania, wskazywać będą projekty realizowane następnie przez jednostki samorządu terytorialnego lub organizacje pozarządowe. Wojewoda przyznaje środki na realizację projektów w formie dofinansowania:

● zadań realizowanych przez organizacje pozarządowe. Zlecenie realizacji zadań oraz przekazanie dotacji celowej na ich realizację następuje w formie umów zawieranych w oparciu o zasady i tryb przewidziane w ustawie o finansach publicznych oraz ustawie o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie,

● zadań realizowanych przez jednostki samorządu terytorialnego. Zlecenie zadania oraz jego realizacja następuje w formie porozumienia administracyjnego zawieranego między wojewodą a daną jednostką samorządu terytorialnego przy uwzględnieniu przepisów ustawy o dochodach jednostek samorządu terytorialnego oraz ustawy o samorządzie gminnym, powiatowym lub o samorządzie województwa.

Najlepiej ocenione projekty będą przekazywane do międzyresortowego Zespołu działającego w MSWiA. Po ocenie projektów przez Grupę Roboczą, projekty rekomendowane będą do dofinansowania Międzyresortowemu Zespołowi ds. Programu.

Międzyresortowy Zespół ds. Programu przedkłada ministrowi właściwemu do spraw wewnętrznych corocznie propozycję podziału rezerwy celowej zabezpieczonej w budżecie państwa na dofinansowanie projektów, biorąc pod uwagę rekomendację Grupy Roboczej.

W projekcie budżetu państwa, w każdym roku funkcjonowania Programu (w perspektywie finansowej na lata 2016 i 2017), w części 42 – Sprawy wewnętrzne, dział 754, realizowane będą zadania o charakterze centralnym, w tym promocyjno-informacyjne, ekspertyzy, opinie, zadania koordynacyjne oraz na badania ewaluacyjne. Na wyżej wymienione zadania zostaną zabezpieczone środki w kwocie 350.000 zł na każdy rok, w tym na:

● działania promocyjno-informacyjne	200.000 zł
● ekspertyzy i opinie	50.000 zł
● zorganizowanie ogólnokrajowej konferencji	50.000 zł
● badania ewaluacyjne programu	30.000 zł
● działanie Zespołu ds. Programu i Grupy Roboczej	20.000 zł
Łącznie:	350.000 zł

Nakłady na realizację Programu z budżetu państwa w okresie jego realizacji, tj. w latach 2016 i 2017, w wysokości ogółem 8.700.000 zł, będą się kształtować w sposób następujący:

● 2016 r.– 3.350.000 zł,

● 2017 r.– 5.350.000 zł.

8. Monitorowanie, sprawozdawczość, ocena realizacji Programu

Weryfikacja osiągnięcia celów szczegółowych Programu i wskaźników na poziomie poszczególnych celów szczegółowych będzie prowadzona na szczeblu wojewódzkim. Następnie dane ze szczebla wojewódzkiego będą weryfikowane pod względem poziomu osiągnięcia celów szczegółowych założonych w projektach, które uzyskały dofinansowanie w ramach Programu. Roczną ocenę realizacji Programu minister właściwy do spraw wewnętrznych będzie przedstawiał Radzie Ministrów. Realizacja Programu podlegać będzie ewaluacji, która przeprowadzana będzie na podstawie dobrych praktyk pozyskanych na podstawie realizacji innych programów operacyjnych i rozwoju.

W terminie do dnia 30 kwietnia roku następnego opracowany zostanie raport postępu realizacji Programu i przedkładany będzie w terminie do dnia 31 maja danego roku kalendarzowego Radzie Ministrów. Szczegółowe wytyczne z zakresu monitoringu, sprawozdawczości, ewaluacji będą wypracowane po zatwierdzeniu Programu przez Radę Ministrów.

9. Promocja Programu

Dla skutecznej realizacji Programu konieczna jest promocja jego założeń i celów. W tym celu zakłada się prowadzenie stałych działań informacyjnych na temat realizacji zadań w ramach Programu. Konieczna w tym zakresie jest współpraca ze środkami masowego przekazu: ogólnopolskimi, regionalnymi i lokalnymi.

Podstawowym i najobszerniejszym źródłem informacji o Programie jest internetowa strona Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji, zawierająca m.in. bloki tematyczne, dział z aktualnościami oraz rozbudowany Bank Dobrych Praktyk zespolony z Mapą Programu.

W Banku Dobrych Praktyk będą przede wszystkim upowszechniane programy profilaktyczne o potwierdzonej skuteczności, oparte na naukowych podstawach.

Za realizację działań promocyjno-informacyjnych odpowiedzialna będzie właściwa komórka organizacyjna MSWiA, która odpowiedzialna będzie przede wszystkim za organizowanie konferencji prasowych, przygotowanie materiałów oraz udzielanie odpowiedzi na publikacje prasowe i zapytania przedstawicieli mediów, udzielanie odpowiedzi na zapytania dziennikarzy, koordynowanie działalności informacyjnej oraz kontaktów ze środkami masowego przekazu, a także współpracę przy organizowaniu akcji promocyjnych.

10. Potencjalne zagrożenia realizacji Programu

Jako potencjalne zagrożenia realizacji Programu należy wskazać:

● opóźnienia w realizacji celów szczegółowych wynikające z nieplanowanych w momencie przyjmowania Programu reorganizacji i zmian funkcjonalnych podmiotów odpowiedzialnych za ich wdrażanie,

● ograniczenie źródeł finansowania Programu,

● ograniczenia kadrowe, w tym rotację osób odpowiedzialnych za realizację poszczególnych zadań w Programie.

11. Załączniki

Załącznik nr 1. Wykaz podstawowych aktów prawnych regulujących zasady realizacji Programu:

1) ustawa z dnia 6 grudnia 2006 r. o zasadach prowadzenia polityki rozwoju (Dz. U. z 2016 r. poz. 383);

2) ustawa z dnia 11 lipca 2014 r. o zasadach realizacji programów w zakresie polityki spójności finansowanych w perspektywie finansowej 2014–2020 (Dz. U. z 2016 r. poz. 217);

3) ustawa z dnia 24 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie (Dz. U. z 2016 r. poz. 239);

4) ustawa z dnia 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych (Dz. U. z 2013 r. poz. 885, z późn. zm.);

5) ustawa z dnia 6 kwietnia 1990 r. o Policji (Dz. U. z 2015 r. poz. 355, z późn. zm.);

6) ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 r. o strażach gminnych (Dz. U. z 2013 r. poz. 1383, z późn. zm.);

7) ustawa z dnia 6 kwietnia 1984 r. o fundacjach (Dz. U. z 2016 r. poz. 40);

8) ustawa z dnia 7 kwietnia 1989 r. – Prawo o stowarzyszeniach (Dz. U. z 2015 r. poz. 1393, z późn. zm.);

9) ustawa z dnia 29 lipca 2005 r. o przeciwdziałaniu narkomanii (Dz. U. z 2016 r. poz. 224);

10) ustawa z dnia 23 stycznia 2009 r. o wojewodzie i administracji rządowej w województwie (Dz. U. z 2015 r. poz. 525, z późn. zm.);

11) ustawa z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (Dz. U. z 2015 r. poz. 1515, z późn. zm.);

12) ustawa z dnia 26 października 1982 r. o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi (Dz. U. z 2015 r. poz. 1286, z późn. zm.);

13) ustawa z dnia 29 lipca 2005 r. o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie (Dz. U. z 2015 r. poz. 1390);

14) ustawa z dnia 4 września 1997 r. o działach administracji rządowej (Dz. U. z 2015 r. poz. 812, z późn. zm.);

15) decyzja Rady 2009/902/WSiSW z dnia 30 listopada 2009 roku ustanawiająca Europejską Sieć Zapobiegania Przestępczości i uchylająca decyzję 2001/427/WSiSW (Dz. Urz. UE L 321 z 8.12.2009, str. 44);

16) Programowanie perspektywy finansowej 2014–2020 – umowa partnerstwa.

Załącznik nr 2. Komplementarność z innymi programami

Program jest komplementarny z następującymi programami krajowymi:

a) Program Operacyjny Infrastruktura i Środowisko 2014–2020,

b) Program Operacyjny Wiedza Edukacja Rozwój 2014–2020,

c) Krajowy Program Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie na lata 2014–2020,

d) Krajowy Program Przeciwdziałania Narkomanii na lata 2011–2016,

e) Rządowy Program na lata 2014–2016 „Bezpieczna i przyjazna szkoła”,

f) Rządowy program wspomagania w latach 2015–2018 organów prowadzących szkoły w zapewnieniu bezpiecznych warunków nauki, wychowania i opieki w szkołach –„Bezpieczna +”,

g) Krajowy Program Działań na Rzecz Równego Traktowania na lata 2013–2016,

h) Polska Cyfrowa na lata 2014–2020.

¹ Policyjne dane statystyczne za lata 2013 i 2014 pochodzą z policyjnego systemu informatycznego KSIP (sposób generowania – według podziału administracyjnego kraju). W latach poprzednich funkcjonował system Temida.

² Badanie CBOS Aktualne problemy i wydarzenia przeprowadzono metodą wywiadów bezpośrednich w dniach 16–22 kwietnia 2015 roku na reprezentatywnej próbie losowej dorosłych mieszkańców Polski N=1027.

³ Badanie CBOS Aktualne problemy i wydarzenia przeprowadzono metodą wywiadów bezpośrednich (face-to-face) wspomaganych komputerowo (CAPI) w dniach 17–23 września 2015 roku na reprezentatywnej próbie losowej dorosłych mieszkańców Polski N=972.

⁴ Polskie Badanie Przestępczości (PBP) jest badaniem opinii społecznej realizowanym cyklicznie od stycznia 2007 roku. Do tej pory przeprowadzono osiem edycji, ostatnią w styczniu 2015 r. Badanie jest prowadzone na próbie 17 tys. Polaków powyżej piętnastego roku życia – po tysiąc respondentów (losowa próba reprezentatywna) w każdej komendzie wojewódzkiej i Komendzie Stołecznej Policji. Wylosowanie próby, przeprowadzenie badania oraz opracowanie statystyczne danych Komenda Główna Policji zleca niezależnym firmom badawczym.

⁵ Patrz wyniki badań CBOS w latach 2008–2014 ujętych w komunikacie na stronie: http://www.cbos.pl/SPISKOM. POL/2014/K_084_14.PDF

⁶ Strategia Sprawne Państwo 2020 – załącznik do uchwały nr 17 Rady Ministrów z dnia 12 lutego 2013 r. (M.P. poz. 136), str. 95.

⁷ Wskaźniki opracowane zostaną na postawie ankiet skierowanych do uczestników projektów, biorących udział w projektach. Ankiety skierowane będą do uczestników projektów na początku realizacji projektu i na koniec realizacji projektu. Formularze ankiet zostaną opracowane po zatwierdzeniu Programu przez Radę Ministrów – na etapie uszczegółowienia Programu.

⁸ Zaproponowany wskaźnik przyjęto na podstawie dobrych praktyk stosowanych w programach takich jak np. Program Operacyjny Infrastruktura i Środowisko 2007–2013, Działanie 8.1. Bezpieczeństwo Ruchu Drogowego.