Jak dokonać darowizny udziału w rodzinnej spółce jawnej

1. Czy występujący wspólnik spółki jawnej może przekazać pozostałym wspólnikom swoje udziały w kapitale spółki w formie umowy darowizny

Wspólnik w spółce jawnej (i w pozostałych spółkach osobowych) ma prawo do przeniesienia swego udziału np. na członka rodziny na podstawie umowy darowizny. W takiej sytuacji wspólnik jako darczyńca występuje ze spółki, a w jego miejsce wstępuje obdarowany. Obdarowany wstępuje dokładnie w te same prawa i obowiązki, jakie posiadał w spółce darczyńca (występujący wspólnik). W konsekwencji na obdarowanego przechodzą zarówno wszystkie prawa i wewnętrzne obowiązki wynikające z umowy spółki, jak i zobowiązania wobec osób trzecich z tytułu uczestnictwa w spółce na zasadzie solidarnej odpowiedzialności z darczyńcą (art. 10 § 1-3 Kodeksu spółek handlowych; dalej: k.s.h.). Zważywszy, iż wspólnicy ponoszą zwykle odpowiedzialność osobistą, nieograniczoną i solidarną za zobowiązania spółki (art. 22 § 2 k.s.h.), możliwość zbycia udziału w spółce jest dopuszczalna wyłącznie przy łącznym zachowaniu trzech przesłanek:

● wyraźnego zastrzeżenia w umowie dopuszczającego możliwość zbycia udziału,

● wyrażenia zgody przez wszystkich pozostałych wspólników na zbycie udziału (chyba że sama umowa spółki stanowi inaczej) - art. 10 § 1 i 2 k.s.h.,

● zbycia udziału wyłącznie jako całości.

W spółce jawnej wspólnikami są matka i córka. Matka zamierza wystąpić ze spółki i zbyć swoje udziały na zięcia. Umowa spółki dopuszcza możliwość zbycia udziałów. W opisanej sytuacji matka może wystąpić ze spółki jawnej poprzez zbycie ogółu przysługujących jej praw i obowiązków w trybie umowy darowizny. Zbycie udziału w spółce osobowej może dotyczyć jedynie całości udziału, gdyż nie jest dopuszczalne rozdzielanie praw udziałowych w spółkach osobowych. Dlatego matka nie może rozdzielić swego udziału i częściowo przekazać go na rzecz córki, a częściowo na rzecz zięcia. W wyniku umowy darowizny udziału na zięcia (obdarowanego) przejdą prawa i obowiązki wynikające z umowy spółki, które przysługiwały dotychczas matce (darczyńcy).

2. Czy umowa darowizny udziału może być sporządzona bez udziału notariusza

Majątek spółki jawnej ma charakter wspólności łącznej. Przedmiotem darowizny będą udziały w spółce (a nie poszczególne składniki jej majątku). Zbycie udziału nie stanowi także zmiany umowy spółki, nie wymaga formy aktu notarialnego. Jest tak nawet wówczas, gdy spółka posiada nieruchomości. Udziały w spółce jawnej należy bowiem zakwalifikować do praw majątkowych, gdyż stosunek członkostwa jest związany z udziałem określającym ogół praw i obowiązków w spółce. Niezależnie od trybu zbycia udziału (sprzedaż, darowizna) właścicielem rzeczy (w tym nieruchomości) i wszelkich praw do majątku pozostaje sama spółka, a nie jej wspólnicy. Darowizna udziałów w spółce dotyczy zatem zawsze jedynie pewnego zespołu praw i obowiązków osoby fizycznej jako jej wspólnika, a nie konkretnych składników majątkowych wchodzących w skład przedsiębiorstwa spółki.

Z art. 890 k.c. wskazującego na formę umowy darowizny wynika co prawda, że oświadczenie darczyńcy powinno być złożone w formie aktu notarialnego. Jednak jednocześnie przepis ten stanowi, że umowa darowizny zawarta bez zachowania tej formy staje się ważna, jeżeli przyrzeczone świadczenie zostało spełnione. Prowadzi to do wniosku, że darowizna udziału może być dokonana w zwykłej formie pisemnej, pod warunkiem że faktycznie dojdzie do spełnienia przyrzeczonego świadczenia.

3. Jak sporządzić umowę darowizny udziału - przykładowy wzór umowy

Przykładowy wzór umowy darowizny udziału w spółce jawnej przedstawiamy poniżej.

4. Jakie obowiązki należy wykonać po zawarciu umowy darowizny udziału

W związku ze zbyciem ogółu praw i obowiązków (udziału) w spółce jawnej (i każdej innej spółce osobowej), w terminie 7 dni od daty zawarcia umowy przeniesienia udziału wspólnicy mają obowiązek zgłosić do sądu rejestrowego zmianę w składzie wspólników (art. 26 § 2 k.s.h. w związku z art. 22 ustawy o Krajowym Rejestrze Sądowym). W tym celu należy złożyć wniosek na formularzu KRS-Z1 (Wniosek o zmianę danych podmiotu w rejestrze przedsiębiorców) oraz załączniki:

● KRS-ZB - załącznik zawierający zgłoszenie zmiany wspólników,

● KRS-ZK - załącznik zawierający zgłoszenie zmian w reprezentacji spółki, jeżeli takie nastąpiły,

● zgłoszenie adresu nowego wspólnika (jeżeli zbycie nastąpiło na rzecz osoby fizycznej spoza spółki).

Wspólnicy nie mają obowiązku przedłożenia w sądzie rejestrowym wraz z wnioskami jednolitego tekstu umowy spółki. W takim przypadku, poza dokonaniem zgłoszenia w sądzie zmiany danych związanych ze zmianą składu osobowego spółki, należy także załączyć uchwałę o zmianie umowy spółki oraz jej tekst jednolity.

Przedstawiamy przykładowe wzory wypełnionych wniosków do sądu rejestrowego składanych na formularzach:

Załącznik do KRS-Z1:

5. Jak wygląda odpowiedzialność za zobowiązania powstałe przed darowizną udziału

W następstwie przeniesienia udziału na inną osobę, za zobowiązania występującego wspólnika związane z uczestnictwem w spółce i za zobowiązania samej spółki odpowiadają solidarnie zarówno występujący wspólnik, jak i wspólnik przystępujący do spółki (art. 10 § 3 k.s.h.). Dokonujący darowizny wspólnik spółki jawnej odpowiada także za zaległości podatkowe z tytułu zobowiązań, których termin płatności upływał w czasie, gdy był on wspólnikiem (zob. art. 115 Ordynacji podatkowej).

6. Czy darowizna udziału na rzecz członka rodziny wymaga zapłaty podatku od spadków i darowizn

Podatkowi od spadków i darowizn podlega nabycie przez osobę fizyczną własności rzeczy lub praw majątkowych wykonywanych na terytorium Polski z tytułu darowizny. Zatem darowizna udziału podlega, co do zasady, opodatkowaniu tym podatkiem (art. 1 ust. 1 pkt 2 ustawy o podatku od spadków i darowizn). Opodatkowaniu podlega darowizna udziału, którego wartość przekroczy kwotę wolną od podatku.

Wysokość kwoty wolnej od podatku zależy od stopnia pokrewieństwa (lub powinowactwa), jaki łączy osobę darczyńcy z obdarowanym.

Dla osób zaliczonych do:

I grupy podatkowej - kwota wolna wynosi 9637,00 zł (do tej grupy zaliczamy małżonka, zstępnych, wstępnych, pasierba, zięcia, synową, rodzeństwo, ojczyma, macochę, teściów),

II grupy podatkowej - kwota wolna wynosi 7276,00 zł (do tej grupy zaliczamy zstępnych rodzeństwa, rodzeństwo rodziców, zstępnych i małżonków pasierbów, małżonków rodzeństwa i rodzeństwo małżonków, małżonków rodzeństwa małżonków, małżonków innych zstępnych),

III grupy podatkowej - kwota wolna wynosi 4902,00 zł (do tej grupy zaliczamy innych nabywców niż wymienieni w pkt 1 i 2 - art. 14 ustawy o podatku od spadków i darowizn).

Darowizna udziału będzie więc podlegać opodatkowaniu, jeżeli wartość tego udziału przekroczy:

1) 9637,00 zł - jeśli udział otrzymała osoba zaliczona do I grupy podatkowej,

2) 7276,00 zł - jeśli udział otrzymała osoba zaliczona do II grupy podatkowej,

3) 4902,00 zł - jeśli nabywcą jest osoba zaliczona do III grupy podatkowej

- art. 9 ustawy o podatku od spadków i darowizn.

Przekazanie udziału może być w całości zwolnione z podatku, jeżeli darowizna udziału zostanie dokonana na członków najbliższej rodziny, do której zalicza się małżonka, zstępnych (dzieci, wnuki, prawnuki), wstępnych (rodzice, dziadkowie, pradziadkowie), pasierba, rodzeństwo, ojczyma i macochę. Warunkiem zwolnienia jest zgłoszenie nabycia udziału właściwemu naczelnikowi urzędu skarbowego w terminie 6 miesięcy od dnia powstania obowiązku podatkowego (na formularzu SD-Z2). Jeżeli nabycie udziału nastąpi w formie aktu notarialnego, zgłoszenie takie nie jest wymagane (art. 4a ustawy o podatku od spadków i darowizn).

Obowiązek podatkowy powstaje przy nabyciu przez członka rodziny udziału w drodze darowizny z chwilą złożenia przez darczyńcę oświadczenia w formie aktu notarialnego, a w razie zawarcia umowy bez zachowania przewidzianej formy - z chwilą spełnienia przyrzeczonego świadczenia. W przypadku darowizny udziału chwilą spełnienia świadczenia będzie moment przeniesienia udziału w spółce jawnej. Jeżeli ze względu na przedmiot darowizny przepisy wymagają szczególnej formy dla oświadczeń obu stron, obowiązek podatkowy powstaje z chwilą złożenia takich oświadczeń (art. 6 ust. 1 pkt 4 ustawy o podatku od spadków i darowizn).

Do najbliższej rodziny, o której mowa w art. 4a ustawy o podatku od spadków i darowizn, nie są zaliczane niektóre osoby należące do I grupy podatkowej, tj. teściowie, zięć i synowa. Tych osób zwolnienie z art. 4a nie obejmuje. Oznacza to, że nabycie przez zięcia z naszego przykładu (patrz. wyżej) udziału w spółce jawnej (tj. nabycie prawa majątkowego) będzie podlegało opodatkowaniu ponad kwotę wolną od podatku, a wynoszącą dla I grupy podatkowej 9637,00 zł.

Podatek oblicza się od nadwyżki podstawy opodatkowania ponad kwotę wolną od podatku według następujących skal wskazanych w art. 15 ustawy o podatku od spadków i darowizn:

Podatek od darowizny udziału w spółce jawnej na rzecz zięcia

Wartość przedmiotu darowizny dokonanej przez Helenę Górską na rzecz zięcia Sambora Berto (darowizna udziału w spółce jawnej) wynosiła 270 000,00 zł. Sambor Berto jako zięć nie jest w myśl ustawy zaliczany do najbliższej rodziny i nie może skorzystać ze zwolnienia z podatku od spadków i darowizn w całości. Ustawa zalicza go jednak do I grupy podatkowej i przysługuje mu w związku z tym zwolnienie do kwoty 9637,00 zł. Powinien on zatem uiścić podatek od otrzymanej darowizny liczony od nadwyżki opodatkowania ponad kwotę wolną od podatku, czyli od kwoty 260 363,00 zł (270 000,00 - 9637,00 zł).

Podatek powinien zostać obliczony w sposób następujący:

822,20 zł + 7% nadwyżki ponad kwotę 20 556,00 zł

260 363,00 zł - 20 556,00 zł = 239 807,00 zł

822,20 zł + 7% z 239 807,00 zł = 17 608,69 zł.

Sambor Berto powinien uiścić podatek od darowizny w wysokości 17 608,69 zł.

● art. 8, 10, 22, 23, art. 26 § 1-3, art. 32, 61, 63 i 65 ustawy z 15 września 2000 r. - Kodeks spółek handlowych - Dz.U. Nr 94, poz. 1037; ost.zm. Dz.U. z 2011 r. Nr 201, poz. 1182

● art. 1 ust. 1 pkt 2, art. 4, art. 4a ust. 1 pkt 1, art. 6 ust. 1 pkt 4, art. 7, 9, 14 i 15 ustawy z 28 lipca 1983 r. o podatku od spadków i darowizn - j.t. Dz.U. z 2009 r. Nr 93, poz. 768; ost.zm. Dz.U. z 2011 r. Nr 171, poz. 1016

● art. 22 ustawy z 20 sierpnia 1997 r. o Krajowym Rejestrze Sądowym - j.t. Dz.U. z 2007 r. Nr 168, poz. 1186; ost.zm. Dz.U. z 2011 r. Nr 92, poz. 531

● art. 55 ustawy z 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych - j.t. Dz.U. z 2010 r. Nr 90, poz. 594; ost.zm. Dz.U. z 2011 r. Nr 92, poz. 531

Emilia Bartkowiak

radca prawny