Jakie konsekwencje ponosi pracodawca, który odmówi wydania zaświadczenia ZUS Rp-7

Prawo do otrzymania od pracodawcy zaświadczenia potwierdzającego wypłacone pracownikowi wynagrodzenia jest roszczeniem wynikającym ze stosunku pracy. W razie odmowy sporządzenia takiego dokumentu pracownik ma prawo wytoczenia powództwa przed sądem pracy o jego wydanie. Jeśli sąd nakaże pracodawcy wykonanie omawianego obowiązku, a ten nie podporządkuje się dobrowolnie wyrokowi sądu, wówczas konieczne jest wykonanie tego wyroku w drodze egzekucji cywilnej (na podstawie przepisów Kodeksu postępowania cywilnego o egzekucji świadczeń niepieniężnych).

Można ubiegać się o odszkodowanie

Mimo braku odpowiednich regulacji pracownikowi, który w związku z zawinionym niedopełnieniem przez pracodawcę obowiązków związanych z ubieganiem się o świadczenia emerytalno-rentowe poniósł jakieś straty finansowe, przysługuje roszczenie o odszkodowanie. Takie roszczenie pracownik ma na podstawie art. 471 Kodeksu cywilnego (dalej k.c.). Aby uzyskać korzystny wyrok sądu, musi on jednak wykazać poniesioną szkodę, winę pracodawcy oraz związek przyczynowy między szkodą a nagannym zachowaniem pracodawcy. Znajduje to potwierdzenie w orzecznictwie sądowym, m.in. w wyroku Sądu Apelacyjnego w Katowicach z 14 maja 2008 r. (III APa 67/07). Zgodnie z tym wyrokiem (...) niewywiązywanie się przez pracodawcę z obowiązku wydania pracownikowi lub organowi rentowemu zaświadczeń niezbędnych do ustalenia prawa do świadczeń i ich wysokości może być uznane za niewykonanie lub nienależyte wykonanie zobowiązania uzasadniające odpowiedzialność odszkodowawczą na podstawie art. 471 k.c. (...).

PRZYKŁAD

Adam K. w czerwcu 2013 r. zgłosił pracodawcy zamiar przejścia na emeryturę i zażądał wystawienia zaświadczenia potwierdzającego wynagrodzenia uzyskiwane w kolejnych 12 latach pracy. Pracodawca odmówił Adamowi K. sporządzenia takiego zaświadczenia. Jak się później okazało, uczynił to z pełną świadomością, prawdopodobnie ze względu na braki w dokumentacji płacowej. Mimo to na początku lipca br. ubezpieczony zgłosił wniosek o przyznanie emerytury. ZUS ustalił prawo do świadczenia, którego wysokość była jednak dużo niższa od tej, która byłaby ustalona na podstawie zaświadczenia o zarobkach. W związku z tym, że w wyniku odmowy sporządzenia tego dokumentu przez pracodawcę pracownik poniósł szkodę, może zażądać jej naprawienia na podstawie przepisów Kodeksu cywilnego.

Zarobki można udowodnić w inny sposób

Osoba, której pracodawca odmówił wydania zaświadczenia o wynagrodzeniu, a która nie chce dochodzić swoich praw przed sądem, może skorzystać z możliwości udowodnienia uzyskiwanych wynagrodzeń w drodze innych środków dowodowych.

Zamiast zaświadczenia na druku ZUS Rp-7 na potwierdzenie wysokości wynagrodzeń można przedłożyć legitymację ubezpieczeniową zawierającą odpowiednie wpisy dotyczące daty rozpoczęcia i zakończenia pracy, jej rodzaju, kwoty wynagrodzenia oraz roku, w którym zostało ono osiągnięte. Aby legitymacja mogła zostać uznana za środek dowodowy, musi posiadać pieczątkę imienną osoby, która dokonywała wpisów w tym dokumencie. Wpisy w legitymacjach dokonane pod rządami wcześniej obowiązujących przepisów (do 16 czerwca 1991 r.) mogą zostać uznane przez ZUS, jeśli nie budzą wątpliwości co do tego, czy są prawdziwe. Jeśli wnioskodawca nie może przedłożyć oryginału legitymacji ubezpieczeniowej, powinien dostarczyć sporządzony notarialnie wypis, odpis lub wyciąg z tego dokumentu. ZUS uzna również kopię legitymacji poświadczoną przez uprawniony do tego podmiot (np. notariusza).

W przypadku gdy pracodawca nie istnieje, a pracownik nie posiada ani wystawionego przez ten zakład pracy zaświadczenia, ani legitymacji ubezpieczeniowej zawierającej odpowiednie wpisy, może podjąć działania mające na celu odszukanie podmiotu przechowującego dokumentację pracowniczą (osobowo-płacową) zlikwidowanego zakładu pracy. Jeśli takie poszukiwania zakończą się powodzeniem, powinien uzyskać od jednostki przechowującej te dokumenty uwierzytelnione ich kserokopie bądź odpisy, wypisy i wyciągi z tych dokumentów. Muszą być one zawsze podpisane przez osobę kierującą daną jednostką lub innego upoważnionego pracownika, a także zawierać informacje, na podstawie jakiej dokumentacji zostały wydane. Osoba zainteresowana może również zażądać od jednostki przechowującej dokumentację wydania zaświadczenia potwierdzającego dane w niej zawarte.

Pracownik, któremu nie udało się pozyskać żadnego z omawianych dokumentów potwierdzających wynagrodzenia, wysokość swoich zarobków, może udowodnić przed sądem, w postępowaniu odwoławczym od decyzji ZUS ustalającej prawo i wysokość świadczenia. Może wówczas skorzystać ze wszelkich dopuszczalnych środków dowodowych w postępowaniu sądowym (np. z zeznań świadków), które potwierdzałyby wysokość wynagrodzeń w latach, za które nie udało się ich potwierdzić w postępowaniu przed ZUS. Taka możliwość znajduje również potwierdzenie w orzecznictwie Sądu Najwyższego, w tym m.in. w wyroku z 6 września 1995 r. (II URN 23/95).

Gdy zaświadczenie zaniżyło emeryturę lub rentę

Może się również zdarzyć, że pracodawca wydał pracownikowi zaświadczenie potwierdzające wypłacone wynagrodzenia, ale zamieścił w nim nieprawidłowe dane. Jeśli pracownik dostarczył do ZUS takie zaświadczenie, organ ten ustalił na jego podstawie wysokość emerytury, renty lub kapitału początkowego. Sporządzenie błędnego ZUS Rp-7 przez pracodawcę może spowodować zaniżenie lub zawyżenie świadczenia emerytalno-rentowego.

Jeżeli świadczenie emerytalno-rentowe zostanie zaniżone, a przekazane nieprawdziwe informacje wyjdą na jaw (np. w wyniku kontroli przeprowadzonej u płatnika składek), wówczas ZUS wyda decyzję podwyższającą emeryturę lub rentę. Świadczeniobiorcy nie będzie jednak przysługiwało wyrównanie za okres przypadający od dnia przyznania świadczenia.

ZUS nie wyrówna zaniżonego świadczenia emerytalno-rentowego, jeżeli zostało ono zaniżone w wyniku przekazania przez pracodawcę błędnego zaświadczenia ZUS Rp-7.

W razie ponownego ustalenia przez organ rentowy prawa do świadczeń lub ich wysokości przyznane lub podwyższone świadczenia wypłaca się, poczynając od miesiąca, w którym powstało prawo do tych świadczeń lub do ich podwyższenia, jednak nie wcześniej niż:

● od miesiąca, w którym zgłoszono wniosek o ponowne rozpatrzenie sprawy lub wydano decyzję z urzędu,

● za okres 3 lat poprzedzających bezpośrednio wyżej wymieniony miesiąc, jeżeli odmowa lub przyznanie niższych świadczeń były następstwem błędu organu rentowego lub odwoławczego (art. 133 ust. 1 ustawy emerytalnej).

Brak możliwości żądania przez osobę uprawnioną wyrównania przez ZUS świadczenia zaniżonego w wyniku przekazania przez pracodawcę błędnego zaświadczenia został potwierdzony m.in. w wyroku Sądu Najwyższego z 5 marca 2005 r. (II UK 384/02). Sąd stwierdził wówczas, że wydanie decyzji na podstawie dokumentu złożonego przez zainteresowanego, zawierającego dane, których nie kwestionował, nie może być traktowane jako błąd organu rentowego w przypadku ujawnienia, że dane te są nieprawdziwe.

Gdy pracodawca w przekazanym do ZUS zaświadczeniu o zatrudnieniu i wynagrodzeniu wykazał zarobki niższe od faktycznie pobieranych przez pracownika, to ponosi wobec niego odpowiedzialność na zasadach określonych przepisami Kodeksu cywilnego. Pracownik może zażądać od pracodawcy odszkodowania w wysokości stanowiącej różnicę między kwotą świadczeń, jaką by otrzymał od ZUS, gdyby w zaświadczeniu o wynagrodzeniu zostały wykazane prawidłowe zarobki, a kwotą, jaką faktycznie ZUS mu wypłacił. Takie rozwiązanie znajduje również potwierdzenie w orzecznictwie Sądu Najwyższego (m.in. w wyroku z 7 lutego 2006 r., I PK 272/05).

PRZYKŁAD

Pracodawca w styczniu 2013 r. sporządził zaświadczenie o wynagrodzeniu dla pracownika, który pod koniec tego samego miesiąca zgłosił wniosek o emeryturę. W dokumencie tym nie uwzględnił kilku nagród wypłaconych pracownikowi w różnych latach zatrudnienia. Okoliczność ta została stwierdzona w wyniku kontroli przeprowadzonej przez ZUS. Pracodawca sporządził następnie prawidłowe zaświadczenie i okazało się, że na skutek ponownego obliczenia emerytura jest wyższa o 75 zł od poprzedniej kwoty. W związku z tym, że ZUS nie wypłaci wyrównania za okres od dnia przyznania świadczenia, pracownik może zażądać od pracodawcy odszkodowania z tytułu zaniżonej wypłaty emerytury w poprzednich miesiącach.

Obowiązek zwrotu zawyżonego świadczenia

Sporządzenie przez pracodawcę błędnego zaświadczenia o zatrudnieniu i wynagrodzeniu może skutkować również zawyżeniem świadczenia emerytalno-rentowego przyznanego i wypłacanego przez ZUS. Dzieje się tak wtedy, gdy podał on w tym dokumencie zbyt wysokie zarobki wypłacane pracownikowi w poszczególnych latach kalendarzowych. W razie ujawnienia takiej okoliczności ZUS obniży na bieżąco przyznaną emeryturę lub rentę, ale nie zażąda jej zwrotu za okres wsteczny od świadczeniobiorcy. Z żądaniem takiego zwrotu zwróci się wtedy do pracodawcy, który sporządził nieprawidłowy dokument. Jeżeli pobranie nienależnych świadczeń zostało spowodowane przekazaniem przez płatnika składek lub inny podmiot nieprawdziwych danych mających wpływ na prawo do świadczeń lub na ich wysokość, obowiązek ich zwrotu (wraz z odsetkami ustawowymi), obciąża odpowiednio płatnika składek lub inny podmiot (art. 84 ust. 6 ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych).

Warto podkreślić, że pracodawca jest zobowiązany zwrócić świadczenia nienależnie wypłacone świadczeniobiorcy przez ZUS w zbyt wysokiej kwocie tylko wtedy, gdy zawyżenie świadczenia było wyłącznie wynikiem przekazania przez niego nieprawidłowego zaświadczenia. Jeśli do zbyt wysokiej wypłaty przyczynił się również po części ZUS, organ ten nie może obarczyć całą winą płatnika składek, żądając od niego zwrotu świadczeń nienależnie wypłaconych osobie uprawnionej.

DARIUSZ NOSZCZAK

ekspert z zakresu prawa ubezpieczeń społecznych

PODSTAWA PRAWNA:

● art. 125, art. 125a i art. 133 ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (j.t. DzU z 2009 r. nr 153, poz. 1227, ost. zm. DzU z 2013 r. poz. 1036),

● § 21 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Społecznej z 11 października 2011 r. w sprawie postępowania o świadczenia emerytalno-rentowe (DzU nr 237, poz. 1412),

● art. 84 ust. 6 oraz art. 98 ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (j.t. DzU z 2009 r. nr 205, poz. 1585, ost. zm. DzU z 2013 r. poz. 983),

● art. 476 § 1 ustawy z 17 listopada 1964 r. - Kodeks postępowania cywilnego (DzU nr 43, poz. 296, ost. zm. DzU z 2013 r. poz. 880),

● art. 471 ustawy z 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny (DzU nr 16, poz. 93, ost. zm. DzU z 2011 r. nr 230, poz. 1370).