Obowiązki płatników i ubezpieczonych - I filar

Reforma systemu emerytalnego spowodowała konieczność zmiany dotychczasowego nastawienia potencjalnego emeryta. O ile w poprzednim systemie emerytalnym wysokość emerytury była w miarę możliwości wiadoma z góry i ubezpieczony nie miał zbyt wielkiego wpływu na wielkość otrzymanego świadczenia, o tyle w obecnym systemie rola ubezpieczonego znacznie wzrosła. Przyszła emerytura składać się będzie z kilku elementów, których wielkość w różnym stopniu zależy od ubezpieczonego. Podstawowe zasady systemu emerytalnego zawarte są w ustawie z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych, DzU nr 137, poz. 887 ze zm. (dalej SystUbSpoł) oraz w licznych przepisach wykonawczych.

Po pierwsze, warto wspomnieć, że jednym z głównych składników emerytury są środki zgromadzone w tzw. II filarze systemu. Biorą się one stąd, że część składki na ubezpieczenia emerytalne (7,3%) ZUS przekazuje funduszom emerytalnym, a te inwentaryzują ją na indywidualnym koncie ubezpieczonego. Szczegółowe zasady działalności funduszy zawiera ustawa z 28 sierpnia 1997 r. o organizacji i funkcjonowaniu funduszy emerytalnych (DzU nr 139, poz. 934 ze zm.) oraz przepisy wykonawcze. Zadaniem funduszu jest inwestowanie zebranych od klientów składek i powiększanie tym samym wysokości funduszu. Rolą ubezpieczonego jest zatem podjęcie właściwej decyzji odnośnie do wyboru funduszu. Oczywiście decyzji tej nie można oceniać w perspektywie krótkoterminowej, ale co najmniej kilkuletniej. Po drugie, III filar systemu, całkowicie dobrowolny, pozwala na wypracowanie dodatkowych środków zwiększających wysokość emerytury. W tym przypadku ubezpieczony samodzielnie decyduje się na jedną z form dostępnych w ramach III filaru, np. oszczędzanie z zakładem ubezpieczeń, czy możliwości stwarzane przez pracodawców. Trzeba jednak przyznać, że III filar nie jest zbyt popularny i wśród pracodawców. Sytuację na tym polu poprawić mają w przepisy o tzw. indywidualnych kontach emerytalnych, zawierające wymierne bodźce, skłaniające Polaków do oszczędzania na emeryturę. Wbrew obiegowej opinii, III filar nie jest tylko dla zasobnych w gotówkę obywateli.