Umowy cywilnoprawne jako alternatywne formy zatrudnienia

Na potrzeby niniejszego opracowania przez pojęcie „zatrudniający” należy rozumieć, w zależności od podstawy prawnej zatrudnienia, pracodawcę w rozumieniu Kodeksu pracy, zleceniodawcę lub zamawiającego dzieło. Z kolei „zatrudniony” to pracownik, zleceniobiorca albo wykonawca dzieła.

W znaczeniu prawnym nie można mówić o zatrudnieniu osoby świadczącej usługi na podstawie umowy zlecenia, o dzieło czy też agencyjnej, ponieważ obie strony są tu formalnie równorzędne (brak relacji podporządkowania charakterystycznej dla stosunku pracy), ale nie ulega wątpliwości, że w ujęciu ekonomicznym są to formy zatrudnienia.

Rozważając możliwość alternatywnych wobec umowy o pracę form zatrudnienia należy wskazać na przytaczane w literaturze ich ekonomiczne aspekty. Stosunek pracy charakteryzuje się tym, że w jego ramach pracodawca ponosi ryzyko techniczne, osobowe, gospodarcze oraz socjalne. Zastanawiając się, czy dany stosunek prawny jest stosunkiem pracy, należy zbadać, kto ponosi wyżej wskazane ryzyko. Jeżeli zatrudniający, to obie strony najprawdopodobniej łączy umowa o pracę - nieważne jak nazwana.

obciąża tego, kto ponosi konsekwencje niesprawności narzędzi używanych przy wykonywaniu pracy (np. awaria komputera). Pracownik nie może ponieść negatywnych konsekwencji takiej awarii (nie można mu z tego powodu obniżyć wynagrodzenia ani zażądać, aby używał w pracy swojego prywatnego komputera). Zupełnie inaczej jest w przypadku umowy o dzieło. Jeżeli w umowie nie postanowiono inaczej, zamawiający dzieło (zatrudniający) nie musi zważać na problemy techniczne przyjmującego zamówienie (zatrudnionego). Ryzyko ciąży w całości na zatrudnionym. A gdy umowa inaczej rozkłada to ryzyko, należy się zastanowić, czy jest to jeszcze umowa o dzieło. W przypadku umowy zlecenia możliwe jest ponoszenie ryzyka technologicznego zarówno przez zleceniodawcę, jak i zleceniobiorcę.