Szacunkowe ustalenie podstawy opodatkowania

Ustalenie podstawy opodatkowania jest wynikiem określonych działań i zdarzeń związanych z działalnością podatnika, istotnych z punktu widzenia podatkowoprawnego stanu faktycznego, wynikającego z przepisów ustaw podatkowych. Przebieg wspomnianych działań i zdarzeń powinien znajdować odzwierciedlenie przede wszystkim w księgach podatkowych, do których prowadzenia dla celów podatkowych obowiązani są podatnicy. Księgą podatkową jest m.in. podatkowa księga przychodów i rozchodów. W myśl art. 24a ustawy z 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (j.t. Dz.U. z 2000 r. Nr 14, poz. 176 ze zm.) podatkowa księga przychodów i rozchodów powinna być prowadzona w sposób zapewniający ustalenie dochodu (straty), podstawy opodatkowania i wysokości należnego podatku za rok podatkowy.

Zdarza się jednak, że materiały zgromadzone przez podatnika nie pozwalają na odtworzenie przebiegu działań i zdarzeń w zakresie niezbędnym dla ustalenia podstawy opodatkowania. Powoduje to niekiedy konieczność podjęcia czynności w oparciu o wypracowane schematy, które pozwolą ustalić tę podstawę. Przykładem tego rodzaju czynności jest szacunkowe określenie podstawy opodatkowania.

Zgodnie z art. 23 § 1 ustawy z 29 sierpnia 1997 r. - Ordynacja podatkowa (Dz.U. Nr 137, poz. 926 ze zm.) organ podatkowy określa podstawę opodatkowania w drodze oszacowania, jeżeli:

1) brak jest ksiąg podatkowych lub innych danych niezbędnych do jej określenia, lub

2) dane wynikające z ksiąg podatkowych nie pozwalają na określenie podstawy opodatkowania, lub

3) podatnik naruszył warunki uprawniające do korzystania ze zryczałtowanej formy opodatkowania.

Wynika z tego, że sam brak ksiąg podatkowych, jako szczególnego rodzaju zbioru danych służących ustaleniu podstawy opodatkowania, nie powoduje od razu przystąpienia do szacowania. Poza wspomnianymi księgami podatnik może znajdować się w posiadaniu innych danych (np. dokumentów potwierdzających przebieg określonych działań i zdarzeń), na podstawie których będzie można określić podstawę opodatkowania. W takiej sytuacji wykluczona będzie możliwość szacowania. W szczególności gdy dane wynikające z ksiąg podatkowych, także tych, które zawierają określone luki (wady) mające wpływ na ich ocenę dowodową, uzupełnione dowodami uzyskanymi w toku postępowania, pozwalają na określenie podstawy opodatkowania - organ podatkowy odstąpi od szacowania (art. 23 § 2 ordynacji podatkowej).