Ogłoszenie upadłości podmiotu - aspekty podatkowe (cz. 1)

Konsekwencje ogłoszenia upadłości dotyczą w podatku dochodowym nie tylko jednostki objętej postępowaniem prowadzonym w tym przedmiocie, ale również innych podmiotów, w tym przede wszystkim jej wierzycieli. Dlatego prawnopodatkowe skutki powyższego zdarzenia należy rozpatrywać na dwóch zasadniczych płaszczyznach, w zależności od tego, czy podatnikiem podlegającym ustawie jest upadły, czy też podmiot, względem którego ma on długi.

Upadłość jest następstwem trwałego zaprzestania realizowania przez dłużnika jego zobowiązań. Zasadniczym celem prowadzonego postępowania upadłościowego jest równomierne zaspokojenie wszystkich wierzycieli upadłego przez przeprowadzenie generalnej egzekucji z jego majątku. Postępowanie to odbywa się w trybie i na zasadach przewidzianych w rozporządzeniu Prezydenta Rzeczypospolitej z 24 października1934 r. - Prawo upadłościowe (j.t. Dz.U. z 1991 r. Nr 118, poz. 512 ze zm.). Polskie prawo upadłościowe wskazuje na dwie zasadnicze sytuacje, kiedy może być ogłoszona upadłość podmiotu. W myśl art. 1 § 1 powołanego rozporządzenia za upadłego będzie uznany podmiot, który zaprzestał płacenia długów. Paragraf drugi wskazanego artykułu stanowi natomiast, że upadłość przedsiębiorcy będącego osobą prawną oraz znajdujących się w stanie likwidacji spółek jawnej, partnerskiej, komandytowej oraz komandytowo-akcyjnej będzie ogłoszona także wówczas, gdy ich majątek nie wystarcza na zaspokojenie długów.

Jak wyjaśniło Ministerstwo Finansów w piśmie z 13 maja 1995 r. (nr PO 3-HS-722-903/94): „(...) przesłanką ogłoszenia upadłości jest zaprzestanie płacenia długów przez podmiot gospodarczy. Postawiony w stan upadłości jest zatem tym samym podmiotem gospodarczym, w którym sądownie zatwierdzony syndyk masy upadłości pełni obowiązki zarządzającego masą majątkową upadłego (...).”

Postępowanie w przedmiocie ogłoszenia upadłości składa się w istocie z dwóch części, tj. z postępowania w przedmiocie ogłoszenia upadłości i z właściwego postępowania upadłościowego, unormowanego w art. 64 i następnych (Tytuł III) Prawa upadłościowego. Sąd rozstrzyga wniosek o ogłoszenie upadłości (z którym może wystąpić dłużnik oraz każdy z jego wierzycieli, jak również podmioty wymienione w art. 4 § 2 rozporządzenia) nie później niż w terminie miesiąca od stwierdzenia, że spełnia on określone prawem warunki. Wniosek taki podlega oddaleniu, jeżeli majątek dłużnika oczywiście nie wystarcza nawet na zaspokojenie kosztów postępowania. Sąd może również oddalić wniosek w razie stwierdzenia, że przedmioty majątkowe wchodzące w skład majątku dłużnika są obciążone zastawem, zastawem rejestrowym lub hipoteką, a pozostały jego majątek oczywiście nie wystarcza nawet na zaspokojenie kosztów postępowania. Uwzględniając wniosek o ogłoszenie upadłości, sąd wydaje postanowienie. Po ogłoszeniu upadłości dalsze postępowanie toczy się w tym sądzie, który upadłość ogłosił. Czynności postępowania upadłościowego pełni wówczas sędzia komisarz, z wyjątkiem czynności, które należą do sądu. Sędzia komisarz kieruje tokiem postępowania, sprawując nadzór nad czynnościami syndyka. Na skutek ogłoszenia upadłości upadły traci z mocy samego prawa zarząd oraz możność korzystania i rozporządzania majątkiem należącym do niego w dniu ogłoszenia upadłości oraz nabytym w toku postępowania. Majątek ten stanowi masę upadłości, będącą oznaczeniem wszystkich przedmiotów majątkowych wchodzących w jej skład. Ogłoszenie upadłości przedsiębiorstwa nie pozbawia go podmiotowości prawnej ani prawa własności majątku, powoduje jedynie odjęcie zarządu oraz możności korzystania i rozporządzania majątkiem. Upadłe przedsiębiorstwo pozostaje więc w dalszym ciągu podmiotem praw i obowiązków, jak też właścicielem majątku, nie może jedynie zarządzać ani reprezentować majątku wchodzącego w skład masy. Czynności prawne oraz procesowe podejmuje za upadłego i na jego rachunek syndyk, który - zgodnie z art. 90 Prawa upadłościowego - z mocy prawa obejmuje majątek upadłego i zarządza nim oraz reprezentuje go w postępowaniu dotyczącym mienia wchodzącego w skład masy, w tym także w postępowaniu administracyjnym i administracyjno-sądowym (por. wyrok NSA z 18 listopada 1997 r., sygn. akt SA/Sz 990/96). Syndyk przeprowadza także likwidację majątku, która następuje przez sprzedaż ruchomości i nieruchomości, przez ściągnięcie wierzytelności od dłużników upadłego oraz zrealizowanie innych jego praw majątkowych, wchodzących w skład masy upadłości.