Prawidłowe ujęcie oraz wycena wartości niematerialnych i prawnych to warunek rzetelnych ksiąg

Wiele jednostek ma problemy z właściwym ujmowaniem w księgach rachunkowych tytułów niematerialnych i prawnych. Dzieje się tak, gdyż są one bardzo zróżnicowane. Dodatkowo ustawa o rachunkowości reguluje tylko podstawowe kwestie związane z ich zaksięgowaniem. Jakby tego było mało, przez ostatnie lata zmienia się charakter takich aktywów, równolegle zmieniają się modele biznesu firm, które udostępniają licencje i systemy informatyczne.

Zgodnie art. 3 ust. 1 pkt 14 ustawy z 29 września 1994 r. o rachunkowości (t.j. Dz.U. z 2023 r. poz. 120; ost.zm. Dz.U. z 2024 r. poz. 619 – dalej: u.r.) wartości niematerialne i prawne (dalej: WNiP) są to nabyte przez jednostkę, zaliczane do aktywów trwałych, prawa majątkowe nadające się do gospodarczego wykorzystania, o przewidywanym okresie ekonomicznej użyteczności dłuższym niż rok, przeznaczone do używania na potrzeby jednostki, a w szczególności:

a) autorskie prawa majątkowe, prawa pokrewne, licencje, koncesje,

b) prawa do wynalazków, patentów, znaków towarowych, wzorów użytkowych oraz zdobniczych,

c) know-how.

Do WNiP zalicza się również nabytą wartość firmy oraz koszty zakończonych prac rozwojowych.

UWAGA: W myśl ustawy o rachunkowości WNiP oddane do używania na podstawie umowy najmu, dzierżawy lub leasingu zalicza się do aktywów trwałych jednej ze stron umowy (zgodnie z warunkami określonymi w art. 3 ust. 4 u.r.).

Większość rozwiązań prawnych związanych z ujmowaniem i wyceną WNiP w u.r. została oparta na zasadach przewidzianych dla środków trwałych (z wyjątkami dotyczącymi wartości firmy i warunków aktywowania kosztów zakończonych praw rozwojowych). Nie ma w tej chwili krajowego standardu rachunkowości, który objaśniałby stosowanie regulacji dotyczących WNiP. Jednostki powinny wykorzystywać, tam, gdzie jest to zasadne, regulacje dotyczące środków trwałych, czyli Krajowy Standard Rachunkowości nr 11 „Środki trwałe”. Ponadto – w zakresie, jaki w ogóle nie został ujęty w polskim prawie bilansowym – jednostki mogą stosować wskazówki zawarte w MSR 38 „Wartości niematerialne”. Trzeba być tu jednak bardzo ostrożnym, niektóre rozwiązania standardu międzynarodowego nie są bowiem dozwolone w Polsce. Przede wszystkim należy pamiętać o tym, iż MSR 38 przewiduje możliwość wyceny takich aktywów w wartości rynkowej (przy założeniu, że istnieje aktywny rynek, na którym regularnie dochodzi do transakcji związanych z takimi aktywami). Tymczasem takie rozwiązanie według polskich przepisów jest niedopuszczalne. Co więcej, nasza u.r. nie przewiduje nawet przeszacowania dla WNiP na podstawie odrębnych przepisów.