Nienależnie pobrane świadczenia: na jakich zasadach ZUS żąda ich zwrotu

Zasady zwrotu nienależnie pobranych świadczeń z ubezpieczeń społecznych są zawarte w ustawie z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (t.j. Dz.U. z 2024 r. poz. 497; dalej: ustawa systemowa). W przypadku świadczeń z ubezpieczenia chorobowego, których dotyczy duża część decyzji ZUS w sprawie nienależnie pobranych świadczeń (szczególnie zasiłku chorobowego i macierzyńskiego) regulowanych ustawą z 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (t.j. Dz.U. z 2023 r. poz. 2780; dalej: ustawa zasiłkowa), do zwrotu równowartości pobranej kwoty może być zobowiązana osoba, która świadczenie pobrała, ale – w niektórych przypadkach – także płatnik składek. Będzie tak np. wtedy, gdy płatnik i ubezpieczony współpracowali przy próbie wyłudzenia świadczeń.Druga grupa świadczeń, do których zwrotu ZUS często zobowiązuje świadczeniobiorców, to świadczenia emerytalno-rentowe – w tym przypadku dzieje się tak zwłaszcza z powodu przekroczenia limitu przychodu przez emerytów i rencistów, którzy nie ukończyli jeszcze powszechnego wieku emerytalnego (60/65 lat). Zasady ich zwrotu zostały częściowo odrębnie uregulowane w ustawie z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (t.j. Dz.U. z 2023 r. poz. 1251; ost.zm. Dz.U. z 2023 r. poz. 1429; dalej: ustawa emerytalna).

Przede wszystkim trzeba zwrócić uwagę na definicję nienależnie pobranych świadczeń. Nie każde bowiem świadczenie, które w potocznym rozumieniu zostało nienależnie pobrane przez daną osobę, będzie uznane za takie w rozumieniu ustawy systemowej, a więc będzie podlegało zwrotowi. W niektórych przypadkach ‒ mimo że dana osoba nie miała prawa do danego świadczenia, a je pobrała ‒ i tak nie będzie musiała go zwracać.

Za kwoty nienależnie pobranych świadczeń, a więc podlegających zwrotowi, ustawa systemowa zgodnie z art. 84 ust. 2 uważa:

1) świadczenia wypłacone mimo zaistnienia okoliczności powodujących ustanie do nich prawa albo wstrzymanie ich wypłaty w całości lub w części, jeżeli osoba pobierająca świadczenie była pouczona o braku prawa do ich pobierania,