Budżety obywatelskie: jak je przygotować i jakich błędów unikać

Budżety obywatelskie umożliwiające mieszkańcom decydowanie o tym, na co gminy, powiaty czy województwa wydadzą część swoich pieniędzy, na stałe wpisały się w codzienną działalność jednostek samorządu terytorialnego. Obecnie są one bowiem tworzone nie tylko w tych jednostkach, które są do tego zobowiązane, ale coraz częściej także w tych, które mogą robić to dobrowolnie. Co ważne, przepisy dotyczące budżetów obywatelskich mają jednak bardzo ogólny charakter i pozostawiają jednostkom dużą swobodę. To z jednej strony dobre rozwiązanie, bo przecież poszczególne jednostki bardzo się od siebie różnią i mają odmienne potrzeby. Z drugiej strony – jak zwykle tam, gdzie ustawodawca pozostawia dużą swobodę – pojawia się niestety również duża liczba błędów. Dziś więc wskazujemy, o czym należy pamiętać, tworząc budżet. Jakie błędy najczęściej popełniają samorządy i które z nich szczególnie przyciągają uwagę organów nadzorczych? Podpowiadamy też, co należy zrobić, by budżet obywatelski spełniał swoją funkcję i nie stał się kulą u nogi.

Budżet obywatelski jest szczególną formą konsultacji społecznych (co wprost wskazano w art. 5a ust. 3 ustawy o samorządzie gminnym). Jego istotą jest to, że mieszkańcy w bezpośrednim głosowaniu decydują corocznie o części wydatków budżetu gminy, powiatu lub województwa. Przy czym są to jednocześnie nietypowe konsultacje, bo wiążące dla jednostek. Co istotne, zadania wybrane w ramach budżetu obywatelskiego zostają uwzględnione w uchwale budżetowej gminy, powiatu i województwa, a ich rady (sejmik) w toku prac nad projektem uchwały budżetowej nie mogą usuwać lub zmieniać w stopniu istotnym zadań wybranych w ramach budżetu obywatelskiego. To odróżnia budżet obywatelski od zwykłych konsultacji społecznych – które nie mają charakteru wiążącego dla organizujących je jednostek.