Partycypacyjna wolna amerykanka. Ogólność przepisów sprawia kłopoty przy podejmowaniu uchwał o budżetach obywatelskich

Dla wielu samorządów przeprowadzenie procedury związanej z obywatelską partycypacją w podziale budżetu JST to nie nowość. Część z nich dawała mieszkańcom taką możliwość na długo przed uregulowaniem budżetów obywatelskich w ustawie ustrojowej. Wprowadzenie pięć lat temu powszechnie obowiązujących przepisów przyniosło im więc nierzadko więcej problemów niż pożytku. Jednostki straciły bowiem samodzielność w kształtowaniu zasad tego mechanizmu, a do tego regulacja okazała się bardzo nieprecyzyjna. Rady miasta nie wiedzą, co mogą, a czego nie mogą ustalić w uchwale proceduralnej, podejmowanej na podstawie znowelizowanej ustawy. Część wątpliwości wyjaśniamy w tym tekście. Odpowiadamy m.in. na pytania, czy rada budżet partycypacyjny może podzielić na działy tematyczne, kto ustala ich granice i czy zadania mogą być kontynuowane w kolejnych latach kalendarzowych.

Budżet obywatelski (zwany też partycypacyjnym) jest szczególną formą konsultacji społecznych. To proces, który sprowadza się do dokonania wyboru przez mieszkańców - w głosowaniu - określonych zadań do realizacji w ramach ustalonych środków finansowych w celu uwzględnienia ich w budżecie gminy. Przy czym decyzja lokalnej społeczności jest wiążąca (w przeciwieństwie do konsultacji społecznych) dla władz samorządowych. - Ustawa z 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 713; ost.zm. Dz.U. z 2020 r. poz. 1378; dalej: u.s.g.) przewiduje obligatoryjność budżetów obywatelskich tylko w odniesieniu do miast na prawach powiatu. Natomiast w przypadku pozostałych jednostek przeprowadzenie tej procedury jest fakultatywne - przypomina dr Adrian Misiejko, prawnik w kancelarii Dr Ziemski & Partners Kancelaria Prawna w Poznaniu, autor poradnika „Budżet obywatelski w praktyce samorządów”.

Mimo że obowiązek wydzielania budżetu obywatelskiego dotyczy tylko dużych miast, także mniejsze miejscowości z tego rozwiązania chętnie korzystają. Zadanie ustalenia zasad i trybu przeprowadzania tej procedury ustawodawca nałożył na radę gminy. Może ona podjąć na ten temat jednorazową uchwałę (dla danego roku budżetowego) albo wydać akt uniwersalny, tj. odnoszący się do wszystkich przyszłych budżetów obywatelskich. Ustawa o samorządzie gminnym nie rozstrzyga wprost tej kwestii. Dlatego w praktyce stosowane bywają oba rozwiązania.