Sytuacja pracownika w czasie urlopu bezpłatnego

Istotą urlopu bezpłatnego jest zwolnienie stron stosunku pracy z ich zasadniczych obowiązków, czyli zwolnienie pracownika z obowiązku wykonywania pracy oraz pracodawcy z obowiązku wypłacania wynagrodzenia. Pomimo tego stosunek pracy nadal łączy strony, choć pozostaje tu niejako w zawieszeniu, co ma istotne konsekwencje dla sytuacji pracownika.

Na wstępie należy także stwierdzić, że choć urlopy bezpłatne mogą być udzielane na podstawie różnych podstaw prawnych, to jednakże zasadnicze znaczenie mają przepisy zawarte w art. 174 i 174¹ k.p., które mają zastosowanie do ogółu pracowników.

W myśl art. 174 § 1 k.p. pracodawca może udzielić pracownikowi urlopu bezpłatnego na jego pisemny wniosek. Ma to o tyle istotne znaczenie, że formalnie wyłączona tu została inicjatywa pracodawcy. Powoduje to, że pracodawca nie może zmuszać swoich pracowników do udania się na urlop bezpłatny, a występujące czasami w praktyce sytuacje udzielania niejako przymusowych urlopów bezpłatnych, które wynikają najczęściej z przestojów i problemów finansowych pracodawców, są sprzeczne z przepisami kodeksu pracy. Przy czym, jak podkreślał Sąd Apelacyjny w Łodzi w wyroku z 15 października 1996 r. (sygn. akt III AUa 34/96), udzielenie pracownikowi urlopu bezpłatnego - niezgodnie z przepisem art. 174 § 1 k.p. - z inicjatywy zakładu pracy i bez pisemnego wniosku o udzielenie mu takiego urlopu - jest w świetle prawa bezskuteczne. Dlatego też pracownikowi, który w okresie tak udzielonego urlopu bezpłatnego był niezdolny do pracy wskutek choroby - przysługuje przez pierwsze 35 dni prawo do świadczenia w wysokości 80 proc. wynagrodzenia, a potem zasiłek chorobowy. Ponadto, w razie przymusowego wysłania pracownika na urlop bezpłatny z powodu np. przerwy w produkcji, pracownik ten, nie godząc się z takim postępowaniem, może domagać się od swego pracodawcy zapłaty wynagrodzenia za czas przestoju na podstawie art. 81 § 1 i 2 k.p., a w razie odmowy ze strony pracodawcy, dochodzić tego roszczenia przed sądem pracy.