Konieczność zawieszenia renty przy ubieganiu się o świadczenie pielęgnacyjne - Wyrok NSA z dnia 28 maja 2024 r., sygn. I OSK 1003/23

Osoby sprawujące opiekę nad niepełnosprawnym członkiem rodziny, które mają ustalone prawo do renty, muszą dokonać wyboru świadczenia poprzez zawieszenie pobierania renty, aby uzyskać świadczenie pielęgnacyjne, mimo że przepisy nie przewidują kolizji z innymi świadczeniami społecznymi w takiej sytuacji.

Dnia 28 maja 2024 roku Naczelny Sąd Administracyjny w składzie: Przewodniczący: sędzia NSA Piotr Niczyporuk Sędziowie: sędzia NSA Piotr Przybysz sędzia del. WSA Arkadiusz Blewązka (spr.) po rozpoznaniu w dniu 28 maja 2024 roku na posiedzeniu niejawnym w Izbie Ogólnoadministracyjnej skargi kasacyjnej A. Z. od wyroku Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Kielcach z dnia 16 grudnia 2022 r., sygn. akt II SA/Ke 614/22 w sprawie ze skargi A.Z. na decyzję Samorządowego Kolegium Odwoławczego w [...] z dnia [...] października 2022 r. znak: [...] w przedmiocie świadczenia pielęgnacyjnego oddala skargę kasacyjną.

Uzasadnienie

Wojewódzki Sąd Administracyjny w Kielcach wyrokiem z dnia 16 grudnia 2022 r., II SA/Ke 614/22 oddalił skargę A. Z. na decyzję Samorządowego Kolegium Odwoławczego w K. z dnia [...] października 2022 r. znak: [...] w przedmiocie świadczenia pielęgnacyjnego.

Powyższy wyrok zapadł w następujących okolicznościach sprawy:

Zaskarżoną decyzją z dnia 13 października 2022 r. Samorządowe Kolegium Odwoławcze w K., po rozpatrzeniu odwołania A. Z., utrzymało w mocy decyzję Burmistrza Miasta i Gminy O. z dnia 3 czerwca 2022 r. znak: [...] o odmowie przyznania prawa do świadczenia pielęgnacyjnego. W uzasadnieniu Kolegium powołało się na art. 17 ust. 1 i ust. 1b ustawy z dnia 28 listopada 2003 r. o świadczeniach rodzinnych (Dz.U.2022.615), dalej jako "u.ś.r.", wskazując, że wniosek o ustalenie prawa do świadczenia pielęgnacyjnego w związku z opieką nad niepełnosprawnym J. K. złożyła jego córka A. Z. J.K. legitymuje się orzeczeniem ustalającym, iż jest trwale niezdolny do samodzielnej egzystencji. Wnioskodawczyni nie pracuje i sprawuje opiekę nad niepełnosprawnym ojcem. Organ odwoławczy podkreślił, że odmowę przyznania wnioskowanego świadczenia organ I instancji oparł m.in. na art. 17 ust. 1b u.ś.r. i odnosząc się do tego wyjaśnił, że w wyroku z dnia 21 października 2014 r., K 38/13 Trybunał Konstytucyjny orzekł, iż art. 17 ust. 1b u.ś.r. w zakresie, w jakim różnicuje prawo do świadczenia pielęgnacyjnego osób sprawujących opiekę nad osobą niepełnosprawną po ukończeniu przez nią wieku określonego w tym przepisie ze względu na moment powstania niepełnosprawności, jest niezgodny z art. 32 ust. 1 Konstytucji RP. W konsekwencji Kolegium podkreśliło, że organ I instancji odmawiając przyznania prawa do wnioskowanego świadczenia ze względu na fakt, iż niepełnosprawność osoby wymagającej opieki nie powstała w okresie wskazanym w art. 17 ust. 1b u.ś.r. dopuścił się uchybienia prawa materialnego, gdyż nie wziął pod uwagę treści ww. wyroku i wydał decyzję w oparciu o niekonstytucyjną normę prawną. Organ odwoławczy podniósł jednak, że samo spełnienie warunków z art. 17 ust. 1 u.ś.r. nie jest wystarczające do uznania, że osobie przysługuje świadczenie pielęgnacyjne. Należy bowiem mieć również na uwadze art. 17 ust. 5 u.ś.r., który określa negatywne przesłanki jego przyznania, a organ I instancji odmówił prawa do świadczenia pielęgnacyjnego również ze względu na fakt, iż wnioskodawczyni ma ustalone prawo do renty z ZUS tytułem częściowej niezdolności do pracy. W kontekście powyższego organ odwoławczy podzielił pogląd wyrażony w orzecznictwie sądów administracyjnych, że osoba, która spełnia warunki do przyznania wyższego świadczenia pielęgnacyjnego i chce je otrzymać, a pobiera świadczenie emerytalne lub rentowe, winna móc dokonać wyboru jednego z tych świadczeń przez rezygnację z pobierania świadczenia niższego. Wybór może zrealizować przez złożenie do organu rentowego wniosku o zawieszenie prawa do emerytury, na podstawie art. 103 ust. 3 ustawy z 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. Zgodnie z tym przepisem, prawo do emerytury, renty z tytułu niezdolności do pracy lub renty rodzinnej, do której uprawniona jest jedna osoba, może ulec zawieszeniu na wniosek emeryta lub rencisty. Emerytura jest wprawdzie prawem niezbywalnym, ale uznać należy, że zawieszenie tego prawa eliminuje negatywną przesłankę z art. 17 ust. 5 pkt 1 lit. a u.ś.r. w postaci posiadania prawa do emerytury, czy prawa do renty. Kolegium dalej zauważyło, iż pismem z 4 maja 2022 r. organ I instancji pouczył stronę o możliwości wyboru jednego ze wskazanych świadczeń bowiem jednoczesne pobieranie obu jest niemożliwe. Poinformował nadto stronę, iż prawo do renty z tytułu niezdolności do pracy może ulec zawieszeniu na wniosek poprzez złożenie go do organu rentowego. W odpowiedzi z 17 czerwca 2022 r. wnioskodawczyni podniosła zaś, że zgodnie z orzeczeniem Trybunału Konstytucyjnego z dnia 26 czerwca 2019 r., SK 2/17 przepis art. 17 ust. 5 pkt 1 lit. a u.ś.r. w zakresie, w jakim stanowi, że świadczenie pielęgnacyjne nie przysługuje, jeżeli osoba sprawująca opiekę ma ustalone prawo do renty z tytułu częściowej niezdolności do pracy, jest niezgodny z art. 71 ust. 1 zd. 2 w zw. z art. 32 ust. 1 Konstytucji RP. Przepis ten utracił moc 9 stycznia 2020 r. i od tego dnia negatywna przesłanka w postaci pobierania renty z tytułu częściowej niezdolności do pracy nie może stanowić odmowy przyznania świadczenia pielęgnacyjnego. Strona wskazała również, że nie zawiesi prawa do renty z tytułu częściowej niezdolności do pracy, bowiem naruszałoby to jej interes prawny i gospodarczy. Nie przedłożyła zatem decyzji organu rentownego o wstrzymaniu wypłaty renty z tytułu częściowej niezdolności do pracy. Kolegium wyjaśniło, że powyższy wyrok Trybunału nie odnosi się do ustalania wysokości świadczenia pielęgnacyjnego w sytuacji zbiegu z prawem do renty z tytułu częściowej niezdolności do pracy. Za sprzeczne z Konstytucją RP Trybunał uznał wyłącznie całkowite pozbawienie prawa do świadczenia pielęgnacyjnego osób pobierających rentę z tytułu częściowej niezdolności do pracy, bez rozwiązania zagadnienia kolizji wymienionych świadczeń. Jedynym przepisem dotyczącym zbiegu uprawnień do świadczenia pielęgnacyjnego i renty, przyznawanych i wypłacanych przez różne organy jest bowiem art. 17 ust. 5 pkt 1 lit. a u.ś.r. Uwzględniając powyższe okoliczności oraz cel świadczenia pielęgnacyjnego, jakim jest zrekompensowanie opiekunowi braku dochodów z powodu sprawowania opieki nad niepełnosprawnym członkiem rodziny, przy zastosowaniu wykładni systemowej, funkcjonalnej i celowościowej art. 17 ust. 5 pkt 1 lit. a u.ś.r., sprawiedliwe i uzasadnione wartościami konstytucyjnymi jest uznanie prawa wyboru świadczenia także w sytuacji, gdy osoba spełniająca warunki do przyznania prawa do świadczenia pielęgnacyjnego pobiera rentę z tytułu częściowej niezdolności do pracy. W tym stanie rzeczy Kolegium stwierdziło, że wnioskodawczyni błędnie odczytuje ww. wyrok Trybunału Konstytucyjnego oraz jego skutki. Kolegium powołując się na orzecznictwo sądów administracyjnych wskazało, że warunkiem niezbędnym do przyznania prawa do świadczenia pielęgnacyjnego w sytuacji otrzymywania renty w niższej wysokości, w tym renty z tytułu częściowej niezdolności do pracy jest dokonanie wyboru przez uprawnionego świadczenia pielęgnacyjnego i zawieszenie przez niego prawa do renty czy emerytury. Dlatego, skoro przepisy prawa umożliwiają wnioskującym o przyznanie świadczenia pielęgnacyjnego wybór świadczenia, to organ nie powinien czynić jakichkolwiek przeszkód w uzyskaniu przez stronę świadczenia korzystniejszego, a wręcz przeciwnie (uwzględniając zasady procesowe wynikające z art, 7, art. 8 i art. 9 k.p.a.) winien przedsięwziąć takie czynności, aby strona mogła z tego prawa wyboru skorzystać. Kolegium zaznaczyło, że organ I instancji umożliwił stronie złożenie dodatkowych wyjaśnień w sprawie, m.in. dotyczących dokonania wyboru jednego spośród dwóch świadczeń (pielęgnacyjnego lub rentowego) przez precyzyjne pouczenie strony w tym zakresie. Kolegium dodało przy tym, że wnioskodawczymi reprezentowana jest przez profesjonalnego pełnomocnika, który niewątpliwie posiada wiedzę w tym zakresie. W ocenie Kolegium zasadnie organ I instancji uznał, że w sprawie istnieje negatywna przesłanka uniemożliwiająca przyznanie świadczenia pielęgnacyjnego z uwagi na treść art. 17 ust. 5 pkt 1 lit. a u.ś.r. Wnioskodawczyni nie doprowadziła bowiem do zawieszenia prawa do renty, a z jej oświadczenia wynika wręcz, że do takiego zawieszenia nie dąży z uwagi na fakt, iż naruszyłoby to jej interesy prawne i ekonomiczne.