Wierzytelności w rozliczeniach podatkowych cz. II

Jak podatnicy mogą zapobiegać zatorom płatniczym

Tydzień temu przedstawiłem rozliczanie przez wierzyciela w kosztach podatkowych należności nieściągalnych oraz odpisów aktualizujących. W tej części poradnika omówię przelew wierzytelności oraz ulgi na złe długi w VAT i w podatkach dochodowych. Ponadto przy okazji analizy zasad stosowania ulgi na złe długi w VAT przybliżę wciąż niedocenianą instytucję faktoringu. Nawet przez prawodawcę i organy podatkowe nie zawsze jest on prawidłowo postrzegany, co może się przekładać na jego prezentację fiskalną i wyznaczanie skutków podatkowych.

Cesja wierzytelności

Przedsiębiorcy, którzy nie chcą prowadzić samodzielnej windykacji lub nie mają takiej możliwości, a jednocześnie nie są przekonani do usług firm windykacyjnych, niekiedy decydują się na zbycie wierzytelności. Istotą przelewu wierzytelności (cesji) jest zmiana wierzyciela na podstawie odpłatnej umowy. Stronami umowy cesji są cedent (sprzedający wierzytelność) i cesjonariusz (nabywca wierzytelności). Co istotne, przelew wierzytelności odbywa się bez udziału dłużnika i co do zasady taka umowa może zostać zawarta bez jego zgody. Jedynie w wyjątkowych sytuacjach wynikających z ustawy (np. art. 449, 595, 602, 912 ustawy z 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny; t.j. Dz.U. z 2024 r. poz. 1061; ost.zm. Dz.U. z 2024 r. poz. 1237) lub umowy wierzytelność nie może zostać sprzedana osobie trzeciej lub dla skuteczności umowy potrzebna jest aprobata dłużnika.

W interesie nabywcy wierzytelności jest to, by cesja okazała się skuteczna, a także to, by dłużnik został o niej powiadomiony. Dłużnik, który nie został powiadomiony o takiej transakcji, może się zwolnić z ciążącego na nim zobowiązania, spełniając świadczenie na ręce pierwotnego wierzyciela. Dłużnik nie zwolni się skutecznie z długu, jeżeli dokonując płatności pierwotnemu wierzycielowi, miał świadomość, że nastąpiła zmiana wierzyciela.

Długo można by opisywać zasady i skutki dokonania cesji wierzytelności, jednak ze względu na zakres niniejszego poradnika skupiam się na implikacjach podatkowych takiej operacji, a czasami na braku takich skutków. W przeszłości były prowadzone spory na temat tego, czy zbycie wierzytelności własnych (tj. powstałych na skutek braku zapłaty za sprzedane towary bądź wykonane usługi) podlega opodatkowaniu VAT. Można było się spotkać z różnymi koncepcjami, również co do tego, kto jest podatnikiem w takiej sytuacji (np. opodatkowanie VAT przez nabywcę wierzytelności).