Odmowa przyznania świadczenia pielęgnacyjnego a obowiązek zapewnienia całodobowej opieki - Wyrok NSA z dnia 16 maja 2024 r., sygn. I OSK 950/23

Przesłanki odmowy przyznania świadczenia pielęgnacyjnego zawarte w art. 17 ust. 1b ustawy o świadczeniach rodzinnych nie mogą być stosowane w odniesieniu do niepełnosprawności powstałej po ukończeniu 18. roku życia, jeżeli przepis ten został uznany za niekonstytucyjny przez Trybunał Konstytucyjny. Opieka nad niepełnosprawnym członkiem rodziny musi mieć charakter stały i długoterminowy, a jej zakres powinien obiektywnie uniemożliwiać podjęcie zatrudnienia.

Dnia 16 maja 2024 roku Naczelny Sąd Administracyjny w składzie: Przewodniczący: sędzia NSA Jolanta Rudnicka Sędziowie: sędzia NSA Monika Nowicka sędzia del. WSA Arkadiusz Blewązka (spr.) po rozpoznaniu w dniu 16 maja 2024 roku na posiedzeniu niejawnym w Izbie Ogólnoadministracyjnej skargi kasacyjnej Samorządowego Kolegium Odwoławczego w [...] od wyroku Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Gdańsku z dnia 11 stycznia 2023 r., sygn. akt II SA/Gd 619/22 w sprawie ze skargi D.D. na decyzję Samorządowego Kolegium Odwoławczego w [...] z dnia [...] czerwca 2022 r. nr [...] w przedmiocie świadczenia pielęgnacyjnego oddala skargę kasacyjną.

Uzasadnienie

Wojewódzki Sąd Administracyjny w Gdańsku wyrokiem z dnia 11 stycznia 2023 r., II SA/Gd 619/22 w sprawie ze skargi D. D. na decyzję Samorządowego Kolegium Odwoławczego w [...] z dnia [...] czerwca 2022 r., nr [...]w przedmiocie świadczenia pielęgnacyjnego uchylił zaskarżoną decyzję.

Powyższy wyrok zapadł w następujących okolicznościach sprawy:

Wnioskiem z 17 czerwca 2021 r. D. D. wystąpiła do Burmistrza Miasta i Gminy P. o ustalenie prawa do świadczenia pielęgnacyjnego z tytułu rezygnacji z zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej w związku z opieką nad niepełnosprawną matką D. W. Decyzją z dnia [...] lipca 2021 r. Burmistrz Miasta i Gminy P.odmówił przyznania świadczenia pielęgnacyjnego wskazując, że wnioskodawczyni ma ustalone prawo do zasiłku dla opiekuna z tytułu opieki nad matką, co stanowi przesłankę negatywną z art. 17 ust. 5 pkt 1 lit. b) ustawy z dnia 28 listopada 2003 r. o świadczeniach rodzinnych (Dz.U.2020.111 ze zm.), dalej jako "u.ś.r.", zaś niepełnosprawność matki strony nie nastąpiła do ukończenia 18 lat lub w trakcie nauki w szkole, co stanowi niespełnienie przesłanki z art. 17 ust. 1b u.ś.r. W wyniku wniesionego od powyższej decyzji odwołania, Samorządowe Kolegium Odwoławcze w [...] decyzją z dnia [...] listopada 2021 r. uchyliło ją w całości i przekazało sprawę do ponownego rozpatrzenia organowi pierwszej instancji. Zdaniem organu odwoławczego podstawy odmowy wnioskowanego świadczenia pielęgnacyjnego nie mogą stanowić przywołane przez organ pierwszej instancji przepisy art. 17 ust. 1b i ust. 5 pkt 1 lit. b u.ś.r. Przy ponownym rozpoznaniu sprawy Kolegium zobowiązało organ pierwszej instancji do ustalenia, czy pomiędzy niepodejmowaniem przez wnioskodawczynię zatrudnienia a sprawowaniem przez nią opieki nad matką istnieje związek przyczynowy (art. 17 ust. 1 pkt 4 u.ś.r.). Organ odwoławczy zalecił, aby w celu ustalenia tych okoliczności organ pierwszej instancji ponownie przeprowadził wywiad środowiskowy nie tylko z D. W., ale także ze stroną, precyzując aktualny harmonogram dnia osoby sprawującej opiekę oraz szczegółowy zakres opieki i czynności dokonywanych przez wnioskodawczynię w związku z opieką nad matką. Kolegium zobowiązało organ pierwszej instancji do ustalenia, jakie wykształcenie i kwalifikacje zawodowe ma strona, czy aktualnie nie podejmuje zatrudnienia jedynie z uwagi na fakt sprawowania opieki nad niepełnosprawną matką, czy też z uwagi na inne okoliczności (np. aktualny stan zdrowia, brak propozycji pracy, lub konieczność zapewnienia opieki dzieciom) oraz jaką pracę byłaby gotowa podjąć. Po ponownym rozpoznaniu sprawy organ pierwszej instancji wydał w dniu 17 grudnia 2021 r. decyzję, którą odmówił przyznania świadczenia pielęgnacyjnego wskazując, że przyczyną odmowy są uregulowania zawarte w art. 17 ust. 5 pkt 1 lit. b w zw. z ust. 1 b i w dopełnieniu z ust. 1 tego artykułu u.ś.r., jak również przy uwzględnianiu skutków płynących z wyroku Trybunału Konstytucyjnego z dnia 21 października 2014 r., K 38/13. W uzasadnieniu organ pierwszej instancji podał, że rozstrzygnięcie odmowne ma związek z datą powstania niepełnosprawności matki wnioskodawczyni, która istnieje od 47. roku życia, co rzutuje wprost na odmowę przyznania świadczenia pielęgnacyjnego, pomimo spełnienia przesłanek pozytywnych zawartych w art. 17 ust. 1 u.ś.r. Organ wskazał, że w czerwcu 2010 r. strona skończyła szkołę ponadgimnazjalną dla dorosłych, ale po jej ukończeniu nie podjęła zatrudnienia, gdyż choroba matki kolidowałaby z pracą w jakimkolwiek wymiarze czasu. Pogarszający się stan zdrowia matki spowodował, że wnioskodawczyni podjęła się opieki nad matką całodobowo, zaraz po ukończeniu szkoły. W pierwszych latach choroby matki strona kontynuowała naukę w systemie zaocznym, a w tym czasie D. W. opiekował się mąż wnioskodawczyni. Strona podała, że pomimo ukończenia szkoły średniej nigdy nie szukała pracy i nie korzystała z ofert zatrudnienia z uwagi na konieczność opiekowania się niepełnosprawną matką. Organ pierwszej instancji podał, że w sierpniu 2010 r. wnioskodawczyni nabyła prawo do świadczenia pielęgnacyjnego w związku z opieką nad matką, które wygasło z mocy prawa z dniem 1 lipca 2013 r., na rzecz nabycia prawa do zasiłku dla opiekuna, który jest wypłacany stronie do dnia dzisiejszego w związku z rzeczywistą, stałą opieką nad matką. Burmistrz wskazał następnie, że 29 listopada 2021 r. przeprowadzono w miejscu zamieszkania osoby niepełnosprawnej wywiad środowiskowy ze stroną i jej matką. W trakcie wywiadu wnioskodawczyni potwierdziła że czynności, które wykonuje przy matce wykluczają możliwość podjęcia pracy zawodowej chociażby w niepełnym wymiarze czasu, ponieważ codziennie zajmuje się matką, pomagając i uczestnicząc w jej codziennym funkcjonowaniu. Organ wskazał, że z uwagi na chorobę psychiczną (schizofrenię) oraz ogólny stan zdrowia lekarz specjalista psychiatrii ocenił, że D. W. wymaga stałej opieki. Odwołując się do ustaleń wywiadu środowiskowego organ podał, że strona od ponad 11 lat opiekuje się matką, która mieszka wraz z nią oraz z jej mężem i trojgiem dzieci w wieku 11, 8 i 2 lat. Mąż wnioskodawczyni pomaga w opiece nad jej matką pod nieobecność strony, gdy zachodzi potrzeba wyjścia np. po lekarstwa. Wnioskodawczyni podała, że jej matka wymaga przede wszystkim całodobowego nadzoru, ponieważ z powodu schizofrenii ma zaburzenia orientacji co do czasu i miejsca przebywania. Strona przygotowuje posiłki, które matka sama spożywa, jednak sama nie czuje potrzeby zjedzenia, umycia się, czy ubrania. Wnioskodawczyni przygotowuje matce wodę do mycia, odzież do ubrania i pomaga w tej czynności, dawkuje lekarstwa i pilnuje aby matka je zażyła. W ocenie pracownika socjalnego opieka nad matką jest niezbędna i na tyle absorbująca czasowo, że strona nie może podjąć zatrudnienia, nawet w niepełnym wymiarze czasu. Podsumowując organ pierwszej instancji podniósł, że podobnie jak w pierwszej decyzji również obecnie za przesłankę odmowy przyznania świadczenia pielęgnacyjnego przyjął przesłankę z art. 17 ust. 1b u.ś.r., albowiem zgodnie z orzeczeniem z dnia 1 marca 2021 r. niepełnosprawność matki wnioskodawczyni istnieje od 47. roku życia.