Wyrok WSA we Wrocławiu z dnia 12 czerwca 2024 r., sygn. IV SA/Wr 685/23

Wojewódzki Sąd Administracyjny we Wrocławiu w składzie następującym: Przewodniczący Sędzia WSA Gabriel Węgrzyn Sędziowie Sędzia WSA Marta Pająkiewicz-Kremis Sędzia WSA Katarzyna Radom (sprawozdawca) po rozpoznaniu w Wydziale IV na posiedzeniu niejawnym w trybie uproszczonym w dniu 12 czerwca 2024 r. sprawy ze skargi D.K. na decyzję Samorządowego Kolegium Odwoławczego we Wrocławiu z dnia 20 lipca 2023 r. nr SKO 4532.143.2023 w przedmiocie odmowy przyznania świadczenia pielęgnacyjnego uchyla zaskarżoną decyzję i poprzedzającą ją decyzję Burmistrza Miasta i Gminy Wiązów z dnia 23 maja 2023 r. o nr ŚRA.443.12.2023.MCH.

Uzasadnienie

Zaskarżoną decyzją z dnia 20 lipca 2023 r. Samorządowe Kolegium Odwoławcze we Wrocławiu utrzymało w mocy orzeczenie Burmistrza Miasta i Gminy Wiązów z dnia 23 maja 2023 r. odmawiające D. K. prawa do świadczenia pielęgnacyjnego z tytułu rezygnacji z zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej w celu sprawowania opieki nad matką L. K.

Jak wynikało z akt sprawy w dniu 24 kwietnia 2023 r. Skarżąca złożyła wniosek o ustalenie prawa do świadczenia pielęgnacyjnego w związku z opieką nad niepełnosprawną matką. Na podstawie orzeczenia Powiatowego Zespołu ds. Orzekania o Niepełnosprawności w Strzelinie z dnia 22 marca 2023 r. została ona zaliczona do osób niepełnosprawnych w stopniu znacznym od dnia 16 lutego 2023 r., przy czym nie można ustalić kiedy powstała niepełnosprawność. Skarżąca od dnia 5 marca 2021 r. ma ustalone prawo do emerytury.

Powołaną na wstępie decyzją organ I instancji odmówił przyznania wnioskowanego świadczenia powołując się na negatywną przesłankę, tj. posiadanie uprawnień do emerytury oraz datę powstania niepełnosprawności.

Rozpoznając sprawę w trybie odwoławczym Samorządowe Kolegium Odwoławcze we Wrocławiu utrzymało w mocy orzeczenie organu I instancji. W uzasadnieniu przywołało treść art. 17 ust. 1 i ust. 1b ustawy z dnia 28 listopada 2003r. o świadczeniach rodzinnych (Dz.U. z 2023 r. poz. 390 ze zm., dalej: u.ś.r.) oraz orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego z dnia 21 października 2014 r. sygn. akt K 38/13. W wyroku Trybunał stwierdził, że przepis art. 17 ust. 1b u.ś.r. w zakresie w jakim różnicuje prawo do świadczenia pielęgnacyjnego osób sprawujących opiekę nad osobą niepełnosprawną po ukończeniu przez nią wieku określonego w tym przepisie ze względu na moment powstania niepełnosprawności, jest niezgodny z art. 32 ust. 1 Konstytucji. Rozważając skutki powołanego orzeczenia organ stwierdził, że wbrew poglądom wyrażanym w decyzji I instancji powołany wyrok Trybunału Konstytucyjnego pozbawił mocy obowiązującej art. 17 ust. 1b u.ś.r., co uchyla odmowę przyznania Skarżącej prawa do świadczenia pielęgnacyjnego na tej podstawie prawnej. Okoliczność ta nie zmienia kierunku rozstrzygnięcia z uwagi na ustalone prawo Skarżącej do emerytury. Organ przywołał treść art. 17 ust. 5 pkt 1 lit. a u.ś.r., wywodząc, że specjalne wsparcie nie należy się osobom, które są uprawnione do świadczeń z funduszy publicznych (ZUS lub budżetu państwa) zastępujących utracony dochód w związku ze ziszczeniem się ryzyka emerytalnego. W szerokich wywodach organ uzasadnił ten pogląd, zawracając uwagę, że ryzyko w ubezpieczeniu emerytalnym wiąże się z domniemaną niezdolnością do pracy powiązaną z osiągnięciem określonego wieku. Istotą świadczenia pielęgnacyjnego jest złagodzenie po stronie opiekuna osoby niepełnosprawnej skutków rezygnacji z zatrudnienia w związku z koniecznością sprawowania opieki w wyniku, której musi on zrezygnować z aktywności zawodowej pomimo pozostawania w wieku produkcyjnym. Wskazując na zamiany legislacyjne odnoszące się do zasad ustalania wysokości świadczenia organ wywodził, że stanowi ono odpowiednik wynagrodzenia za pracę, od 2014 r. zarówno w zakresie warunków nabycia jak i wysokości jest ono powiązane z potrzebami osób w wieku produkcyjnym. Charakter kompensacyjny świadczenia pielęgnacyjnego potwierdzają także tezy orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego (sygn. akt SK 2/17) jak i poglądy przedstawicieli doktryny. Mając na uwadze założenia systemu zabezpieczenia społecznego oraz ogólnych celów i zadań polityki społecznej państwa odmiennie należy traktować osoby w wieku poprodukcyjnym od tych, które są w wieku produkcyjnym i opiekują się niepełnosprawnymi krewnymi. Ta druga grupa osób realizując założenia polityki tzw. opieki krewniaczej w celu możliwości jej sprawowania uprawniona jest do kompensaty utraconego w związku z tym zarobku. Zasadniczym kryterium wyróżnienia i funkcjonowania w systemie zabezpieczenia społecznego świadczenia pielęgnacyjnego nie jest sprawowanie opieki nad niepełnosprawny członkiem rodziny ale konieczność rezygnacji lub niepodejmowanie zatrudnienia z powodu sprawowania tej opieki, w sytuacji zdolności i gotowości podjęcia pracy (wiek produkcyjny). Przywołując regulację ustawy z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej organ wskazał, że niezdolność do pracy z tytułu wieku jest równoznaczna z osiągnięciem wieku emerytalnego określonego w art. 24 ust. 1 oraz w art. 27 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. Do osób aktywnych zawodowo są skierowane działania aktywizacyjne, osób posiadających prawo do emerytury nie obejmuje rekompensata za utracone wynagrodzenie, gdyż dysponują świadczeniem z systemu zabezpieczenia społecznego, co organ wsparł odwołaniem się do orzecznictwa. Błędna jest wykładnia odwołująca się do zmiany wysokości świadczenia pielęgnacyjnego, gdyż nawiązuje do wysokości świadczenia a nie faktu jego posiadania. Organ zwracała uwagę, że u podstaw wyłączenia prawa do świadczenia pielęgnacyjnego w sytuacji zbiegu z prawem do emerytury legły względy systemowe związane z rolą poszczególnych działów prawa zabezpieczenia społecznego, a nie relacja wysokości świadczeń. W doktrynie zwraca się uwagę, że poszczególne obszary zabezpieczenia społecznego występują względem siebie w określonej relacji, determinującej pierwszeństwo korzystania z ochrony w określonych sytuacjach. Najpierw należy dążyć do skorzystania z ochrony ubezpieczenia społecznego, w drugiej kolejności z zaopatrzenia socjalnego, a w przypadku braku podstaw do skorzystania z tych form można ubiegać się o pomoc społeczną. Przykładem takiego ułożenia systemowego jest sporny art. 17 ust. 5 pkt 1 lit. a u.ś.r. Nadto żaden z przepisów ustawy nie przewiduje wyboru pomiędzy świadczeniem pielęgnacyjnym a emeryturą, możliwość taka dotyczy świadczeń opisanych w art. 27 ust. 5 u.ś.r. Nadto organ wskazał, że taka możliwość istnieje w na gruncie ustawy z dnia 29 października 2021 r. o świadczeniu wyrównawczym dla osób uprawnionych do wcześniejszej emerytury z tytułu opieki nad dziećmi wymagającymi stałej opieki (Dz. U. z 2021 r., poz. 2314). Dotyczy ona jednak sytuacji osób, które najpierw uzyskały prawo do świadczenia pielęgnacyjnego, a następnie wystąpiły o ustalenia prawa do emerytury, nie zaś sytuacji odwrotnej. W opinii organu nawet fakt ewentualnego zawieszenia prawa do emerytury nie eliminuje negatywnej przesłanki wynikającej z art. 17 ust. 5 pkt 1 lit. a u.ś.r.