Wyrok NSA z dnia 16 lutego 2024 r., sygn. I OSK 156/23

Dnia 16 lutego 2024 roku Naczelny Sąd Administracyjny w składzie: Przewodniczący: sędzia NSA Marek Stojanowski Sędziowie: sędzia NSA Marian Wolanin sędzia del. WSA Arkadiusz Blewązka (spr.) po rozpoznaniu w dniu 16 lutego 2024 roku na posiedzeniu niejawnym w Izbie Ogólnoadministracyjnej skargi kasacyjnej A.K. od wyroku Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Krakowie z dnia 23 maja 2022 r., sygn. akt III SA/Kr 40/22 w sprawie ze skargi A. K. na decyzję Samorządowego Kolegium Odwoławczego w N. z dnia [...] października 2021 r. nr [...] w przedmiocie świadczenia pielęgnacyjnego 1. uchyla zaskarżony wyrok, zaskarżoną decyzję i poprzedzającą ją decyzję Wójta Gminy L. z dnia [...] kwietnia 2021 r. znak [...]; 2. zasądza od Samorządowego Kolegium Odwoławczego w N. na rzecz A. K. kwotę 900,00 (dziewięćset) złotych tytułem zwrotu kosztów postępowania sądowego.

Uzasadnienie

Wojewódzki Sąd Administracyjny w Krakowie wyrokiem z dnia 23 maja 2022 r., II SA/Kr 40/22 oddalił skargę A. K. na decyzję Samorządowego Kolegium Odwoławczego w N. z dnia [...] października 2021 r. nr [...] w przedmiocie świadczenia pielęgnacyjnego.

Powyższy wyrok zapadł w następujących okolicznościach sprawy:

Decyzją z dnia [...] kwietnia 2021 r. nr [...] Wójt Gminy L. odmówił przyznania A. K. świadczenia pielęgnacyjnego z tytułu rezygnacji z zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej w związku z opiekę nad niepełnosprawną w stopniu znacznym matką – M. K. W uzasadnieniu rozstrzygnięcia organ, powołując się na art. 17 ust. 1b ustawy z dnia 28 listopada 2003 r. o świadczeniach rodzinnych (Dz.U.2020.111 ze zm.), dalej jako "u.ś.r.", wskazał na fakt nie powstania niepełnosprawności osoby wymagającej opieki w terminach określonych w ww. przepisie, jako na powód odmowy przyznania świadczenia pielęgnacyjnego. Matka skarżącego posiadała bowiem orzeczenie o niepełnosprawności, z którego wynika, iż powstało ono w grudniu 1987 r., a zatem po ukończeniu 60. roku życia. Ponadto organ I instancji wskazał, że skarżący zrezygnował z pracy w gospodarstwie rolnym począwszy od 30 marca 2021 r., tym samym brak było podstaw do przyznania świadczenia za okres od 1 marca 2021 r. Na skutek odwołania A. K. od ww. decyzji, Samorządowe Kolegium Odwoławcze w N. decyzją z dnia [...] października 2021 r. nr [...] utrzymało w mocy rozstrzygnięcie organu I instancji. Zdaniem Kolegium w sprawie nie zachodził związek przyczynowo – skutkowy pomiędzy rezygnacją czy niepodejmowaniem przez A. K. zatrudnienia lub pracy w gospodarstwie rolnym, a sprawowaną opieką. Organ ustalił, że matka skarżącego orzeczeniem z dnia 7 grudnia 1987 r. została zaliczona do pierwszej grupy inwalidów z ogólnego stanu zdrowia, co było równoznaczne z zaliczeniem do osób o znacznym stopniu niepełnosprawności. Inwalidztwo to było trwałe. Ustalono też, że z treści powyższego orzeczenia wynikał, iż inwalidztwo matki skarżącego istniało od grudnia 1987 r., a więc powstało po ukończeniu 60. roku życia. Kolegium wskazało, że za sprawą wyroku Trybunału Konstytucyjnego z dnia 21 października 2014 r., K 38/13, w stosunku do opiekunów osób wymagających opieki, których niepełnosprawność powstała później, określone art. 17 ust. 1b u.ś.r. kryterium momentu powstania niepełnosprawności, utraciło przymiot konstytucyjności, a wobec tego, w odniesieniu do tych osób oceny spełnienia przesłanek niezbędnych dla przyznania świadczenia pielęgnacyjnego należało dokonywać z pominięciem tego kryterium. Tym samym, stanowisko organu I instancji co do rozumienia art. 17 ust. 1b u.ś.r., w kontekście skutków powyższego wyroku Trybunału Konstytucyjnego, nie zasługiwało na akceptację. Tym niemniej organ wskazał, że z ustaleń wywiadu środowiskowego wynika, iż matka A. K. od roku nie ma zdolności poruszania się i komunikacji, w związku z doznanym udarem mózgu. Jest osobą leżącą, pampersowaną, wymagającą całodobowej opieki i pielęgnacji. Nie jest zdolna do samoobsługi i zadbania o własne bezpieczeństwo, nie zgłasza otoczeniu swoich potrzeb zaś opieka nad nią opiera się na obserwacji i wykonywaniu czynności higienicznych i pozostałych związanych z samoobsługą. Do czynności opiekuńczych należą: kąpiel, obcinanie paznokci, strzyżenie włosów, mycie protezy, zębów, moczenie nóg, prowadzenie do toalety, podmywanie, wymiana pielucho-majtek, smarowanie kremami przeciw odparzeniom, przygotowanie ubrań, ubieranie, ćwiczenia fizyczne, mierzenie ciśnienia, mierzenie poziomu cukru, podanie insuliny, podawanie leków, przygotowanie i podawanie posiłków, sprzątanie, pranie i prasowanie, wizyty lekarskie, opłacanie rachunków, robienie zakupów, realizacja recept, załatwianie spraw urzędowych, przygotowanie i przynoszenie opału, palenie w piecu, czytanie książek, pism urzędowych, układanie do snu, masaże, oklepywanie, czuwanie podczas snu. Większość z tych czynności skarżący wykonuje codziennie, nawet kilka razy dziennie, niektóre w razie potrzeby. Skarżący oświadczył, że zapewnia matce stałą, całodobową opiekę i w związku z tym nie podejmuje pracy zarobkowej, nawet w niepełnym wymiarze czasu pracy. Od [...] marca 2021 r. zaprzestał prowadzenia gospodarstwa rolnego i wykonywania pracy w tym gospodarstwie. Dokonując analizy przedstawionego przez skarżącego zakresu czynności wykonywanych w związku z opieką Kolegium wskazało, że z zasad doświadczenia życiowego wynika, że czynności takie jak: pranie, gotowanie posiłków, podawanie leków, umawianie wizyt lekarskich, sprzątanie, pomoc w czynnościach związanych z higieną osobistą – nie odbiegają od czynności, które wykonują osoby zajmujący się opieką nad starszymi rodzicami i jednocześnie pracujący zawodowo. Czynności te nie mają charakteru tego rodzaju, że należy je wykonywać przez cały dzień, a jedynie w ściśle określonych porach – z reguły rano i wieczorem – a zatem trudno uznać, że ich wykonywanie uniemożliwiało podjęcie jakiejkolwiek pracy, chociażby w ograniczonym zakresie. Zdaniem Kolegium, wskazane przez skarżącego niektóre czynności jak: wspólne spędzanie czasu, czytanie książek czy załatwianie spraw urzędowych czy związanych z opieką lekarską nie miały charakteru ciągłego, codziennego lecz są możliwe do wykonania w dłuższych okresach czasowych. Organ nadto podał w wątpliwość koniczność załatwiania przez skarżącego spraw urzędowych 94-letniej matki, które uniemożliwiałyby podjęcie pracy choćby w ograniczonym zakresie. W ocenie Kolegium, w sprawie nie zachodził związek przyczynowo – skutkowy pomiędzy rezygnacją czy niepodejmowaniem zatrudnienia (pracy w gospodarstwie rolnym), a sprawowaną opieką. Kolegium zauważyło, że poprzednio przez długi okres wystarczająca była opieka żony skarżącego nad teściową, która w związku z zaprzestaniem przez skarżącego prowadzenia gospodarstwa rolnego z dniem [...] marca 2021 r. przejęła obowiązek prowadzenia tego gospodarstwa. Niemożność sprawowania opieki, a jednocześnie podjęcie się prowadzenia gospodarstwa rolnego – w ocenie Kolegium – była okolicznością niewiarygodną na gruncie rozpatrywanej sprawy, a to w związku z faktem, że żona skarżącego nie byłaby uprawniona do świadczenia pielęgnacyjnego w związku ze sprawowaną opieką, podczas gdy skarżący – w związku z ciążącym na nim obowiązkiem alimentacyjnym wobec matki – taką możliwość posiada. Kolegium ustaliło też, że oprócz skarżącego zobowiązanymi do alimentacji nad matką był również brat skarżącego oraz sześć jego sióstr. Po stronie rodzeństwa skarżącego nie ma przeszkody, która świadczyłaby o niemożności wywiązania się z ciążącego na nich obowiązku alimentacyjnego. Wszystkie córki M. K. nie pracowały zawodowo i przebywały na emeryturze bądź też na zasiłku chorobowym, za wyjątkiem jednej, która poszukiwała pracy. Z kolei brat skarżącego mieszkał w tej samej miejscowości co matka i przebywał na rencie. Nie było zatem przeszkód aby przejął przynajmniej część obowiązków związanych z opieką nad matką, tak aby skarżący nie musiał rezygnować z pracy w gospodarstwie rolnym. Nadto – zdaniem Kolegium – obowiązek alimentacyjny nie musiał polegać na osobistym staraniu o osobę najbliższą, lecz mógł ograniczać się także do łożenia środków finansowych na tę osobę.