(1)

Epidemia COVID-19 i nadzwyczajne środki niezbędne do ograniczenia rozprzestrzeniania się wirusa i ochrony życia ludzkiego spowodowały w Unii Europejskiej duży i przedłużający się wstrząs gospodarczy. W trzecim kwartale 2020 r. PKB UE był o niemal 4,2 % niższy w porównaniu z tym samym kwartałem poprzedniego roku. Od drugiej połowy 2020 r. nastąpiło silne, ale niepełne odbicie; oczekuje się jednak, że nawrót zakażeń doprowadzi do umiarkowanego spadku i opóźni odbudowę gospodarki do drugiej połowy 2021 r. (1).

(2)

Reakcja polityczna na pandemię COVID-19 zarówno na szczeblu krajowym, jak i unijnym, odegrała zasadniczą rolę w ograniczaniu społeczno-gospodarczych skutków pandemii COVID-19. Stosowanie rozwiązań polegających na pracy w zmniejszonym wymiarze czasu i podobnych środków służących utrzymaniu miejsc pracy pomogło do tej pory powstrzymać wzrost bezrobocia powodowanego spadkiem aktywności gospodarczej. Na szczeblu UE stopa bezrobocia wzrosła między pierwszym a trzecim kwartałem 2020 r. o mniej niż jeden punkt procentowy. Działania polityczne korzystały z elastycznego finansowania z europejskich funduszy strukturalnych i inwestycyjnych w ramach inicjatyw inwestycyjnych w odpowiedzi na koronawirusa (CRII (2) i CRII Plus (3)) oraz z europejskiego instrumentu tymczasowego wsparcia w celu zmniejszenia zagrożeń związanych z bezrobociem w sytuacji nadzwyczajnej (SURE) (4).

(3)

W przyszłości wynikające z kryzysu zmiany struktury konsumpcji oraz dwojaka transformacja - ekologiczna i cyfrowa, wspierane przez Europejski Zielony Ład (5) i europejską strategię cyfrową (6), przekształcą nasze gospodarki. W niektórych sektorach sytuacja może się przez jakiś czas częściowo lub w ogóle nie poprawić, a przedsiębiorstwa mogą wyjść z kryzysu w trudnej sytuacji finansowej (7). Chociaż Europejski Zielony Ład wyznacza naszą strategię wzrostu i oczekuje się, że przejście na bardziej ekologiczną gospodarkę doprowadzi do powstania w całej UE do 2050 r. nawet 2 mln dodatkowych miejsc pracy (8), miejsca pracy w niektórych sektorach i regionach będą zagrożone likwidacją. Zmiany te mogą w perspektywie krótkoterminowej doprowadzić do wzrostu bezrobocia, natomiast tworzenie nowych miejsc pracy wysokiej jakości może wymagać czasu, w zależności od perspektyw gospodarczych i dostępności wykwalifikowanej siły roboczej. Rosnące bezrobocie i wzrost bierności zawodowej oznaczałyby utratę umiejętności, co mogłoby mieć negatywne skutki dla zainteresowanych osób i dla całej gospodarki. Bez skutecznych środków podnoszenia kwalifikacji i przekwalifikowywania istnieje ryzyko, że bezrobocie będzie się utrzymywać.

(4)

W przypadku braku odpowiedniej reakcji politycznej młodzi ludzie prawdopodobnie zapłacą najwyższą cenę. Między pierwszym a trzecim kwartałem 2020 r. (9) wzrost stopy bezrobocia młodzieży w stosunku do ogólnej stopy bezrobocia potroił się. Pokolenie to może w nadchodzących latach zostać dotknięte opóźnionym wejściem na rynek pracy.

(5)

Kryzys może również negatywnie wpłynąć na sytuację na rynku pracy grup w defaworyzowanych lub niedostatecznie na tym rynku reprezentowanych, takich jak kobiety, starsi pracownicy, osoby o niskich kwalifikacjach, osoby z niepełnosprawnościami, osoby mieszkające na obszarach wiejskich i oddalonych, osoby LGBTIQ, Romowie i inne mniejszości etniczne lub rasowe szczególnie zagrożone wykluczeniem lub dyskryminacją, a także osoby ze środowisk migracyjnych. W szczególności, jakkolwiek średni wskaźnik zatrudnienia kobiet w UE jest obecnie wyższy niż kiedykolwiek wcześniej, wiele kobiet nadal napotyka bariery utrudniające wejście na rynek pracy i pozostanie na nim, a wskaźniki zatrudnienia kobiet należy poprawić (10).

(6)

Konieczne jest strategiczne podejście na szczeblu unijnym i krajowym w celu stopniowego przejścia od środków nadzwyczajnych, wprowadzanych w kontekście pandemii, do środków niezbędnych do ułatwienia procesu realokacji siły roboczej i kapitału w procesie odbudowy. UE i państwa członkowskie powinny działać wspólnie w celu wspierania dynamicznego, sprzyjającego zatrudnieniu i włączeniu społecznemu ożywienia gospodarczego oraz ułatwienia na europejskim rynku pracy transformacji ekologicznej i cyfrowej. Należy zwrócić uwagę na ryzyko stopniowego wycofywania środków nadzwyczajnych bez wprowadzenia skutecznych nowych strategii politycznych wspierających pracowników i przedsiębiorstwa w okresie ożywienia gospodarczego.

(7)

Aby wspierać zmiany stanu na rynku pracy w kontekście ożywienia gospodarczego i dwojakiej transformacji, potrzebne są spójne aktywne polityki rynku pracy, obejmujące tymczasowe zachęty do zatrudniania i zmiany pracy, polityki w zakresie umiejętności oraz doskonalenie służb zatrudnienia (dalej "skuteczne aktywne wspieranie zatrudnienia" lub "środki EASE"), przy pełnym wykorzystaniu dostępnych na ten cel unijnych środków finansowych.

(8)

Terminowe i dobrze zaprojektowane wsparcie na rzecz zatrudnienia może przynieść korzyści pracownikom i przedsiębiorstwom oraz gospodarce i całemu społeczeństwu. Jeżeli pracownicy w sektorach gospodarki dotkniętych kryzysem będą odpowiednio wcześnie i aktywnie wspierani, jest bardziej prawdopodobne, że znajdą oni wysokiej jakości miejsca pracy w sektorach rozwijających się, takich jak ekologiczny i cyfrowy, czy też w sektorach charakteryzujących się innowacyjnymi modelami biznesowymi, ale także w gospodarce społecznej i w sektorach, w których brakuje wykwalifikowanej siły roboczej, takich jak sektor zdrowia i opieki.

(9)

Tymczasowe zachęty do zatrudniania na rynku pracy mogą skutecznie wspierać tworzenie wysokiej jakości miejsc pracy w warunkach ograniczonego wzrostu gospodarczego na początkowych etapach ożywienia gospodarki. Powinny one być ukierunkowane i opracowane w taki sposób, aby ułatwić zmianę zatrudnienia i tworzenie nowych miejsc pracy, które nie powstałyby w przypadku braku tych zachęt. Populacja docelowa może obejmować grupy szczególnie wrażliwe i niedostatecznie reprezentowane, w tym wchodzących na rynek pracy młodych ludzi. W szczególności wspieranie przygotowania zawodowego może być skutecznym narzędziem rozwijania potrzebnych na rynku pracy umiejętności i pomagania młodym ludziom w znalezieniu zatrudnienia. Ponadto zachęty do zmiany pracy, sprzyjające zatrudnianiu przez nowych pracodawców pracowników zagrożonych zwolnieniem, mogą przyczynić się do ułatwienia tej zmiany i zwiększenia podaży wykwalifikowanej siły roboczej w rozwijających się sektorach. Wspieranie przedsiębiorczości, ze szczególnym uwzględnieniem młodzieży, kobiet i przedsiębiorców społecznych, może z pożytkiem uzupełniać takie środki, w tym wspierać je w stawianiu czoła niektórym z największych wyzwań stojących przed MŚP, takimi jak obowiązki regulacyjne, opóźnienia w płatnościach i dostęp do finansowania.

(10)

Literatura ekonomiczna pokazuje, że zachęty do zatrudniania mogą wiązać się z większym średnim wzrostem zatrudnienia niż inne rodzaje aktywnej polityki rynku pracy. Oprócz programów szkoleniowych to one przynoszą najlepsze średnio- i długoterminowe skutki, ponieważ poprawiają umiejętności pracowników i zwiększają ich szanse na zatrudnienie. Zachęty do zatrudniania i zmiany pracy w połączeniu ze szkoleniem w miejscu pracy mogą być skuteczniejsze w zapewnianiu przydatnych na rynku pracy umiejętności niż inne środki na rzecz szkolenia. Ryzyko, że zachęty te mogą przyczyniać się do tworzenia miejsc pracy, które i tak zostałyby stworzone, można ograniczyć przez ukierunkowanie i stałe monitorowanie potrzeb w zakresie zatrudnienia. Ponadto ryzyko to jest mniejsze w kontekście kryzysu, gdyż istnieje większe prawdopodobieństwo, że środki w zakresie zatrudniania i przekwalifikowywania będą miały pozytywny wpływ (11).

(11)

Ukierunkowane na potrzeby rynku pracy możliwości podnoszenia kwalifikacji i przekwalifikowania mogą w kontekście istotnych zmian strukturalnych na rynkach pracy przynieść korzyści wszystkim przedsiębiorstwom i pracownikom, a w szczególności tym zwolnionym lub zagrożonym zwolnieniem. Środki takie powinny opierać się na odpowiednich danych na temat umiejętności i zindywidualizowanym podejściu, przy zapewnieniu pracownikom indywidualnych uprawnień do szkoleń. Ważną rolę mogą odgrywać krótkie kursy szkoleniowe i mogą one być zakończone otrzymaniem zaświadczenia o mikrokwalifikacjach, mogą też stanowić wsparcie dla partnerstwa między podmiotami publicznymi i prywatnymi.

(12)

Skutecznym strategiom wspierającym zmianę pracy powinna towarzyszyć dobrze funkcjonująca pomoc służb zatrudnienia, dysponujących wzmocnionymi zdolnościami instytucjonalnymi i zdolnych do zapewniania osobom poszukującym pracy dostosowanego do ich potrzeb wsparcia, w tym poprzez zwiększone wykorzystanie narzędzi cyfrowych.

(13)

Europejskie ramy jakości i skuteczności programów przygotowania zawodowego (12) oraz ramy jakości staży (13) zawierają wytyczne i najlepsze praktyki, które będą tym bardziej istotne w kontekście odbudowy. Należy szczególnie wspierać małe i średnie przedsiębiorstwa (MŚP) w zakresie zapewniania przygotowania zawodowego, w tym poprzez czasowe bonusy związane z rekrutacją lub, w stosownych przypadkach, redukcję kosztów pracy.

(14)

Partnerzy społeczni mają do odegrania kluczową rolę we wspieraniu odbudowy naszych gospodarek, przyczyniając się jednocześnie do niwelowania - poprzez dialog - skutków społecznych pandemii oraz jej skutków dla zatrudnienia, a także do stawiania czoła wyzwaniom związanym z dwojaką transformacją. Unijne ramy jakości na rzecz przewidywania zmian i restrukturyzacji promują między innymi zaangażowanie partnerów społecznych w działania restrukturyzacyjne, w przewidywanie zmian i określanie potrzeb w zakresie umiejętności.

(15)

W kontekście restrukturyzacji przedsiębiorstw kluczowe znaczenie będzie miało ułatwienie realokacji siły roboczej. Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/1023 (14) gwarantuje, że rentowne przedsiębiorstwa znajdujące się w trudnej sytuacji finansowej, aby mogły kontynuować działalność, mają dostęp do skutecznych narzędzi wczesnego ostrzegania i ram restrukturyzacji zapobiegawczej. Unijne ramy jakości na rzecz przewidywania zmian i restrukturyzacji (15) określają dobre praktyki przewidywania potrzeb w zakresie umiejętności i szkoleń w procesach restrukturyzacji przedsiębiorstw.

(16)

Nowa strategia przemysłowa dla Europy (16) ma na celu stworzenie konkurencyjnego, neutralnego dla klimatu, czystego, opartego na obiegu zamkniętym i cyfrowego przemysłu europejskiego. Skupia się ona na europejskich ekosystemach przemysłowych, które obejmują wszystkie podmioty działające w łańcuchu wartości: od przedsiębiorstw po środowisko akademickie, jednostki badawcze, usługodawców i dostawców. Identyfikacja ekosystemów może zapewnić użyteczne ramy dla mapowania potrzeb w zakresie umiejętności.

(17)

Zgodnie z Europejskim filarem praw socjalnych każdy ma prawo do wsparcia na rzecz poprawy perspektyw zatrudnienia lub samozatrudnienia, w tym wsparcia w poszukiwaniu pracy i szkoleniu, przy czym warunki zatrudnienia powinny być zgodne z kryteriami jakości (17).

(18)

Promowanie włączenia społecznego wymaga zapewnienia równych szans w procesie zmiany stanu na rynku pracy, bez względu na płeć, rasę lub pochodzenie etniczne, religię lub światopogląd, niepełnosprawność, wiek lub orientację seksualną. Należy nadal koncentrować się na osobach dorosłych o niskich kwalifikacjach czy umiejętnościach oraz na osobach ze środowisk migracyjnych. Podobnie żadne terytorium nie powinno w UE pozostać nieuwzględnione, od dużych miast po obszary wiejskie, przybrzeżne lub oddalone, w tym w najbardziej oddalonych regionach.

(19)

Pakiet wsparcia na rzecz zatrudnienia ludzi młodych (18) został przyjęty w związku z trudnościami, z jakimi borykają się młodzi ludzie w całej UE, aby zapewnić im możliwość dostępu do stabilnej integracji na rynku pracy. W odpowiedzi państwa członkowskie przyjęły dwa zalecenia Rady dotyczące wzmocnienia zarówno gwarancji dla młodzieży (19), jak i kształcenia i szkolenia zawodowego (20), i obecnie je wdrażają.

(20)

Europejski program na rzecz umiejętności służący zrównoważonej konkurencyjności, sprawiedliwości społecznej i odporności (21) zawiera kompleksowy plan wspierania rozwoju większej liczby lepszych umiejętności w celu ułatwienia przystosowania się do zmieniającego się rynku pracy. Ponadto w pakcie na rzecz umiejętności (22) zachęca się organizacje publiczne i prywatne do połączenia sił i podjęcia konkretnych działań na rzecz podnoszenia kwalifikacji i przekwalifikowania ludzi w Europie.

(21)

Pakiety środków EASE będą najskuteczniejsze, jeśli będą wspierane odpowiednimi warunkami ramowymi, w tym nowoczesnymi instytucjami rynku pracy, usunięciem przeszkód dla inwestycji, wejścia na rynek, wzrostu i wyjścia przedsiębiorstw, skutecznym systemem ulg podatkowych, dobrze funkcjonującą administracją publiczną, w ogólnym kontekście zrównoważonych finansów publicznych. Realizacja odnośnych zaleceń dla poszczególnych krajów, przyjętych przez Radę w ramach europejskiego semestru, jest tym istotniejsza dla wspierania ożywienia gospodarczego i utrwalenia jego skutków.

(22)

Sprostanie wyzwaniom rynku pracy w kontekście ożywienia gospodarczego i dwojakiej transformacji wymaga przeznaczenia odpowiednich zasobów na finansowanie środków EASE. Zgodnie z zasadą horyzontalną państwa członkowskie muszą zagwarantować, że nie będzie podwójnego finansowania z programów i instrumentów unijnych. Muszą one również dopilnować, aby te środki wsparcia były w stosownych przypadkach opracowywane w sposób zapewniający zgodność z zasadami pomocy państwa.

(23)

Aktywne instrumenty rynku pracy i działania mające na celu zwiększenie zdolności publicznych służb zatrudnienia mogą się kwalifikować do wsparcia z funduszy strukturalnych, zwłaszcza z Europejskiego Funduszu Społecznego Plus (EFS+) (23) i z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego (EFRR) (24), jak również z Funduszu na rzecz Sprawiedliwej Transformacji (25), Europejskiego Funduszu Dostosowania do Globalizacji dla zwolnionych pracowników (EFG) (26), Wsparcia na rzecz odbudowy służącej spójności oraz terytoriom Europy (REACT-EU) (27) oraz z pobrexitowej rezerwy dostosowawczej (28). Państwa członkowskie mogą również skorzystać ze wsparcia z Instrumentu Wsparcia Technicznego (TSI) (29) w zakresie opracowywania i wdrażania reform w dziedzinie umiejętności i aktywnej polityki rynku pracy.

(24)

Środki określone w niniejszym zaleceniu, mające na celu wspieranie tworzenia miejsc pracy i zatrudnienia, zwłaszcza te, które dotyczą odpowiednich wyzwań wskazanych w powiązanych zaleceniach dla poszczególnych krajów, mogą być wspierane z Instrumentu na rzecz Odbudowy i Zwiększania Odporności w ramach spójnych pakietów reform i inwestycji. Środki EASE zaproponowane przez państwa członkowskie w ich planach odbudowy i zwiększania odporności powinny być zgodne z kryteriami kwalifikowalności i oceny określonymi w rozporządzeniu ustanawiającym Instrument (30). Co do zasady, z instrumentu nie można finansować powtarzających się wydatków, z wyjątkiem należycie uzasadnionych przypadków; można finansować jedynie reformy i inwestycje, które mają trwały wpływ i prowadzą do zmian strukturalnych w administracji lub w odpowiednich obszarach polityki. Finansowanie w ramach Instrumentu będzie udzielane wyłącznie po wydanej przez Komisję pozytywnej ocenie zaproponowanych przez państwo członkowskie poszczególnych środków, zatwierdzeniu planów przez Radę oraz zadowalającej realizacji powiązanych celów pośrednich i końcowych.

(25)

W konkluzjach Rady w sprawie europejskiego semestru 2021 (31) zachęca się państwa członkowskie do uwzględnienia w swoich planach odbudowy i zwiększania odporności istotnych reform i inwestycji w dziedzinie rynku pracy, polityki społecznej, opieki zdrowotnej oraz kształcenia i szkolenia. W wytycznych Komisji dla państw członkowskich w sprawie planów (32) podkreślono, że powinny one być okazją do promowania zdecydowanej reakcji politycznej poprzez wspieranie przejścia w polityce zatrudnienia z utrzymania zatrudnienia na tworzenie wysokiej jakości miejsc pracy oraz wspieranie możliwości zmiany pracy, w celu ułatwienia i przyspieszenia zmian strukturalnych,

1.

2.

3.

4.

5.

6.

7.

8.

9.

10.

11.

12.

13.

14.

15.

16.

17.

18.

19.

20.