Zbiegi tytułów do ubezpieczeń społecznych

Wstęp

Ustalanie zakresu ubezpieczeń społecznych w sytuacji zbiegu tytułów do ubezpieczeń społecznych niezmiennie sprawia płatnikom składek wiele trudności. W przypadku wykonywania pracy zarobkowej w wielu podmiotach dla ustalenia takiego zbiegu ważna jest kwota uzyskanego przychodu. Od niej zależy, czy ubezpieczony będzie obciążony obowiązkiem składek na ubezpieczenia społeczne, zdrowotne oraz fundusze pozaubezpieczeniowe czy tylko składką zdrowotną. Znaczenie ma również rodzaj wykonywanej pracy, np. praca na etat, umowa zlecenia, prowadzenie działalności gospodarczej, w zbiegu z innym tytułem. Także korzystanie z ulg w zakresie opłacania składek ZUS przez przedsiębiorców ma wpływ na podleganie obowiązkowym ubezpieczeniom, gdy posiadają oni inne tytuły do ubezpieczeń.

Warto pamiętać o zasadach ustalania obowiązku ubezpieczeniowego w przypadku wykonywania przez zleceniobiorcę różnych rodzajów działalności zarobkowej. Chodzi o sytuację, gdy dodatkowy tytuł ubezpieczeniowy towarzyszy umowie zlecenia albo innej umowie cywilnoprawnej o podobnym charakterze. Zleceniobiorca wykonujący jednocześnie kilka umów zlecenia, prowadzący dodatkowo pozarolniczą działalność, będący jednocześnie pracownikiem, rolnikiem, duchownym, lub pozostający w stosunku służby, będzie objęty obowiązkowymi ubezpieczeniami społecznymi i zdrowotnym ze wszystkich tytułów (również ze zlecenia), jeżeli łączna podstawa wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe w danym miesiącu będzie niższa od minimalnego wynagrodzenia za pracę. Dodatkowo w przypadku osoby wykonującej pracę na umowę zlecenia mogą występować okoliczności, które mają wpływ na powstanie obowiązku ubezpieczeń społecznych, np. bycie uczniem lub studentem.

W niniejszej publikacji wyjaśniamy w przystępny sposób, jak obecnie należy rozstrzygać zbiegi tytułów ubezpieczeniowych. Ponadto w książce znajdują się praktyczne porady dotyczące korygowania ewentualnych nieprawidłowości, które pojawiają się w dokumentacji w przypadku popełnienia błędu przy ustalaniu zakresu ubezpieczeń zleceniobiorców. Publikacja zawiera także instrukcję, w jaki sposób uzyskać z ZUS informację na temat prawidłowego zakresu podlegania ubezpieczeniom społecznym przez zleceniobiorcę, gdy konieczne jest rozstrzygnięcie zbiegu tytułów ubezpieczeniowych.

1. Umowy cywilnoprawne w zbiegu z innymi tytułami ubezpieczeniowymi

1.1. Ustalanie obowiązku ubezpieczeń w sytuacji zbiegu tytułów ubezpieczeniowych występujących z umową zlecenia

Wykonywanie umowy zlecenia nie zawsze jest jedynym tytułem do obowiązkowych ubezpieczeń społecznych. Zleceniobiorca może bowiem jednocześnie pozostawać w stosunku pracy, wykonywać inną umowę zlecenia, prowadzić pozarolniczą działalność, być rolnikiem, duchownym czy osobą pozostającą w stosunku służby. Występuje wówczas zbieg tytułów do ubezpieczeń społecznych, gdzie jednym z tytułów jest wykonywanie pracy na podstawie zlecenia. Ponadto taka umowa może być wykonywana przez osobę mającą ustalone prawo do renty lub emerytury oraz osobę będącą uczniem lub studentem. Mimo że uprawnienie do renty lub emerytury czy posiadanie statusu ucznia lub studenta nie jest tytułem do podlegania ubezpieczeniom społecznym, to wpływa na charakter i zakres ubezpieczeń z tytułu wykonywania umowy zlecenia.

1.1.1. Zasady oskładkowania samoistnej umowy zlecenia

Umowa zlecenia, bez względu na okres, na jaki została zawarta, skutkuje obowiązkiem ubezpieczeń emerytalnego i rentowych, chyba że zachodzą okoliczności wyłączające ten obowiązek. Z tytułu wykonywania umowy zlecenia powstaje również obowiązek ubezpieczenia wypadkowego. Ubezpieczeniu chorobowemu zleceniobiorcy i osoby z nimi współpracujące podlegają na zasadzie dobrowolności. Powyższa generalna zasada ma zastosowanie również do umowy agencyjnej, a także każdej innej umowy o świadczenie usług, do której zgodnie z Kodeksem cywilnym stosuje się przepisy dotyczące zlecenia.

Przy ustalaniu obowiązku ubezpieczeń społecznych z tytułu wykonywania pracy na podstawie umowy zlecenia (lub innej umowy o podobnym charakterze) istotne znaczenie ma fakt posiadania przez zleceniobiorcę innych tytułów do obowiązkowych ubezpieczeń społecznych oraz fakt zawarcia tej umowy z własnym pracodawcą bądź wykonywania jej na rzecz własnego pracodawcy.

Podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe zleceniobiorców stanowi przychód – w rozumieniu przepisów o podatku dochodowym od osób fizycznych – osiągany z tytułu wykonywania umowy zlecenia, jeżeli w umowie tej określono odpłatność za jej wykonywanie kwotowo, w kwotowej stawce godzinowej lub akordowej albo prowizyjnie. Jeżeli odpłatność za wykonanie umowy została ustalona w innej formie niż wyżej wskazane, podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe stanowi zadeklarowana kwota, nie niższa jednak od kwoty minimalnego wynagrodzenia.

Przychodami – w rozumieniu przepisów podatkowych – są otrzymywane lub postawione do dyspozycji podatnika w roku kalendarzowym pieniądze i wartości pieniężne oraz wartość otrzymywanych świadczeń w naturze i innych nieodpłatnych świadczeń (art. 11 ust. 1 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych, dalej: updof).

Należy pamiętać, że podstawa wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe została przez ustawodawcę ograniczona w skali roku. Roczna podstawa wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe zleceniobiorców (także osób wykonujących pracę na podstawie umowy agencyjnej lub innej umowy o świadczenie usług) w danym roku kalendarzowym nie może być wyższa od kwoty odpowiadającej 30-krotności prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego w gospodarce narodowej na dany rok kalendarzowy. W 2024 r. górna roczna podstawa wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe wynosi 234 720 zł.

Podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia chorobowe i wypadkowe zleceniobiorcy stanowi podstawa wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe tej osoby, bez stosowania ograniczenia górnej rocznej podstawy wymiaru składek. Należy jednak pamiętać o tym, że podstawa wymiaru składek na ubezpieczenie chorobowe, w danym miesiącu, nie może być wyższa od 250% prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego, przyjętego do ustalenia kwoty ograniczenia rocznej podstawy wymiaru składek (w 2024 r. – 19 560 zł).

Wysokości składek na ubezpieczenia emerytalne, rentowe i chorobowe są wyrażone w formie stopy procentowej, jednakowej dla wszystkich ubezpieczonych, w tym także dla zleceniobiorców. Stopy procentowe składek na poszczególne ryzyka ubezpieczeniowe wynoszą:

● 19,52% podstawy wymiaru – na ubezpieczenie emerytalne,

● 8,00% podstawy wymiaru – na ubezpieczenia rentowe,

● 2,45% podstawy wymiaru – na ubezpieczenie chorobowe,

● od 0,67% do 3,33% – na ubezpieczenie wypadkowe.

Należne kwoty składek na ubezpieczenia społeczne podlegają zaokrągleniu do pełnych groszy w górę, jeżeli końcówka jest równa lub wyższa od 0,50 zł, lub w dół, jeżeli jest niższa od 0,50 zł.

Składkę na ubezpieczenia:

● emerytalne – finansują z własnych środków, w równych częściach, ubezpieczony (zleceniobiorca) i płatnik składek (zleceniodawca);

● rentowe – finansują:

– w wysokości 1,5% podstawy wymiaru – z własnych środków ubezpieczony (zleceniobiorca),

– w wysokości 6,5% podstawy wymiaru – z własnych środków płatnik składek (zleceniodawca);

● chorobowe – finansuje w całości, z własnych środków, sam ubezpieczony (zleceniobiorca);

● wypadkowe – finansuje w całości, z własnych środków, płatnik składek (zleceniodawca).

Zleceniobiorcy podlegają obowiązkowemu ubezpieczeniu zdrowotnemu. Osoba podlegająca obowiązkowi ubezpieczenia zdrowotnego, w tym również zleceniobiorca, uzyskuje prawo do świadczeń opieki zdrowotnej po zgłoszeniu jej do ubezpieczenia zdrowotnego. Prawo do bezpłatnych świadczeń opieki zdrowotnej ustaje natomiast po upływie 30 dni od dnia wygaśnięcia obowiązku ubezpieczenia zdrowotnego.

Obowiązek ubezpieczenia zdrowotnego osób wykonujących pracę na podstawie umowy zlecenia powstaje i wygasa w terminach określonych w przepisach o ubezpieczeniach społecznych. Wyżej wymienione osoby podlegają zatem obowiązkowo ubezpieczeniu zdrowotnemu od dnia oznaczonego w umowie jako dzień rozpoczęcia jej wykonywania do dnia rozwiązania lub wygaśnięcia tej umowy. Ponadto do ubezpieczenia zdrowotnego zleceniobiorców (osób wykonujących umowę agencyjną lub inną umowę o świadczenie usług) stosuje się odpowiednio przepisy dotyczące zasad, trybu i terminu zgłaszania do ubezpieczeń społecznych.

W sytuacji gdy składka na ubezpieczenie zdrowotne obliczona przez płatnika zleceniodawcę jest wyższa od zaliczki na podatek dochodowy od osób fizycznych, składkę obliczoną za poszczególne miesiące obniża się do wysokości zaliczki obliczonej zgodnie z przepisami updof – w brzmieniu obowiązującym na 31 grudnia 2021 r. (art. 83 ust. 1 ustawy zdrowotnej). Wyjątkiem są przychody wolne od podatku m.in. uzyskiwane przez podatników korzystających z ulg podatkowych na podstawie art. 21 ust. 148 i 151–154 (np. ulga dla młodych, ulga dla rodzin) oraz przychody z umów cywilnoprawnych, od których należny jest zryczałtowany podatek dochodowy w wysokości 12% (umowy zlecenia do 200 zł). W tych przypadkach składka zdrowotna nie ulega obniżeniu i wynosi 9% podstawy jej wymiaru.

Do ustalenia podstawy wymiaru składki na ubezpieczenie zdrowotne zleceniobiorców stosuje się przepisy określające podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne tych osób, z poniższymi wyjątkami, tj.:

1.1.2. Ogólne zasady rozstrzygania zbiegu tytułów ubezpieczeniowych z umową zlecenia

Tytuły do ubezpieczeń, z którymi może nastąpić zbieg obowiązku ubezpieczeniowego zleceniobiorcy, to m.in.:

● wykonywanie pracy nakładczej,

● wykonywanie kolejnej lub kolejnych umów zlecenia (lub o świadczenie usług, o charakterze umowy zlecenia),

● wykonywanie współpracy ze zleceniobiorcą,

● wykonywanie mandatu posła lub senatora,

● status osoby duchownej,

● wykonywanie współpracy przy prowadzeniu pozarolniczej działalności.

Zleceniobiorca, którego podstawa wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe w danym miesiącu jest niższa od kwoty minimalnego wynagrodzenia, spełniający warunki do objęcia obowiązkowo ubezpieczeniami emerytalnym i rentowymi z innych tytułów (wymienionych powyżej), podlega obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym zarówno jako zleceniobiorca, jak i z tych innych tytułów. Zasady tej nie stosuje się, jeżeli łączna suma podstaw wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne zleceniobiorcy (z jednej lub więcej umów) lub z innych tytułów osiąga kwotę minimalnego wynagrodzenia (art. 9 ust. 2c ustawy systemowej).

Sytuacja zleceniobiorcy w zakresie ubezpieczeń społecznych będzie zatem ulegała zmianie w zależności od podstawy wymiaru składek osiąganych w danym miesiącu. Jeżeli w danym miesiącu zleceniobiorca, który wykonuje więcej niż jedną umowę, nie uzyska z żadnej z nich przychodu w wysokości minimalnego wynagrodzenia, będzie musiał zostać zgłoszony do ubezpieczeń ze wszystkich wykonywanych umów.

1.1.3. Zleceniobiorca wykonujący więcej niż jedną umowę zlecenia

Jeżeli w danym miesiącu zleceniobiorca, który wykonuje więcej niż jedną umowę zlecenia, nie uzyska z żadnej z nich przychodu w wysokości minimalnego wynagrodzenia, musi zostać zgłoszony do ubezpieczeń ze wszystkich wykonywanych umów. Osiągnięcie minimalnego wynagrodzenia z jednej bądź następnych w kolejności umów oznacza, że z następnego tytułu (umowy) ubezpieczony będzie zwolniony z obowiązku ubezpieczeń społecznych.

Jeżeli obowiązek ubezpieczeń społecznych w danym miesiącu został ustalony dla kilku umów, to do podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne wchodzi cała kwota przychodu uzyskanego z każdej z tych umów. Nawet jeśli suma podstaw wymiaru składek przekracza kwotę minimalnego wynagrodzenia, to od „nadwyżki” ponad tę kwotę również należy odprowadzić składki na ubezpieczenia społeczne. Jest tak dlatego, że przepisy w zakresie ustalania podstawy wymiaru składek zleceniobiorców nie przewidują dzielenia podstaw w zależności od kwot uzyskanych u różnych płatników (ustala się ją od przychodu osiągniętego ze zlecenia – zob. definicję na str. 7). Przepisy nie przewidują dzielenia przychodu z tytułu umowy zlecenia na część oskładkowaną oraz nieoskładkowaną.

O tym, czy i z których tytułów (umów) dany zleceniobiorca będzie podległ ubezpieczeniom społecznym, można dowiedzieć się dopiero po zakończeniu danego miesiąca (ewentualnie ostatniego dnia miesiąca). Natomiast tytuły do obowiązkowych ubezpieczeń społecznych zainteresowany musi wybrać na bieżąco, gdyż przepisy nie przewidują możliwości wyboru co do minionych okresów (miesięcy). Jednocześnie prawidłowość wskazania tytułu do obowiązkowych ubezpieczeń społecznych musi być zweryfikowana w następnym miesiącu, po ustaleniu uzyskanych podstaw wymiaru składek za ten następny miesiąc.

Tabela 1. Zasady podlegania ubezpieczeniom w przypadku zbiegu dwóch umów zlecenia

O – podleganie obowiązkowe; D – podleganie dobrowolne; N – osoba nie podlega ubezpieczeniom z danego tytułu ani obowiązkowo, ani dobrowolnie. Te same oznaczenia przyjęto we wszystkich tabelach obrazujących zbiegi tytułów z umową zlecenia.

* Przyjęto założenie, że ubezpieczeniowy tytuł 1 powstał jako pierwszy. To samo założenie dotyczy również wszystkich kolejnych tabel obrazujących zbiegi tytułów z umową zlecenia.

** Składka wypadkowa musi być opłacona w miesiącach, w których z tego samego tytułu opłacono składki emerytalne i rentowe (obowiązkowe lub dobrowolne).

1.1.4. Zlecenie i działalność pozarolnicza oskładkowana na zasadach ogólnych

Zasady podlegania ubezpieczeniom społecznym przez osoby wykonujące umowę zlecenia i jednocześnie prowadzące pozarolniczą działalność gospodarczą dotyczą sytuacji, gdy zlecenie nie jest wykonywane w ramach prowadzonej działalności gospodarczej, a jej przedmiot nie pokrywa się z przedmiotem tej działalności. Istotne znaczenie dla ustalenia, czy umowa zlecenia jest wykonywana w ramach prowadzonej działalności gospodarczej, ma zakwalifikowanie przychodów z tej umowy dla celów podatkowych. Jeżeli osoba prowadząca działalność gospodarczą na podstawie wpisu do ewidencji, wykonująca jednocześnie umowę zlecenia, osiąga przychody z pozarolniczej działalności gospodarczej (w rozumieniu przepisów podatkowych), a także przychody z wykonywanej umowy zlecenia (w rozumieniu updof, czyli z działalności wykonywanej osobiście), następuje zbieg tytułów do ubezpieczeń społecznych.

W sytuacji zbiegu tytułów do ubezpieczeń – prowadzącego działalność pozarolniczą i zleceniobiorcy – znaczenie będzie miała wysokość:

● podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne z działalności,

● podstawy wymiaru składek na te ubezpieczenia zleceniobiorcy z tytułu wykonywania umowy zlecenia,

● sumy podstaw wymiaru z tych tytułów (w niektórych przypadkach).

Tabela 2. Podstawa wymiaru składek osoby prowadzącej działalność gospodarczą w 2024 r.

* Podstawę wymiaru składek stanowi kwota zadeklarowana, nie mniejsza niż kwoty wskazane w tabeli.

** Dla osób prowadzących działalność pozarolniczą jest to ubezpieczenie dobrowolne.

*** Jeżeli kwota podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe jest niższa od minimalnego wynagrodzenia.

**** Stopa procentowa składki wypadkowej obowiązuje od 1 kwietnia 2023 r. do 31 marca 2024 r.

^***** Minimalna wysokość składki zdrowotnej w 2024 r. dla wyszczególnionych form opodatkowania wynosi 381,78 zł (9% od 4242 zł).

Zleceniobiorca prowadzący dodatkowo pozarolniczą działalność, którego podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne z działalności stanowi kwota nie niższa niż 60% prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego (czyli oskładkowana na zasadach ogólnych), będzie podlegać ubezpieczeniom społecznym obowiązkowo z tytułu działalności, jeżeli podstawa wymiaru składek z umowy zlecenia będzie niższa od podstawy z działalności. Jako zleceniobiorca będzie mógł przystąpić do dobrowolnych ubezpieczeń emerytalnego i rentowych.

Jeżeli osoba prowadząca działalność ze zlecenia osiągnie w danym miesiącu przychód stanowiący podstawę wymiaru składek nie niższy niż podstawa wymiaru z działalności (60% prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego), to jako tytuł do obowiązkowych ubezpieczeń społecznych będzie mogła na bieżąco wybrać umowę zlecenia. Należy pamiętać, że ww. zasady podlegania ubezpieczeniom społecznym mają zastosowanie także do osób prowadzących pozarolniczą działalność inną niż działalność gospodarcza i wykonujących jednocześnie pracę na podstawie umowy zlecenia.

Tabela 3. Zasady podlegania ubezpieczeniom w przypadku zbiegu działalności pozarolniczej z obowiązkiem opłacania składek od podstawy wymiaru wynoszącej nie mniej niż 60% prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego (art. 18 ust. 8 ustawy systemowej) i umowy zlecenia

* Płatnikiem składek i jednocześnie ubezpieczonym jest osoba prowadząca działalność pozarolniczą.

1.1.5. Zlecenie i działalność gospodarcza oskładkowana na zasadach preferencyjnych albo mały ZUS plus

Osoba prowadząca działalność gospodarczą, dla której podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne stanowi kwota niższa niż minimalne wynagrodzenie, tj. opłaca ją od kwoty 30% minimalnego wynagrodzenia albo korzysta z małego ZUS plus, a obliczona od dochodów kwota podstawy wymiaru składek również nie przekracza kwoty minimalnego wynagrodzenia, wykonująca jednocześnie umowę zlecenia:

● obowiązkowo podlega ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym z obu ww. tytułów, gdy podstawa wymiaru na te ubezpieczenia z obu tytułów jest niższa w miesiącu od minimalnego wynagrodzenia,

● w przypadku gdy z jednego tytułu do ubezpieczeń podstawa wymiaru wynosi w miesiącu co najmniej minimalne wynagrodzenie, a z drugiego tytułu poniżej tego wynagrodzenia, obowiązkowy jest tylko jeden tytuł do ubezpieczeń – ten, dla którego podstawa wymiaru wynosi co najmniej minimalne wynagrodzenie, zgodnie z kolejnością powstawania tytułów,

● ma prawo wyboru na bieżąco tytułu do ubezpieczeń społecznych z kolejnej umowy (tytułu), w przypadku gdy podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe z poprzednich tytułów wynoszą w danym miesiącu co najmniej minimalne wynagrodzenie,

● może złożyć wniosek o zmianę tytułu do obowiązkowych ubezpieczeń społecznych, na bieżąco, w sytuacji gdy wykonuje pracę na podstawie więcej niż jednej umowy zlecenia lub świadczenia usług.

Zasadniczo zatem osoba prowadząca działalność, opłacająca składki na ubezpieczenia społeczne na zasadach preferencyjnych albo mały ZUS, od najniższej dopuszczalnej podstawy i jednocześnie wykonująca zlecenie, będzie podlegać ubezpieczeniom z obu tytułów. Wyjątkiem jest sytuacja, gdy ze zlecenia osiągnie podstawę wymiaru składek w wysokości co najmniej minimalnego wynagrodzenia. W takim przypadku będzie mogła zostać objęta obowiązkowymi ubezpieczeniami społecznymi tylko jako zleceniobiorca. Z obydwu tytułów obowiązkowa będzie natomiast składka zdrowotna.

Jeżeli przedsiębiorca uprawniony do ustalania podstawy wymiaru składek na zasadach preferencyjnych albo małego ZUS plus (w przypadku gdy wyliczona od jego przychodów podstawa wymiaru jest niższa niż minimalne wynagrodzenie), może zdecydować o opłacaniu składek od wyższej, zadeklarowanej podstawy wymiaru (niż obowiązujące go ustawowe minimum). Jeśli będzie to kwota nie niższa niż minimalne wynagrodzenie, wówczas zlecenie nie będzie powodowało powstania obowiązku ubezpieczeń społecznych, bez względu na wysokość przychodu uzyskiwanego ze zlecenia w każdym miesiącu.

Tabela 4. Zasady podlegania ubezpieczeniom w przypadku zbiegu działalności gospodarczej z prawem do opłacania składek od obniżonej podstawy wymiaru (art. 18a albo art. 18c ustawy systemowej) i umowy zlecenia

* Płatnikiem składek i jednocześnie ubezpieczonym jest osoba prowadząca działalność gospodarczą.

1.1.6. Zlecenie wykonywane w ramach pozarolniczej działalności

W sytuacji gdy osoba prowadzi pozarolniczą działalność gospodarczą, a następnie w ramach tej działalności zawiera umowę zlecenia, której przedmiot jest taki sam jak przedmiot prowadzonej działalności, wówczas podlega ubezpieczeniom społecznym tylko z tytułu prowadzonej działalności gospodarczej. Z tytułu wykonywania umowy zlecenia nie jest obejmowana tymi ubezpieczeniami – ani obowiązkowo, ani dobrowolnie. Aby jednak umowa zlecenia mogła być traktowana jak wykonywana w ramach prowadzonej działalności gospodarczej, warunek jest taki, aby uzyskiwany z niej przychód był opodatkowany jako przychód z działalności gospodarczej.

Za pozarolniczą działalność gospodarczą nie uznaje się czynności, jeżeli łącznie są spełnione następujące warunki:

● zlecający wykonanie czynności ponosi odpowiedzialność wobec osób trzecich za rezultat tych czynności oraz ich wykonywanie,

● z wyłączeniem odpowiedzialności za popełnienie czynów niedozwolonych,

● czynności są wykonywane pod kierownictwem oraz w miejscu i czasie wyznaczonych przez zlecającego te czynności,

● wykonujący czynności nie ponosi ryzyka gospodarczego związanego z prowadzoną działalnością.

Jeżeli organ podatkowy uzna, że czynności wykonywane w ramach umowy zlecenia są dla celów podatkowych działalnością wykonywaną osobiście (nie są czynnościami wykonywanymi w ramach pozarolniczej działalności gospodarczej), osoba wykonująca tylko taką umowę podlega obowiązkowo ubezpieczeniom społecznym jako zleceniobiorca.

W przypadku gdy osoba wykonująca umowę zlecenia wykonuje również czynności w ramach pozarolniczej działalności gospodarczej, podlega obowiązkowo ubezpieczeniom społecznym jako zleceniobiorca lub osoba prowadząca działalność (następuje wówczas zbieg tytułów do ubezpieczeń społecznych).

Należy pamiętać, że po uznaniu przez organ podatkowy, iż czynności wykonywane w ramach umowy są dla celów podatkowych działalnością wykonywaną osobiście (nie są czynnościami wykonywanymi w ramach pozarolniczej działalności gospodarczej), to w sytuacjach budzących wątpliwości co do rodzaju umowy (umowa zlecenia czy umowa o dzieło) obowiązek ubezpieczeń społecznych, lub jego brak, ustala się na podstawie treści umowy oraz warunków świadczenia pracy i wypłaty wynagrodzenia.

Wyjątkiem od tej zasady jest sytuacja, gdy umowa zlecenia jest wykonywana przez prowadzącego działalność, który z podmiotem, z którym podpisał umowę zlecenia, pozostaje również w stosunku pracy, a działalność jest wykonywana wyłącznie na rzecz pracodawcy, tj. prowadzący działalność nie świadczy usług na rzecz innych podmiotów. W takim przypadku ZUS przyjmuje, że nie ma on prawa do opłacania składek z działalności. Wtedy przychód ze zlecenia jest doliczany (umowa wykonywana na rzecz pracodawcy) do podstawy wymiaru ze stosunku pracy i od sumy podstaw naliczane są wszystkie składki, jak za każdego pracownika (patrz rozdział „Zlecenie i umowa o pracę”).

1.1.7. Zlecenie i umowa o pracę

Pracownik, który wykonuje dodatkowo umowę zlecenia zawartą z własnym pracodawcą, z tytułu wykonywania tej umowy podlega ubezpieczeniom społecznym na takich samych zasadach, jak w przypadku umowy o pracę, tj. ubezpieczeniom emerytalnemu, rentowym, chorobowemu i wypadkowemu. Za pracownika uważa się bowiem osobę pozostającą w stosunku pracy, a także osobę wykonującą pracę na podstawie umowy agencyjnej, umowy zlecenia lub innej umowy o świadczenie usług, do której zgodnie z Kodeksem cywilnym stosuje się przepisy dotyczące zlecenia, albo umowy o dzieło, jeżeli taką umowę zawarła z pracodawcą, z którym pozostaje w stosunku pracy, lub jeżeli w ramach takiej umowy wykonuje pracę na rzecz pracodawcy, z którym pozostaje w stosunku pracy (art. 8 ust. 1 i 2a ustawy systemowej). Podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne dla tej osoby stanowi łączny przychód uzyskiwany z umowy o pracę oraz z umowy zlecenia. Pracodawca z tytułu zawartej umowy zlecenia nie zgłasza zleceniobiorcy do ubezpieczeń, a uzyskany przychód z tej umowy wykazuje, wraz z przychodem ze stosunku pracy, w imiennym raporcie miesięcznym składanym za pracownika – por. np. uchwała Sądu Najwyższego z 2 września 2009 r. (II UZP 6/09, OSNP 2010/3–4/46), w której SN wskazał, że:

Omówiona zasada nie ma zastosowania do osób przebywających na urlopie macierzyńskim, wychowawczym lub bezpłatnym. Jeżeli zatem pracodawca zatrudni na podstawie umowy zlecenia własnego pracownika przebywającego na urlopie macierzyńskim, wychowawczym czy bezpłatnym, to z tytułu wykonywania pracy na podstawie umowy zlecenia podlega on ubezpieczeniom na zasadach przewidzianych dla zleceniobiorców.

Osoba zatrudniona na podstawie umowy o pracę i jednocześnie wykonująca umowę zlecenia zawartą z innym podmiotem niż własny pracodawca (i niewykonująca tej umowy na jego rzecz) podlega obowiązkowo ubezpieczeniom społecznym z tytułu pozostawania w stosunku pracy. Natomiast z tytułu wykonywania umowy zlecenia ubezpieczenia emerytalne i rentowe mają dla niej charakter dobrowolny, jeżeli podstawa wymiaru składek ze stosunku pracy, w przeliczeniu na okres miesiąca, wynosi co najmniej minimalne wynagrodzenie za pracę. Tym samym, jeżeli podstawa wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe z tytułu stosunku pracy, w przeliczeniu na okres miesiąca, jest niższa niż minimalne wynagrodzenie, osoba ta podlega obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym również z tytułu wykonywania umowy zlecenia.

Dla osób zatrudnionych na podstawie umowy o pracę w pełnym wymiarze czasu pracy, którym przepisy prawa pracy gwarantują co najmniej minimalne wynagrodzenie, tak długo, jak długo trwa stosunek pracy, dodatkowe tytuły do ubezpieczeń, m.in. wykonywanie umowy zlecenia, mają charakter dobrowolny.

Dla pracownika zatrudnionego w niepełnym wymiarze czasu pracy, który w umowie o pracę ma zagwarantowane wynagrodzenie w kwocie co najmniej równej lub wyższej od kwoty minimalnego wynagrodzenia, dodatkowe tytuły do ubezpieczeń posiadane przez tego pracownika, m.in. wykonywanie umowy zlecenia, także mają charakter dobrowolny.

Omawianą zasadę stosuje się również wtedy, gdy pracownik choruje albo pracodawca nie wywiązuje się ze swoich obowiązków wynikających z zawartej umowy o pracę oraz z przepisów prawa pracy i nie wypłaca pracownikowi należnego wynagrodzenia lub, bez zmiany treści umowy o pracę, wypłaca wynagrodzenie w kwocie niższej niż należna (zagwarantowana w umowie o pracę).

Jeżeli osoba wykonująca pracę na podstawie umowy zlecenia pozostaje jednocześnie w dwóch lub więcej stosunkach pracy, to do celów ustalenia obowiązku ubezpieczeń społecznych z tytułu umowy zlecenia należy zsumować podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia z tytułu wszystkich umów o pracę. W sytuacji gdy łącznie wynoszą one co najmniej tyle, ile wynosi kwota minimalnego wynagrodzenia za pracę, osoba wykonująca umowę zlecenia podlega z tego tytułu dobrowolnie ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym.

W przypadku gdy pracownik w przeliczeniu na okres miesiąca nie osiąga minimalnego wynagrodzenia (niepełny wymiar czasu pracy z wynagrodzeniem niższym niż minimalne) i dodatkowo wykonuje pracę (na rzecz innego podmiotu niż pracodawca) na podstawie dwóch lub więcej umów zlecenia, wówczas umowy zlecenia, oprócz umowy o pracę, będą powodowały obowiązek ubezpieczeń, jeżeli suma podstaw wymiaru składek z tytułu tych umów będzie wynosiła mniej niż minimalne wynagrodzenie. Jeżeli przekroczy tę kwotę, to z kolejnej umowy nie będzie obowiązku opłacania składek na ubezpieczenia społeczne (art. 9 ust. 1a i 1b w zw. z art. 9 ust. 2c ustawy systemowej).

Zasada ta ma zastosowanie w odniesieniu do zleceniobiorców, którzy równocześnie posiadają inne tytuły do ubezpieczeń społecznych, takie jak:

● umowa o pracę,

● członkostwo w rolniczej spółdzielni produkcyjnej lub spółdzielni kółek rolniczych,

● pobieranie świadczenia szkoleniowego, świadczenia socjalnego, zasiłku socjalnego,

● pobieranie wynagrodzenia przysługującego w okresie korzystania ze świadczenia górniczego lub w okresie korzystania ze stypendium na przekwalifikowanie

– jeśli podstawa wymiaru składek z tych tytułów w przeliczeniu na pełny miesiąc będzie niższa niż minimalne wynagrodzenie (nie zagwarantowano minimalnego wynagrodzenia).

Tabela 5. Zasady podlegania ubezpieczeniom w przypadku zbiegu umowy o pracę i umowy zlecenia

1.1.8. Umowa zlecenia i prawo do emerytury lub renty

Osoba wykonująca pracę na podstawie umowy zlecenia, która ma jednocześnie ustalone prawo do emerytury lub renty, podlega obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym. Jeśli zatem osoba posiadająca uprawnienia emerytalne lub rentowe zawiera umowę zlecenia i jest to dla niej jedyny tytuł do ubezpieczeń, z tytułu jej wykonywania podlega obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym oraz ubezpieczeniu wypadkowemu. Zleceniobiorcy mający prawo do emerytury lub renty, którzy jednocześnie nie są zatrudnieni na podstawie umowy o pracę, w przypadku zawarcia więcej niż 1 umowy zlecenia podlegają obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym z tytułu ich wykonywania, dopóki suma podstaw wymiaru składek z tytułu tych umów nie będzie w miesiącu wynosiła co najmniej minimalnego wynagrodzenia. Dopiero kiedy kwota minimalnego wynagrodzenia zostanie osiągnięta (lub przekroczona), kolejna umowa nie będzie już oskładkowana. Zleceniobiorca emeryt lub rencista będzie objęty ubezpieczeniami społecznymi z uwzględnieniem kolejności powstawania tytułów do ubezpieczeń. Będzie mógł również na bieżąco zmienić tytuł do obowiązkowych ubezpieczeń społecznych (art. 9 ust. 4a z zastrzeżeniem art. 9 ust. 2c ustawy systemowej). Zasady sumowania podstaw wymiaru są analogiczne jak przy zbiegu 2 lub więcej umów zlecenia osób bez prawa do emerytury lub renty.

Nadal obowiązuje zasada, zgodnie z którą zleceniobiorca – emeryt albo rencista wykonujący pracę na podstawie jednej umowy zlecenia (o świadczenie usług) podlega z tytułu jej wykonywania obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym oraz wypadkowemu. Do ubezpieczenia chorobowego może przystąpić, o ile wyrazi taką wolę (przekaże oświadczenie zleceniodawcy).

Przez pojęcie „renta” – na potrzeby ustawy systemowej – należy rozumieć wyłącznie świadczenia pieniężne z systemu ubezpieczenia społecznego realizowanego przez ZUS i Kasę Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego oraz zaopatrzenia emerytalnego osób w stosunku służby (np. żołnierzy zawodowych, funkcjonariuszy policji). Nie są osobami mającymi ustalone prawo do renty – w rozumieniu przepisów powołanej ustawy:

● osoby pobierające rentę na podstawie przepisów prawa cywilnego (np. rentę wyrównawczą) oraz

● osoby pobierające rentę socjalną przyznawaną na podstawie ustawy z 27 czerwca 2003 r. o rencie socjalnej.

Odrębnie została uregulowana sytuacja ubezpieczeniowa zleceniobiorców-emerytów, jednocześnie zatrudnionych w ramach stosunku pracy.

Zleceniobiorcy mający ustalone prawo do emerytury lub renty, wykonujący pracę na podstawie umowy zlecenia, podlegają obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym z tytułu jej wykonywania, nawet jeżeli jednocześnie pozostają w stosunku pracy. Należy to jednak tak rozumieć, że dla celów ustalenia obowiązku ubezpieczeń emerytalnego i rentowych wobec emeryta/rencisty-zleceniobiorcy będą stosowane takie same zasady jak wobec pozostałych zleceniobiorców, nieposiadających prawa do tych świadczeń. Ponieważ przy ustaleniu obowiązku tych ubezpieczeń znaczenie będzie miała podstawa wymiaru składek ze stosunku pracy. Jeżeli emeryt/rencista-zleceniobiorca w umowie o pracę będzie miał zagwarantowane co najmniej minimalne wynagrodzenie, to ze zlecenia obowiązkowo będzie podlegał tylko ubezpieczeniu zdrowotnemu. W przeciwnym razie składki na ubezpieczenia społeczne będą obowiązkowe również z tytułu umowy zlecenia. W przypadku zbiegu umowy o pracę emeryta oraz więcej niż jednej umowy zlecenia stosuje się takie same zasady sumowania jak w przypadku osób nieposiadających prawa do świadczeń emerytalno-rentowych. Kwotę podstawy wymiaru składek ze stosunku pracy sumuje się na początku, a później dolicza kolejne podstawy ze zleceń, zgodnie z kolejnością powstania tych tytułów. Jeśli podstawa wymiaru składek z umowy o pracę jest niższa od minimalnego wynagrodzenia, obowiązkiem ubezpieczeń emerytalnego i rentowych są objęte również kolejne zlecenie/zlecenia, do osiągnięcia (po zsumowaniu) tej kwoty.

1.1.9. Zlecenie i członkostwo w radzie nadzorczej

Członkowie rad nadzorczych, którzy otrzymują wynagrodzenie z tytułu pełnienia tej funkcji, podlegają obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym z tego tytułu (art. 6 ust. 1 pkt 22 ustawy systemowej).

Jeśli członek rady nadzorczej pobierający wynagrodzenie posiada inny równoległy tytuł do ubezpieczeń społecznych, i tak musi zostać obowiązkowo zgłoszony do ubezpieczeń emerytalnego i rentowego z tytułu członkostwa w radzie nadzorczej w każdym z podmiotów, w których został powołany do sprawowania tej funkcji (art. 9 ust. 9 ustawy systemowej). Takim dodatkowym tytułem będzie m.in. wykonywanie umowy zlecenia bądź umowy o świadczenie usług. Wysokość podstawy wymiaru składek osiągana ze zlecenia nie ma wpływu na obowiązek tych ubezpieczeń. Osoba będzie podlegała ubezpieczeniom społecznym z obu tytułów: jako zleceniobiorca oraz jako członek rady nadzorczej. Na zakres podlegania ubezpieczeniom zleceniobiorcy nie będzie miała wpływu wysokość przychodu stanowiącego podstawę wymiaru składek członka rady. Analogicznie jest w przypadku posiadania przez tę osobę prawa do emerytury lub renty (art. 9 ust. 4 ustawy systemowej).

Członek rady nadzorczej podlega obowiązkowi ubezpieczenia zdrowotnego z tego tytułu, jeżeli posiada miejsce zamieszkania w Polsce (art. 66 ust 1 pkt. 35 ustawy zdrowotnej).

1.1.10. Zlecenie i zasiłek macierzyński lub urlop wychowawczy

Pobieranie zasiłku macierzyńskiego stanowi odrębny tytuł do ubezpieczeń emerytalnego i rentowych. Oznacza to, że w okresie pobierania zasiłku macierzyńskiego pracownik podlega obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym z tytułu pobierania tego zasiłku (art. 6 ust. 1 pkt 19 ustawy systemowej). Nie jest natomiast objęty ubezpieczeniami chorobowym, wypadkowym i zdrowotnym (w okresie pobierania zasiłku macierzyńskiego nie wygasa prawo do świadczeń z ubezpieczenia zdrowotnego, ale pobierający zasiłek nie podlega temu ubezpieczeniu). Podstawą wymiaru składek emerytalnej i rentowych jest kwota zasiłku brutto (przed pobraniem zaliczki na podatek).

Pobieranie zasiłku macierzyńskiego jest tytułem, który – pod względem ubezpieczeniowym – ma pierwszeństwo przed umową zlecenia. Oznacza to, że osoba pobierająca zasiłek macierzyński, która jednocześnie wykonuje umowę zlecenia, podlega obowiązkowo ubezpieczeniom społecznym tylko z tytułu pobierania zasiłku. Z tytułu umowy zlecenia obowiązkowa jest dla niej tylko składka zdrowotna. Jeśli chce, może przystąpić ze zlecenia do dobrowolnych ubezpieczeń emerytalnego i rentowych. W przypadku podjęcia takiej decyzji ubezpieczenie wypadkowe będzie obowiązkowe. Taki zleceniobiorca nie podlega ubezpieczeniu chorobowemu.

Warto przypomnieć, że osoba pobierająca zasiłek macierzyński i jednocześnie zawierająca umowę zlecenia z własnym pracodawcą albo wykonująca umowę zlecenia na jego rzecz (kiedy podpisana jest z innym podmiotem), nie jest traktowana pod względem ubezpieczeniowym jak pracownik, lecz jak „zewnętrzny” zleceniobiorca.

Inaczej wygląda sytuacja ubezpieczeniowa zleceniobiorców przebywających na urlopach wychowawczych. Jeśli nastąpi zbieg tytułów ubezpieczeniowych – umowy zlecenia i urlopu wychowawczego, umowa zlecenia ma pierwszeństwo przed urlopem wychowawczym. Oznacza to, że zleceniobiorca, który w czasie urlopu wychowawczego wykonuje pracę na podstawie umowy zlecenia, obowiązkowo podlega ubezpieczeniom społecznym z tytułu zlecenia, natomiast nie podlega tym ubezpieczeniom z tytułu przebywania na urlopie wychowawczym. Analogicznie jest z ubezpieczeniem zdrowotnym – w przedstawionej sytuacji jest ono obowiązkowe tylko z umowy zlecenia. Składka na ubezpieczenie zdrowotne nie jest rozliczana z tytułu przebywania na urlopie wychowawczym.

Podobnie jak w przypadku umowy zlecenia, realizowanej w trakcie pobierania zasiłku macierzyńskiego, nie ma znaczenia, czy zlecenie zostało zawarte z własnym pracodawcą czy z podmiotem innym niż własny pracodawca.

Zleceniobiorca, który jednocześnie pobiera świadczenie rodzicielskie (wypłacane przez GOPS lub inny ośrodek pomocy społecznej dla osoby, która nie spełnia warunków do przyznania zasiłku macierzyńskiego) w zakresie ubezpieczeń, nie jest traktowany tak samo jak osoba pobierająca zasiłek macierzyński. Świadczenie rodzicielskie nie jest bowiem oskładkowane, co oznacza, że zleceniobiorca, który pobiera takie świadczenie, musi zostać zgłoszony do obowiązkowych ubezpieczeń społecznych i zdrowotnego z tytułu umowy zlecenia.

1.1.11. Umowa zlecenia ze studentem lub uczniem

Nie podlegają ubezpieczeniom społecznym osoby wykonujące pracę na podstawie umowy zlecenia, jeżeli są uczniami szkół ponadpodstawowych lub studentami – do ukończenia 26 lat.

Dla celów ubezpieczeń społecznych uznaje się, że uczniem do 31 sierpnia każdego roku jest osoba, która:

● kontynuuje naukę w tej samej szkole,

● ukończyła szkołę i rozpoczyna naukę w szkole, w której rok szkolny rozpoczyna się 1 września,

● ukończyła szkołę i nie kontynuuje nauki.

Ponadto za ucznia szkoły – do 30 września – uznaje się osobę, która przedstawi zaświadczenie o przyjęciu na studia wyższe.

Zgodnie z przepisami ustawy – Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce studentem jest osoba kształcąca się na studiach I lub II stopnia albo na jednolitych studiach magisterskich.

Tabela 6. Definicje form kształcenia na studiach wyższych do celów ustalenia obowiązku ubezpieczeń społecznych

Nie są studentami uczestnicy studiów:

● doktoranckich,

● podyplomowych (jest to inna niż studia wyższe i studia doktoranckie forma kształcenia).

Studentem jest osoba przyjęta na studia, która je rozpoczyna i nabywa prawa studenta z chwilą złożenia ślubowania do daty ukończenia studiów lub skreślenia z listy studentów. Jeżeli data formalnego ślubowania jest późniejsza niż 1 października danego roku kalendarzowego, wówczas zwolnienie z obowiązku ubezpieczeń społecznych obejmuje także okres między 1 października a dniem ślubowania.

Osoba, która ukończyła studia I stopnia, zachowuje prawa studenta do 31 października roku, w którym ukończyła te studia. Nie należy jednak tego utożsamiać z posiadaniem statusu studenta. Oznacza to, że w okresie między ukończeniem studiów I stopnia a datą ślubowania (przyjęcia) na studia II stopnia, obowiązek ubezpieczeń z tytułu umowy zlecenia ustala się na zasadach ogólnych. Zatem taka osoba podlega obowiązkowo ubezpieczeniom społecznym, jeżeli nie ma innego tytułu do tych ubezpieczeń.

Przy ustalaniu obowiązku ubezpieczeń społecznych zleceniobiorców będących studentami nie ma znaczenia obywatelstwo ani kraj odbywania studiów. Zatem każdy student (do ukończenia 26 lat), bez względu na obywatelstwo i kraj odbywania studiów, spełnia warunki do zwolnienia z obowiązku ubezpieczeń społecznych w przypadku podjęcia pracy na podstawie wskazanych wyżej umów.

1.2. Umowa o dzieło a obowiązek składkowy

Umowa o dzieło, podobnie jak zlecenia, jest umową uregulowaną w Kodeksie cywilnym (art. 627–646 Kodeksu cywilnego). Przez umowę o dzieło przyjmujący zamówienie (zwany dalej także wykonawcą) zobowiązuje się do wykonania oznaczonego dzieła, a zamawiający – do zapłaty wynagrodzenia. Umowa o dzieło jest umową rezultatu i wymaga, by działanie przyjmującego określone zamówienie doprowadziło do konkretnego, indywidualnie oznaczonego efektu (dzieła). Umowa o dzieło odznacza się m.in. tym, że wykonawca ma daleko posuniętą swobodę co do sposobu, w jaki będzie postępował w celu uzyskania ustalonego w umowie końcowego efektu.

Przedmiotem umowy o dzieło powinno być konkretne dzieło, uzgodnione przez strony, przy czym może być ono rozumiane szeroko: jako obejmujące zarówno przedmioty w postaci materialnej (np. zbudowanie budynku, wykonanie szafki kuchennej, wyrzeźbienie figurki), jak i w postaci niematerialnej (np. napisanie piosenki, zorganizowanie koncertu lub konferencji).

Może się również zdarzyć, że o ile pojedyncza czynność mogłaby zostać zakwalifikowana jako umowa o dzieło, o tyle znaczna liczba powtarzalnych czynności nie spełnia już takich warunków. W wyroku z 6 kwietnia 2011 r. (II UK 315/10) Sąd Najwyższy stwierdził, że:

1.2.1. Samoistna umowa o dzieło

Osoba, która wykonuje pracę wyłącznie na podstawie umowy o dzieło, nie podlega ubezpieczeniom społecznym. Samoistna umowa o dzieło nie stanowi tytułu do ubezpieczeń. Jednakże od 1 stycznia 2021 r. płatnicy składek oraz osoby fizyczne mają obowiązek zgłaszania takich umów do ZUS. Umowy te należy wykazać w nowym formularzu RUD (Zgłoszenie umowy o dzieło). Zgłoszenia należy dokonać w ciągu 7 dni od daty zawarcia umowy o dzieło.

1.2.2. Umowa o dzieło realizowana na rzecz własnego pracodawcy

Obowiązek ubezpieczeń społecznych z tytułu umowy o dzieło powstaje wówczas, gdy taka umowa została zawarta z własnym pracodawcą lub jest wykonywana na rzecz własnego pracodawcy. W takich przypadkach osoba wykonująca umowę o dzieło jest w zakresie ubezpieczeń społecznych traktowana jak pracownik (pozostający w stosunku pracy). W myśl art. 8 ust. 2a ustawy systemowej za pracownika uważa się również osobę wykonującą pracę na podstawie umowy o dzieło, jeżeli taką umowę zawarła z pracodawcą, z którym pozostaje w stosunku pracy lub jeżeli w ramach takiej umowy wykonuje pracę na rzecz pracodawcy, z którym pozostaje w stosunku pracy.

Jeżeli zatem pracownik wykonuje dodatkowo umowę o dzieło z własnym pracodawcą lub na podstawie tej umowy wykonuje pracę na rzecz własnego pracodawcy, to podlega obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu, rentowym, wypadkowemu i chorobowemu z tytułu wykonywania pracy na podstawie tych dwóch umów (umowy o pracę i z umowy o dzieło). Płatnikiem składek w stosunku do wykonawcy dzieła – zarówno w sytuacji, gdy umowa o dzieło została zawarta z pracodawcą, jak i gdy została zawarta z podmiotem trzecim, ale jest wykonywana na rzecz pracodawcy, jest pracodawca. Tę wykładnię potwierdza m.in. uchwała Sądu Najwyższego z 2 września 2009 r. (II UZP 6/09, OSNP 2010/3–4/46), w której Sąd Najwyższy wskazał:

Umowy o dzieło zawierane z własnym pracownikiem oraz wykonywane na rzecz własnego pracodawcy, ale zawarte z innym podmiotem, są wyłączone z obowiązku zgłaszania ich do ZUS.

1.2.3. Umowa o dzieło, umowa o pracę i działalność pozarolnicza

W sytuacji gdy osoba, która wykonuje równocześnie pracę na podstawie umowy o pracę i zawartej z własnym pracodawcą umowy o dzieło, dodatkowo prowadzi pozarolniczą działalność, obowiązkowe są dla niej ubezpieczenia społeczne jako pracownika (wykonywanie pracy zarówno na podstawie umowy o pracę, jak i umowy o dzieło). Obowiązek ubezpieczeń społecznych z tytułu prowadzonej pozarolniczej działalności jest natomiast uzależniony od wysokości podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia ze stosunku pracy (łącznie dwóch umów). Jeśli podstawa ta, w przeliczeniu na okres miesiąca, jest niższa od minimalnego wynagrodzenia, ubezpieczenia społeczne z tytułu prowadzonej pozarolniczej działalności są obowiązkowe. Jeżeli natomiast podstawa wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne ze stosunku pracy (łącznie z dziełem) w przeliczeniu na okres miesiąca wynosi co najmniej tyle, ile minimalne wynagrodzenie, z tytułu prowadzenia pozarolniczej działalności, osoba ta podlega dobrowolnie ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym.

1.2.4. Umowa o dzieło, umowa o pracę i urlop macierzyński lub wychowawczy

W sytuacji gdy pracodawca zatrudnia na podstawie umowy o dzieło swojego pracownika przebywającego na urlopie macierzyńskim, wychowawczym czy bezpłatnym – z tytułu wykonywania umowy o dzieło nie podlega on ubezpieczeniom społecznym. Statusu pracownika (w rozumieniu systemu ubezpieczeń społecznych) nie mają bowiem osoby przebywające na urlopie macierzyńskim, urlopie wychowawczym lub urlopie bezpłatnym, a tym samym w odniesieniu do tych osób nie ma również zastosowania art. 8 ust. 2a ustawy systemowej.

1.3. Kontrakt menedżerski, umowa zlecenia i działalność pozarolnicza

Kontrakt menedżerski jest umową nienazwaną, czyli taką, której definicja nie została zawarta w powszechnie obowiązujących przepisach prawnych. Najczęściej do tej umowy stosuje się odpowiednio regulacje dotyczące umowy zlecenia, na podstawie art. 750 Kodeksu cywilnego.

Istota kontraktu sprowadza się do zarządzania przedsiębiorstwem albo jego częścią przez wykwalifikowanego menedżera (zarządcę) w imieniu oraz na rzecz i ryzyko podmiotu zatrudniającego.

Kontrakt menedżerski (zwany często umową o zarządzanie podmiotem gospodarczym) jest zaliczany zasadniczo do umów starannego działania. Oznacza to, że menedżer nie zobowiązuje się do uzyskania konkretnego efektu swojej działalności, lecz do dołożenia wszelkich starań przy wykonywaniu powierzonych mu czynności. Menedżer prowadzi sprawy podmiotu, w którym pracuje, i reprezentuje go na zewnątrz.

Kontrakt menedżerski może być zawarty przez przedsiębiorstwo zarówno z osobami fizycznymi, jak i z przedsiębiorcami prowadzącymi działalność na własny rachunek, a także z osobami prawnymi.

1.3.1. Zasady oskładkowania kontraktów menedżerskich

Umowa kontraktu menedżerskiego może mieć charakter umowy o pracę lub umowy zlecenia. Jeżeli kontrakt menedżerski ma charakter umowy o pracę, osoba wykonująca tę umowę podlega ubezpieczeniom społecznym na takich samych zasadach jak pracownik. Jednak częściej kontrakt menedżerski występuje jako umowa o świadczenie usług, do której stosuje się odpowiednio przepisy Kodeksu cywilnego o umowie zlecenia, a tym samym osoba wykonująca taką umowę podlega ubezpieczeniom społecznym na zasadach przewidzianych dla zleceniobiorców.

Za przychody z działalności wykonywanej osobiście uważa się przychody uzyskane na podstawie:

● umów o zarządzanie przedsiębiorstwem,

● kontraktów menedżerskich lub

● umów o podobnym charakterze, w tym przychody z tego rodzaju umów zawieranych w ramach prowadzonej przez podatnika działalności gospodarczej.

Dla menedżera, który ma wpis do Centralnej Ewidencji i Informacji o Działalności Gospodarczej (CEIDG) w zakresie zarządzania i jednocześnie ma zawartą umowę kontraktu menedżerskiego na zarządzanie, przychód uzyskiwany z tej umowy – na potrzeby opłacania podatku dochodowego od osób fizycznych – jest przychodem z działalności wykonywanej osobiście. Tym samym, zgodnie ze stanowiskiem ZUS, umowa kontraktu menedżerskiego jest traktowana jak tytuł do ubezpieczeń społecznych, a nie jak umowa wykonywana w ramach działalności gospodarczej. Taka osoba podlega wówczas ubezpieczeniom z tytułu wykonywania kontraktu menedżerskiego, tj. jako zleceniobiorca. Obowiązkowe są dla niej wtedy ubezpieczenia emerytalne i rentowe oraz ubezpieczenie wypadkowe. Ubezpieczenie chorobowe jest dla niej dobrowolne. Prawidłowość powyższej interpretacji ZUS potwierdził Sąd Najwyższy w uchwale z 17 czerwca 2015 r. (III UZP 2/15). Sąd Najwyższy nadał uchwale moc zasady prawnej oraz zastrzegł, że przedstawiona w niej wykładnia wiąże sądy powszechne od dnia podjęcia uchwały (czyli od 17 czerwca 2015 r.).

1.3.2. Uchwała Sądu Najwyższego z 17 czerwca 2015 r.

W rozpatrywanej przez Sąd Najwyższy sprawie spółka akcyjna zawarła z członkami zarządu kontrakty menedżerskie o zarządzanie. Osoby te prowadziły własną działalność gospodarczą, której przedmiotem było świadczenie usług zarządzania. Spółka uznała, że nie jest zobowiązana oskładkowywać tych kontraktów, ponieważ członkowie zarządu, jako przedsiębiorcy, odprowadzają składki na ubezpieczenia społeczne z tytułu prowadzonej działalności. Firma zwróciła się jednak do ZUS o wydanie pisemnej interpretacji w tym zakresie. Organ rentowy uznał, że składki na ubezpieczenia społeczne za członków zarządu należy naliczać i odprowadzać jak od umowy o świadczenie usług.

W wyniku wniesionego przez spółkę odwołania sąd I instancji stwierdził, że stanowisko ZUS jest nieprawidłowe. ZUS złożył apelację. Sąd II instancji uznał ją za uzasadnioną. Zdaniem sądu apelacyjnego spółka powinna oskładkować kontrakty menedżerskie tak jak umowy o świadczenie usług. Spółka wniosła skargę kasacyjną. Sąd Najwyższy orzekł, że tytułem do ubezpieczeń członka zarządu spółki akcyjnej zawierającego z tą spółką kontrakt menedżerski w ramach prowadzonej przez siebie pozarolniczej działalności gospodarczej jest umowa o świadczenie usług. SN uznał, że członek zarządu – przedsiębiorca – nie działa we własnym imieniu, ale w imieniu i na rzecz spółki (działa jako organ spółki). Podkreślił, że uprawnienia członka zarządu do działania w spółce wynikają z faktu powołania danej osoby do zarządu, a nie z zawartego ze spółką kontraktu. Prowadzenie działalności gospodarczej ma znaczenie drugorzędne, gdyż to nie z niej członek zarządu czerpie umocowanie do działania w zarządzie.

W praktyce oznacza to, że składy sądów powszechnych rozpoznające po 16 czerwca 2015 r. sprawy sporne przedsiębiorców z ZUS powinny je rozstrzygać zgodnie z wykładnią przepisów ustawy systemowej zaprezentowaną w uchwale, czyli tak samo jak w stanowisku ZUS.

Należy jednak mieć na względzie, że sprawa rozpoznawana przez Sąd Najwyższy dotyczyła członków zarządu dużej spółki giełdowej, którzy zawarli umowę o zarządzanie (kontrakt menedżerski) i prowadzona przez nich działalność gospodarcza wpisana do CEIDG była realizowana wyłącznie poprzez kontrakt zawarty ze spółką. Spór dotyczył uznania, czy w takiej sytuacji osoby wykonujące kontrakty w ramach działalności posiadają tytuł do ubezpieczeń w postaci prowadzenia działalności gospodarczej czy też ich tytułem do ubezpieczeń jest wykonywanie kontraktu menedżerskiego, do którego stosuje się przepisy o zleceniu (art. 750 Kodeksu cywilnego). W tym ostatnim przypadku spółka jako płatnik opłacałaby za tych menedżerów składki jak za zleceniobiorców.

1.3.3. Zbieg tytułów z kontraktem menedżerskim

ZUS uznaje, że zleceniobiorca będący menedżerem, który oprócz wykonywanej umowy kontraktu na zarządzanie, ma wpis do CEIDG w zakresie zarządzania i jednocześnie którego przychód uzyskiwany z tej umowy – na potrzeby opłacania podatku dochodowego od osób fizycznych – jest wyłącznie przychodem z działalności wykonywanej osobiście, podlega ubezpieczeniom jako zleceniobiorca.

Umowa kontraktu menedżerskiego jest traktowana jak tytuł do ubezpieczeń społecznych, a nie jak umowa wykonywana w ramach działalności gospodarczej, która w tej sytuacji faktycznie nie jest wykonywana. W konsekwencji taka osoba podlega wówczas ubezpieczeniom tylko z tytułu wykonywania kontraktu menedżerskiego.

W sytuacji gdy w ramach posiadanego wpisu do CEIDG dana osoba osiąga przychody z pozarolniczej działalności gospodarczej (w rozumieniu przepisów podatkowych) i równocześnie osiąga przychody na podstawie kontraktu menedżerskiego (przychody z działalności wykonywanej osobiście), następuje zbieg tytułów do ubezpieczeń społecznych. W konsekwencji menedżer może dokonać wyboru tytułu do obowiązkowych ubezpieczeń (działalność gospodarcza lub kontrakt menedżerski), jeśli podstawa wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe z tytułu umowy kontraktu menedżerskiego jest równa lub wyższa od obowiązującej tę osobę najniższej podstawy wymiaru składek dla osób prowadzących pozarolniczą działalność. Jeśli z tytułu umowy kontraktu menedżerskiego podstawa wymiaru składek jest niższa od obowiązującej tę osobę najniższej podstawy wymiaru składek dla osób prowadzących pozarolniczą działalność, podlega ona obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym z tytułu działalności gospodarczej. Może wówczas dobrowolnie, na swój wniosek, być objęta ubezpieczeniami emerytalnym i rentowymi również z tytułu umowy kontraktu menedżerskiego.

2. Dokumentacja ZUS za zleceniobiorców

2.1. Dokumentacja zgłoszeniowa zleceniobiorcy

Płatnicy mogą obecnie zwrócić się do ZUS z pytaniem, jakim ubezpieczeniom powinien podlegać zatrudniony u nich zleceniobiorca. W związku z możliwością uzyskania takiego rozstrzygnięcia koniecznością staje się korygowanie danych dotyczących zleceniobiorców w sytuacji, gdy płatnik samodzielnie źle ustalił obowiązek ubezpieczeniowy, którym powinni zostać objęci.

Zleceniodawca, czyli płatnik składek, w pierwszej kolejności ma obowiązek prawidłowo ustalić obowiązek ubezpieczeń zleceniobiorcy i zgłosić go do właściwych ubezpieczeń.

2.1.1. Zgłoszenie do ubezpieczeń

Zasadniczo zgłoszenia ubezpieczonego trzeba dokonać w terminie 7 dni od daty powstania obowiązku ubezpieczeń. Dla zleceniobiorców datą powstania obowiązku ubezpieczeń jest dzień oznaczony w umowie zlecenia jako dzień rozpoczęcia jej wykonywania. Również w przypadku, gdy dwie (lub więcej) umowy zlecenia są zawarte z tym samym płatnikiem (przedmiot umów jest różny), płatnik z każdej z tych umów powinien zgłosić zleceniobiorcę do ubezpieczeń społecznych lub ubezpieczenia zdrowotnego. Przez „umowę zlecenia” należy rozumieć umowę agencyjną, umowę zlecenia lub umowę o świadczenie usług, do której zgodnie z Kodeksem cywilnym stosuje się przepisy dotyczące zlecenia.

Tabela 7. Dokumenty zgłoszeniowe dla zleceniobiorcy

W zależności od konkretnej sytuacji zleceniobiorca może być zgłoszony do różnych ubezpieczeń.

Osoby wykonujące pracę na podstawie umowy zlecenia podlegają obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym oraz wypadkowemu. Ubezpieczenie chorobowe jest dla nich dobrowolne. Podlegają też ubezpieczeniu zdrowotnemu – obowiązkowo, z każdego tytułu ubezpieczenia, który posiadają. Wyjątek stanowią zleceniobiorcy, którzy są uczniami szkół podstawowych, szkół ponadpodstawowych lub studentami, do ukończenia 26 lat. Te osoby nie podlegają (ani obowiązkowo, ani dobrowolnie) ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym. Zasada obowiązkowego podlegania ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym oraz wypadkowemu ma zastosowanie do zleceniobiorców, dla których umowa zlecenia jest jedynym tytułem do ubezpieczeń. Obecnie obowiązek ubezpieczeń społecznych dotyczy także sytuacji, w których zleceniobiorca ma więcej niż jeden tytuł do ubezpieczeń, np. wykonuje więcej niż jedną umowę zlecenia, ale łączna podstawa wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe w danym miesiącu jest niższa od minimalnego wynagrodzenia.

Jeśli płatnik składek ustali, że z tytułu wykonywania umowy zlecenia ubezpieczony podlega ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym obowiązkowo, może zgłosić go na formularzu ZUS ZUA:

● do obowiązkowych ubezpieczeń: emerytalnego, rentowych, wypadkowego i zdrowotnego, lub

● do obowiązkowych ubezpieczeń: emerytalnego, rentowych, wypadkowego i zdrowotnego oraz dobrowolnego ubezpieczenia chorobowego.

Ustalenie, do jakich ubezpieczeń (emerytalnego, rentowych, chorobowego, wypadkowego i zdrowotnego) dana osoba została zgłoszona, oraz określenie, czy ustalone ubezpieczenia są obowiązkowe czy dobrowolne, nazywane jest ustaleniem schematu podlegania ubezpieczeniom.

Rys. 1. ZUS ZUA – zgłoszenie do ubezpieczeń obowiązkowych: emerytalnego, rentowych, wypadkowego i zdrowotnego (bloki VI i VII formularza) oraz do dobrowolnego ubezpieczenia chorobowego (blok VIII formularza)

Pojęcie „zbieg ubezpieczeń” odnosi się do sytuacji, gdy jedna osoba spełnia jednocześnie warunki do objęcia obowiązkiem ubezpieczeń co najmniej z dwóch tytułów. W takim przypadku płatnik składek z każdego tytułu musi prawidłowo ustalić schemat podlegania ubezpieczeniom. W razie zbiegu ubezpieczeń ubezpieczenie emerytalne i ubezpieczenia rentowe mogą stać się dobrowolne.

Zleceniobiorcy podlegają obowiązkowo ubezpieczeniu wypadkowemu, jeżeli podlegają ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym. Oznacza to, że ubezpieczenie wypadkowe jest obowiązkowe tylko dla tych zleceniobiorców, którzy z tytułu wykonywania umowy zlecenia zostali objęci ubezpieczeniami emerytalnym i rentowymi – obowiązkowo lub dobrowolnie. Jeżeli zleceniobiorca nie przystąpi do dobrowolnych ubezpieczeń emerytalnego i rentowych, nie podlega również ubezpieczeniu wypadkowemu. Zleceniobiorca, który dobrowolnie podlega ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym, nie może zgłosić się do dobrowolnego ubezpieczenia chorobowego.

Jeśli płatnik składek ustali, że z tytułu wykonywania umowy zlecenia ubezpieczony podlega ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym dobrowolnie, może zgłosić go:

● na formularzu ZUS ZUA do dobrowolnych ubezpieczeń: emerytalnego, rentowych, oraz obowiązkowego ubezpieczenia wypadkowego i zdrowotnego (rys. 2), lub

● na formularzu ZUS ZZA – tylko do obowiązkowego ubezpieczenia zdrowotnego (rys. 3).

Rys. 2. ZUS ZUA – zgłoszenie zleceniobiorcy do obowiązkowego ubezpieczenia zdrowotnego oraz do dobrowolnych ubezpieczeń emerytalnego, rentowych i obowiązkowego wypadkowego

Rys. 3. ZUS ZZA – zgłoszenie zleceniobiorcy tylko do obowiązkowego ubezpieczenia zdrowotnego

2.1.2. Zgłoszenie do ubezpieczeń dobrowolnych

Przy dobrowolnych ubezpieczeniach emerytalnym i rentowych zleceniobiorca podlega ubezpieczeniom od dnia wskazanego we wniosku o objęcie tymi ubezpieczeniami, nie wcześniej jednak niż od dnia, w którym wniosek został złożony. Dobrowolne ubezpieczenia emerytalne i rentowe ustają od dnia wskazanego we wniosku o wyłączenie z tych ubezpieczeń, nie wcześniej jednak niż od dnia, w którym wniosek został złożony. Oznacza to np., że zleceniobiorca, który początkowo został zgłoszony wyłącznie do ubezpieczenia zdrowotnego, w trakcie wykonywania umowy zlecenia może złożyć wniosek o objęcie go dobrowolnymi ubezpieczeniami emerytalnym i rentowymi (oraz w konsekwencji będzie podlegał obowiązkowemu ubezpieczeniu wypadkowemu). W takim przypadku płatnik składek musi również zmienić schemat podlegania ubezpieczeniom – na bieżąco.

Każda umowa zlecenia albo umowa o świadczenie usług jest odrębnym tytułem do ubezpieczeń emerytalnego i rentowych oraz do ubezpieczenia zdrowotnego. Dlatego z każdego tytułu (umowy) zleceniobiorca powinien być zgłoszony do ubezpieczeń społecznych, a także ubezpieczenia zdrowotnego bądź wyłącznie do ubezpieczenia zdrowotnego.

Przy rozpoczęciu wykonywania umowy zlecenia zleceniobiorca będzie objęty dobrowolnym ubezpieczeniem chorobowym od dnia wskazanego we wniosku o objęcie tym ubezpieczeniem, o ile zgłoszenie do obowiązkowych ubezpieczeń emerytalnego i rentowych zostanie złożone przez płatnika w ustawowym terminie. Termin ten to 7 dni od dnia rozpoczęcia wykonywania umowy zlecenia.

W pozostałych sytuacjach zleceniobiorca będzie objęty dobrowolnym ubezpieczeniem chorobowym od dnia wskazanego we wniosku, nie wcześniej jednak niż od dnia, w którym wniosek został złożony.

2.1.3. Zbieg tytułów do ubezpieczeń zleceniobiorcy

Obecnie zleceniobiorca (lub osoba współpracująca ze zleceniobiorcą), dla którego podstawa wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe w danym miesiącu jest niższa od minimalnego wynagrodzenia, spełniający warunki do objęcia obowiązkowo ubezpieczeniami emerytalnym i rentowymi z innych tytułów, podlega obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym jako zleceniobiorca (albo odpowiednio jako osoba współpracująca) oraz z innych tytułów. Zasady tej nie stosuje się, jeżeli łączna podstawa wymiaru składek z tytułu wykonywania pracy na podstawie umowy zlecenia (lub współpracy) albo z innych tytułów osiąga kwotę minimalnego wynagrodzenia.

Przez inne tytuły należy rozumieć m.in.:

● wykonywanie kolejnej lub kolejnych umów zlecenia,

● współpracę ze zleceniobiorcą przy wykonywaniu umowy zlecenia,

● bycie duchownym,

● bycie posłem lub senatorem,

● wykonywanie pracy nakładczej,

● współpracę przy prowadzeniu pozarolniczej działalności.

W przypadku gdy do opłacania składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe zleceniobiorcy wykonującego więcej niż jedną umowę zlecenia jest zobowiązany więcej niż jeden płatnik składek, składka jest opłacana przez każdego płatnika, chyba że ubezpieczony przedłoży płatnikowi dokumenty, z których wynika brak konieczności opłacania składek. Ustawowy wymóg opłacania składek oznacza, że zasadniczo każdy zleceniodawca jest zobowiązany zgłosić ubezpieczonego do obowiązkowych ubezpieczeń społecznych.

Możliwość nieopłacania składek na obowiązkowe ubezpieczenia społeczne zleceniobiorcy jest więc wyjątkiem i wymaga udokumentowania podstawy wymiaru składek, którą zleceniobiorca osiąga z innych tytułów. Przepisy nie precyzują rodzaju dokumentów, które ubezpieczony może przedłożyć płatnikowi. Istotne jest, aby wynikały z nich wszystkie okoliczności niezbędne do rozstrzygnięcia w danym przypadku zbiegu tytułów, a tym samym stwierdzenia braku konieczności opłacania składek na ubezpieczenia społeczne. To, że płatnik składek oprze się na dokumencie przedłożonym przez ubezpieczonego, nie ma znaczenia, jeśli okaże się, iż zbieg tytułów został rozstrzygnięty nieprawidłowo. To płatnik będzie zobowiązany naprawić błąd, korygując dokumenty zgłoszeniowe, rozliczeniowe i opłacając należne składki, razem z odsetkami.

Zleceniobiorca spełniający warunki do objęcia obowiązkowo ubezpieczeniami emerytalnym i rentowymi z kilku ww. tytułów jest objęty obowiązkowo ubezpieczeniami z tego tytułu, który powstał najwcześniej. Może on jednak dobrowolnie, na swój wniosek, być objęty ubezpieczeniami emerytalnym i rentowymi także z pozostałych, wszystkich lub wybranych, tytułów lub zmienić tytuł ubezpieczeń. Jeśli zleceniobiorca z pierwszego tytułu nie osiągnął podstawy wymiaru składek w wysokości co najmniej minimalnego wynagrodzenia, podlega obowiązkowo ubezpieczeniom społecznym z kolejnych umów, zgodnie z zachowaniem kolejności powstawania tytułów do ubezpieczeń.

Rys. 4. ZUS ZUA – zgłoszenie do obowiązkowych ubezpieczeń społecznych i ubezpieczenia zdrowotnego przez płatnika A

Rys. 5. ZUS ZUA – zgłoszenie do obowiązkowych ubezpieczeń społecznych i ubezpieczenia zdrowotnego przez płatnika B

Rys. 6. ZUS ZWUA – wyrejestrowanie zleceniobiorcy z dotychczasowych ubezpieczeń przez płatnika A (w związku ze zmianą tytułu do obowiązkowych ubezpieczeń społecznych)

Rys. 7. ZUS ZZA – zgłoszenie zleceniobiorcy do obowiązkowego ubezpieczenia zdrowotnego przez płatnika A (w związku ze zmianą tytułu do obowiązkowych ubezpieczeń społecznych)

Wybór ubezpieczonego musi być zgodny z zasadą podlegania ubezpieczeniom również z innych tytułów, jeżeli łączna podstawa wymiaru składek z tytułu wykonywania pracy na podstawie umowy zlecenia (lub współpracy przy jej wykonywaniu) albo z innych tytułów nie osiąga kwoty minimalnego wynagrodzenia.

2.1.4. Obowiązek zgłoszenia zmian

Płatnik składek musi zawiadomić ZUS o wszelkich zmianach, jakie nastąpiły w stosunku do danych osób ubezpieczonych zawartych w zgłoszeniu, w ciągu 7 dni od zaistnienia zmian lub stwierdzenia nieprawidłowości we własnym zakresie bądź otrzymania zawiadomienia o stwierdzonych nieprawidłowościach przez ZUS. Zmiana występuje wtedy, gdy zmieniły się dane wykazane we wcześniej złożonym zgłoszeniu, np. zmiana adresu zamieszkania. Z korektą mamy do czynienia wtedy, gdy trzeba poprawić błędy popełnione we wcześniej złożonym zgłoszeniu, np. błąd w nazwisku rodowym.

Zmiany/korekty danych dotyczących osoby ubezpieczonej dokonuje się na formularzu ZUS ZUA lub ZUS ZZA. Wyjątkiem jest zmiana/korekta:

● danych identyfikacyjnych, którą należy zgłosić na formularzu ZUS ZIUA, oraz

● schematu podlegania, kodu tytułu ubezpieczenia i daty objęcia ubezpieczeniami, które są dokonywane przez wyrejestrowanie na formularzu ZUS ZWUA i ponowne zarejestrowanie z aktualnymi/prawidłowymi danymi (na druku ZUS ZUA lub ZUS ZZA, ale nie w trybie zmiany/korekty, lecz jako zgłoszenie).

W przypadku konieczności korekty danych ewidencyjnych i adresowych ubezpieczonego należy złożyć dokument zgłoszenia do ubezpieczeń ZUS ZUA lub ZUS ZZA w trybie korekty. Dokument zgłoszenia do ubezpieczeń ZUS ZUA w trybie korekty wypełnia się, wpisując „2” w polu 02 bloku I „Dane organizacyjne”, a następnie wpisując wszystkie prawidłowe dane w kolejnych blokach. Dokument zgłoszenia do ubezpieczeń w trybie zmiany wypełnia się, wpisując „1” w odpowiednim polu bloku I „Dane organizacyjne”, a następnie wpisując wszystkie prawidłowe dane w kolejnych blokach, uwzględniając aktualne dane ubezpieczonego.

Rys. 8. ZUS ZUA – pierwszorazowy formularz zgłoszenia z błędem w danych adresowych

Rys. 9. ZUS ZUA – korekta błędnie wypełnionego zgłoszenia

2.1.5. Korekta podlegania ubezpieczeniom

Aby dokonać korekty danych dotyczących podlegania ubezpieczeniom, należy wyrejestrować daną osobę z ubezpieczeń z dniem zarejestrowania, tj. od dnia objęcia ubezpieczeniami z nieprawidłowymi danymi (na formularzu ZUS ZWUA). Następnie trzeba ponownie złożyć zgłoszenie, z podaniem prawidłowych danych dotyczących schematu i dat podlegania poszczególnym ubezpieczeniom, na formularzu ZUS ZUA lub ZUS ZZA.

Rys. 10. Zgłoszenie pierwszorazowe ZUS ZUA

Rys. 11. Wyrejestrowanie z ubezpieczeń ZUS ZWUA

Rys. 12. Ponowne złożenie prawidłowego zgłoszenia ZUS ZUA

Dla ustalenia podlegania ubezpieczeniom z tytułu umowy zlecenia przy określaniu łącznej podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne istotny jest przychód wypłacony lub postawiony do dyspozycji ubezpieczonego (w tym przypadku nie są brane pod uwagę zapisy umowy).

Objęcie dobrowolnym ubezpieczeniem chorobowym następuje od dnia wskazanego we wniosku o objęcie tym ubezpieczeniem, jeśli zgłoszenie do obowiązkowych ubezpieczeń emerytalnego i rentowych zostanie złożone w terminie określonym w ustawie systemowej, tj. w terminie 7 dni od dnia rozpoczęcia wykonywania umowy zlecenia.

W pozostałych sytuacjach objęcie dobrowolnym ubezpieczeniem chorobowym następuje od dnia wskazanego we wniosku, nie wcześniej jednak niż od dnia, w którym wniosek został złożony. W związku z tym przy korygowaniu zgłoszenia do ubezpieczeń np. w grudniu nie można zgłosić zleceniobiorcy od 1 listopada do dobrowolnego ubezpieczenia chorobowego.

Jeżeli do opłacania składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe zleceniobiorcy wykonującego więcej niż jedną umowę zlecenia jest zobowiązany więcej niż jeden płatnik składek, również może wystąpić konieczność korekty zgłoszenia.

2.1.6. Wyrejestrowanie zleceniobiorcy

Płatnik składek ma obowiązek wyrejestrowania każdej osoby, w stosunku do której wygasł tytuł do ubezpieczeń społecznych i ubezpieczenia zdrowotnego. Płatnik ma również obowiązek wyrejestrowania każdej osoby, która podlegała wyłącznie ubezpieczeniu zdrowotnemu. Zgłoszenie wyrejestrowania płatnik jest zobowiązany złożyć w terminie 7 dni od daty ustania tytułu do ubezpieczeń.

Gdy ubezpieczony zgłaszał do ubezpieczenia zdrowotnego członków rodziny, płatnik składek, dokonując kolejnych wyrejestrowań i zgłoszeń do ubezpieczenia zdrowotnego stosownie do dat, w jakich następowało zakończenie wykonywania poszczególnych umów zlecenia, nie powinien wyrejestrowywać zgłoszonych członków rodziny. Wyrejestrowanie to powinno nastąpić dopiero po zakończeniu ostatniej umowy, wraz z ustaniem podlegania obowiązkowi ubezpieczenia zdrowotnego (a także ubezpieczeń społecznych) przez zleceniobiorcę.

2.1.7. Zbieg tytułów – umowy zlecenia i umowy o pracę

Mniej problemów przysparza prawidłowe ustalenie obowiązku ubezpieczeń zleceniobiorcy, który jednocześnie wykonuje umowę o pracę. Umowy zlecenia nadal nie są bowiem tytułem do obowiązkowych ubezpieczeń emerytalnego i rentowych dla osób, które:

● w umowie o pracę mają zagwarantowane co najmniej minimalne wynagrodzenie,

● nie mają zagwarantowanego co najmniej minimalnego wynagrodzenia (co może mieć miejsce w przypadku pracowników zatrudnionych w niepełnym wymiarze czasu pracy) – jeśli podstawa wymiaru składek z tytułu stosunku pracy w przeliczeniu na okres miesiąca wynosi co najmniej minimalne wynagrodzenie.

Jeśli natomiast podstawa wymiaru składek z tytułu umowy o pracę w przeliczeniu na pełny miesiąc będzie niższa niż minimalne wynagrodzenie, przy braku zagwarantowanego w umowie o pracę minimalnego wynagrodzenia, obowiązek ubezpieczeń powinien być ustalany z uwzględnieniem zasady sumowania podstaw wymiaru składek. Oznacza to, że w przypadku takich zleceniobiorców również będą występować korekty zgłoszeń do ubezpieczeń.

2.2. Dokumentacja rozliczeniowa

Dokumentami rozliczeniowymi są formularze:

● imienny raport miesięczny o należnych składkach i wypłaconych świadczeniach – ZUS RCA,

● raport imienny o wypłaconych świadczeniach i przerwach w opłacaniu składek – ZUS RSA,

● raport imienny o przychodach ubezpieczonego/okresach pracy nauczycielskiej – ZUS RPA,

● deklaracja rozliczeniowa – ZUS DRA.

2.2.1. Terminy składania dokumentów za zleceniobiorców

Każdy płatnik składek musi przesyłać do ZUS, w ustalonym terminie, deklarację rozliczeniową i imienne raporty miesięczne, a także opłacać składki za dany miesiąc. Terminy składania dokumentów rozliczeniowych oraz opłacania składek są uzależnione od rodzajów podmiotów.

Tabela 8. Terminy składania dokumentów rozliczeniowych i opłacania składek

2.2.2. Korekta podstawy wymiaru składek zleceniobiorcy

Dla każdego zleceniobiorcy, dla którego podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne stanowi przychód (w rozumieniu przepisów o podatku dochodowym od osób fizycznych), płatnik składek w imiennym raporcie miesięcznym sporządzonym za tego zleceniobiorcę oraz w deklaracji rozliczeniowej powinien uwzględnić należne składki na ubezpieczenia społeczne od wszystkich wypłat stanowiących podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne, dokonanych lub postawionych do dyspozycji zleceniobiorcy od pierwszego do ostatniego dnia miesiąca kalendarzowego, którego dotyczą raport i deklaracja.

Podstawą wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe zleceniobiorców jest:

● przychód – w rozumieniu przepisów o podatku dochodowym od osób fizycznych – osiągany z tytułu wykonywania umowy zlecenia, jeżeli w umowie tej określono odpłatność za jej wykonywanie kwotowo albo w kwotowej stawce godzinowej lub akordowej bądź prowizyjnie,

● zadeklarowana kwota, nie niższa jednak od kwoty minimalnego wynagrodzenia – jeżeli odpłatność za wykonanie umowy została ustalona w innej formie niż ww.

Podstawą wymiaru składek na ubezpieczenia chorobowe i wypadkowe jest podstawa wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe, bez stosowania ograniczenia górnej rocznej podstawy wymiaru składek (tzw. 30-krotności).

Podstawa wymiaru składek na dobrowolne ubezpieczenie chorobowe nie może jednak przekraczać miesięcznie 250% prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia przyjętego do ustalenia kwoty ograniczenia rocznej podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe. W 2024 r. miesięczny limit wynosi 19 560 zł.

Kwota minimalnego wynagrodzenia nie jest kwotą graniczną podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe.

Rys. 13. Korekta raportu ZUS RCA – podstawa wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne ustalona od przychodu należnego za okres realizacji zlecenia poza zbiegiem tytułów (zleceniodawca płaci składkę wypadkową 1,8% podstawy wymiaru), ubezpieczenie zdrowotne – pełna kwota przychodu

2.2.3. Terminy korekty dokumentów rozliczeniowych

Od 2022 r. obowiązują nowe terminy, w jakich płatnicy składek mogą przekazywać korekty dokumentów rozliczeniowych (ZUS DRA, ZUS RCA, ZUS RSA).

Deklaracji rozliczeniowej i imiennego raportu miesięcznego płatnik składek nie może złożyć po upływie 5 lat od dnia, w którym upłynął termin opłacenia składek rozliczonych w tej deklaracji i w tym raporcie (art. 48 d ustawy systemowej). Zgodnie z przepisami przejściowymi dokumenty rozliczeniowe za okresy od stycznia 2022 r. mogą być korygowane do 5 lat liczonych od terminu płatności składek za dany miesiąc kalendarzowy.

Lata od stycznia 1999 r. do grudnia 2021 r. płatnicy mogli korygować tylko do 1 stycznia 2024 r. Po upływie tych terminów korekty mogą być sporządzane tylko z urzędu przez ZUS i tylko na koncie ubezpieczonego. Korekty takie ZUS wykona na podstawie prawomocnego wyroku sądu lub prawomocnej decyzji. W wyniku tych korekt nie nastąpią żadne zmiany w rozliczeniach z płatnikiem składek.

Płatnik składek musi sporządzić i przekazać do ZUS korektę dokumentów rozliczeniowych w terminie 7 dni od stwierdzenia nieprawidłowości we własnym zakresie lub od otrzymania zawiadomienia o stwierdzeniu nieprawidłowości przez ZUS.

Jeśli konieczność korekty dokumentów rozliczeniowych jest wynikiem stwierdzenia nieprawidłowości przez ZUS w drodze decyzji, to płatnik składek jest zobowiązany do złożenia korekty nie później niż w terminie 7 dni od uprawomocnienia się decyzji.

Gdyby nieprawidłowości w dokumentach rozliczeniowych zostały stwierdzone przez kontrolę z ZUS, korektę należy złożyć nie później niż w terminie 30 dni od otrzymania protokołu kontroli.

W przypadku dokonywania korekty dokumentów rozliczeniowych płatnik jest zobowiązany złożyć komplet dokumentów korygujących. Taki komplet zawsze składa się z imiennych raportów miesięcznych korygujących i deklaracji rozliczeniowej korygującej. Imienne raporty miesięczne korygujące dotyczą osób, za które zostały przekazane błędne dane. Natomiast deklaracja rozliczeniowa korygująca zawiera dane dotyczące wszystkich ubezpieczonych – zarówno tych, za których składki i świadczenia zostały prawidłowo rozliczone w poprzednim komplecie dokumentów, jak i tych, za których zostały sporządzone imienne raporty miesięczne korygujące.

Płatnik musi pamiętać, że nie może złożyć samego raportu (ZUS RCA, ZUS RSA, ZUS RPA), gdyż zawsze jest on załącznikiem do deklaracji. Inaczej wygląda sytuacja, gdy korekta dotyczy danych wykazanych wyłącznie w deklaracji rozliczeniowej. Wówczas imiennych raportów miesięcznych nie należy składać.

2.2.4. Identyfikator dokumentu

W każdym dokumencie rozliczeniowym w bloku I „Dane organizacyjne” należy podać identyfikator dokumentu (raportu lub deklaracji). Identyfikator dokumentu składa się z numeru identyfikatora oraz miesiąca i roku, za który jest dokonywane rozliczenie (rys. 14).

Numer identyfikatora oznacza numer dokumentu za dany okres rozliczeniowy. Numer 01 oznacza pierwszorazowe dokumenty rozliczeniowe, natomiast numery od 02 do 39 oznaczają kolejną wersję dokumentów rozliczeniowych korygujących za ten miesiąc.

Imienny raport korygujący powinien być oznaczany (w polu 01 „Identyfikator raportu”) tym samym numerem co deklaracja rozliczeniowa korygująca, do której jest dołączony.

Rys. 14. ZUS DRA – fragment deklaracji z identyfikatorem dokumentu

W razie wyczerpania przez płatnika składek numerów identyfikatorów przeznaczonych do oznaczania jego dokumentów rozliczeniowych korygujących (deklaracji i imiennych raportów miesięcznych) za dany miesiąc i w przypadku konieczności sporządzania i przekazania do ZUS następnych korekt – płatnik powinien używać ostatniego numeru.

Płatnik, dla którego są przeznaczone numery deklaracji od 01 do 39 i który wyczerpał już te numery, w przypadku kolejnych korekt dokumentów rozliczeniowych za dany miesiąc powinien używać numeru identyfikatora deklaracji i raportów rozpoczynającego się liczbą 39.

Sporządzając kolejny komplet dokumentów rozliczeniowych korygujących za dany miesiąc kalendarzowy z numerem identyfikatora 39, należy zwrócić szczególną uwagę na prawidłowe wpisanie daty wypełnienia dokumentów. Jeżeli numer identyfikatora nie zmienia się, to właśnie data wypełnienia ma istotne znaczenie przy ustalaniu kolejności poszczególnych dokumentów korygujących.

2.2.5. Wycofywanie raportów imiennych

W przypadku gdy płatnik złożył raport składkowy za osobę, za którą nie powinien złożyć raportu, musi go skorygować do zera. Aby wycofać raport składkowy, należy sporządzić raport korygujący. W polach dotyczących podstawy wymiaru i kwoty składek należy wpisać wartość 0,00.

Rys. 15. Błędnie wypełniony i złożony druk ZUS ZUA

Rys. 16. Błędnie złożony raport ZUS RCA

Rys. 17. Prawidłowo wypełniony ZUS ZWUA

Rys. 18. Prawidłowo wypełniony druk ZUS RCA

Na podobnych zasadach odbywa się korygowanie raportu świadczeniowego ZUS RSA, który nie powinien zostać złożony. Aby wycofać raport świadczeniowy, należy sporządzić raport korygujący. W polach dotyczących liczby dni zasiłkowych/liczby wypłat kwoty świadczenia należy wpisać 0,00.

Rys. 19. Prawidłowo wypełniony fragment ZUS RSA (wycofujący błędnie wykazaną kwotę zasiłku)

W przypadku złożenia kilku raportów świadczeniowych za danego ubezpieczonego z danym kodem tytułu ubezpieczenia, ale różnym kodem świadczenia/przerwy, i konieczności wycofania jednego z nich – składa się tylko raporty, które są aktualne, oznaczając je jako korygujące.

2.2.6. Korygowanie imiennych raportów miesięcznych

Imienne raporty miesięczne mogą dotyczyć należnych składek (w tym składek na ubezpieczenie zdrowotne) i wypłaconych świadczeń albo wypłaconych świadczeń i przerw w opłacaniu składek.

Raporty za danego ubezpieczonego koryguje się w ramach raportu danego typu, tj.:

● odrębnie dla raportów składkowych (ZUS RCA, RPA) i

● odrębnie dla raportu świadczeniowego (ZUS RSA)

– w ramach danego 6-znakowego kodu tytułu ubezpieczenia.

W związku z rozliczaniem składek za zleceniobiorców najczęściej popełnianym błędem jest rozliczenie składek na niewłaściwe rodzaje ubezpieczeń. Jeśli płatnik popełnił tego rodzaju błąd w imiennym raporcie miesięcznym, musi złożyć za ubezpieczonego poprawnie wypełniony raport korygujący. Raport ten i deklarację rozliczeniową oznacza się kolejnym numerem identyfikatora.

2.2.7. Korekty z urzędu, forma złożenia dokumentów

Zakład Ubezpieczeń Społecznych może sporządzać z urzędu:

● zgłoszenia do ubezpieczeń społecznych,

● zgłoszenia wyrejestrowania ubezpieczonego z ubezpieczeń społecznych,

● zgłoszenia płatnika składek,

● zgłoszenia wyrejestrowania płatnika składek,

● imienne raporty miesięczne,

● deklaracje rozliczeniowe oraz

● dokumenty korygujące ww. dokumenty.

Może również korygować z urzędu błędy stwierdzone w dokumentach związanych z ubezpieczeniami społecznymi, w tym w deklaracji rozliczeniowej i imiennych raportach miesięcznych.

ZUS może z urzędu wprowadzać i korygować dane bezpośrednio na kontach ubezpieczonych lub kontach płatników składek, informując o tym ubezpieczonych i płatników składek.

W przypadku stwierdzenia w dokumentach ubezpieczeniowych nieprawidłowości uniemożliwiających dokonanie prawidłowego rozliczenia na koncie płatnika składek i zewidencjonowania danych na koncie ubezpieczonego, ZUS przeprowadza postępowanie wyjaśniające mające na celu wyeliminowanie tych nieprawidłowości. Postępowanie wyjaśniające może skończyć się sporządzeniem lub skorygowaniem dokumentów ubezpieczeniowych z urzędu przez ZUS.

W przypadku wystąpienia różnic między kwotami składek wykazanymi przez płatnika składek w deklaracji o najwyższym numerze identyfikatora a kwotami wyliczonymi w wewnętrznym dokumencie rozliczeniowym wszczyna się postępowanie wyjaśniające, jeżeli łączna kwota różnic przekracza 2 zł.

ZUS informuje ubezpieczonego i płatnika składek o sporządzonych lub skorygowanych z urzędu dokumentach ubezpieczeniowych oraz o danych wprowadzonych lub skorygowanych bezpośrednio na koncie ubezpieczonego lub na koncie płatnika składek. Może także zwrócić się do ubezpieczonego lub do płatnika składek o przekazanie danych niezbędnych do sporządzenia lub skorygowania z urzędu dokumentów ubezpieczeniowych oraz wprowadzenia lub skorygowania z urzędu danych na koncie ubezpieczonego lub na koncie płatnika składek.

W przypadku stwierdzenia rozbieżności w kwotach składek wykazanych przez płatnika składek i kwotach składek wyliczonych przez ZUS od podstaw wymiaru składek wykazanych przez płatnika składek, za prawidłowe przyjmuje się kwoty składek wyliczone przez ZUS od podstaw wymiaru składek wykazanych przez płatnika składek.

ZUS dokonuje zewidencjonowania danych na koncie ubezpieczonego i rozliczenia na koncie płatnika składek na podstawie skorygowanych przez siebie dokumentów rozliczeniowych. Jeżeli płatnik nie zgadza się z dokumentami lub ich korektą sporządzoną przez ZUS albo z danymi wprowadzonymi lub skorygowanymi bezpośrednio na koncie ubezpieczonego lub koncie płatnika składek, w ciągu 14 dni od otrzymania zawiadomienia powinien złożyć deklarację rozliczeniową i imienne raporty miesięczne korygujące dokumenty nadesłane przez ZUS.

Jeżeli ubezpieczony nie zgadza się z danymi zawartymi w dokumentach ubezpieczeniowych sporządzonych lub skorygowanych z urzędu albo z danymi wprowadzonymi lub skorygowanymi bezpośrednio na koncie ubezpieczonego lub koncie płatnika składek, w terminie 30 dni od dnia otrzymania informacji z ZUS powinien złożyć wniosek o przeprowadzenie postępowania wyjaśniającego, chyba że dane wynikają z prawomocnej decyzji lub z prawomocnego wyroku sądu.

Przypomnijmy, że płatnik składek rozliczający składki za więcej niż 5 osób jest zobowiązany przekazywać do ZUS dokumenty ubezpieczeniowe oraz korekty tych dokumentów poprzez teletransmisję danych w formie dokumentu elektronicznego z oprogramowania zgodnego z wymaganiami ZUS (przy wykorzystaniu aplikacji ePłatnik udostępnionej na Platformie Usług Elektronicznych bądź z programu Płatnik lub innego oprogramowania interfejsowego). Dotyczy to również płatnika, który przekazywał dokumenty pierwszorazowe w formie papierowej (np. w formie wydruków z programu Płatnik), a obecnie ma ustawowy obowiązek przekazywania dokumentów w formie elektronicznej.

Obowiązek przekazywania dokumentów w formie elektronicznej dotyczy również dokumentów korygujących składanych za okresy wcześniejsze, kiedy takiego obowiązku nie było (np. za 1999 r. lub 2000 r.). Przy składaniu dokumentów rozliczeniowych korygujących (a także dokumentów zgłoszeniowych zmieniających i korygujących, tj. wszystkich zmian i korekt zgłoszeń) obowiązkowa dla płatnika składek jest forma przekazywania dokumentów wynikająca z liczby osób, za które rozliczył on składki w komplecie dokumentów rozliczeniowych złożonym za ostatni miesiąc.

3. Wniosek o ustalenie zakresu podlegania ubezpieczeniom przez zleceniobiorcę

Obecnie płatnik składek może zwrócić się do ZUS z wnioskiem o zbadanie prawidłowości wykazywanych przez niego składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe zleceniobiorcy (także osoby współpracującej ze zleceniobiorcą). ZUS rozstrzygnie sprawę w zakresie zbiegu tytułów do ubezpieczeń emerytalnego i rentowych.

Wniosek można złożyć osobiście w ZUS lub przesłać pocztą. Wzór wniosku o zbadanie prawidłowości wykazanych składek za zleceniobiorcę – ZUS USZ prezentujemy na str. 74. Został on udostępniony na stronie internetowej www.zus.pl z możliwością wypełnienia i wydruku bądź jedynie wydruku, wraz z zasadami jego wypełniania.

Płatnik nie jest zobowiązany do korzystania z udostępnionego przez ZUS wzoru wniosku. Może złożyć pismo w tej sprawie zawierające niezbędne dane do ustalenia prawidłowego schematu podlegania.

Przedmiotem powyższego wniosku jest bowiem zbadanie, czy wykonywanie umowy powoduje w danym okresie obowiązek ubezpieczeń emerytalnego i rentowych, w oparciu o podstawy wymiaru składek wykazane przez płatników składek w dokumentach rozliczeniowych za ubezpieczonego.

Wniosek rozpatruje jednostka ZUS właściwa według siedziby płatnika składek. W przypadku złożenia przez płatnika wniosku w niewłaściwej jednostce wniosek jest niezwłocznie przekazywany do właściwego oddziału lub inspektoratu ZUS.

Rys. 20. Wzór formularza ZUS USZ

Andrzej Okułowicz

ekspert i praktyk, prawnik od 15 lat zajmujący się prawem ubezpieczeń społecznych

Joanna Stolarska

ekspert prawa ubezpieczeń społecznych, autorka licznych publikacji i opracowań z zakresu składkowego

Joanna Goliniewska

specjalista i praktyk, od ponad 20 lat zajmująca się stosowaniem prawa ubezpieczeń społecznych, autorka licznych opracowań i publikacji z zakresu rozliczeń składkowych

4. Odpowiedzi na pytania Czytelników

4.1. Kto nalicza składki ubezpieczeniowe w przypadku umów zlecenia w różnych zakładach pracy

PROBLEM

W naszym zakładzie pracy od 1 lutego 2024 r. zatrudniamy na umowę zlecenia pielęgniarkę-emerytkę, która wykonuje już inną umowę zlecenia dla innego podmiotu. Zleceniobiorczyni przedstawiła „pasek” wynagrodzenia z pierwszej pracy, z którego wynikało, że została objęta obowiązkiem ubezpieczeń społecznych. Podstawa wymiaru składek była wyższa od minimalnego wynagrodzenia. Czyli w takim przypadku od przychodu z zawartej z nami umowy zlecenia jesteśmy zobowiązani do naliczenia tylko składki zdrowotnej. Ale co w sytuacji, gdy w pierwszej pracy kwota wynagrodzenia będzie niższa od minimalnego i będziemy musieli naliczyć składki na ubezpieczenia społeczne? Jak powinniśmy weryfikować zleceniobiorcę w tym zakresie? Nie wiemy, w którym miesiącu może zdarzyć się, że z tytułu obu umów zleceniobiorczyni będzie podlegać obowiązkowo ubezpieczeniom społecznym. Czy należy co miesiąc prosić zleceniobiorcę o zaświadczenie dotyczące wysokości wynagrodzenia wypłaconego w danym miesiącu i rodzaju opłacanych składek, aby wiedzieć, jakie składki powinniśmy naliczyć? Jeśli tak, to jak powinno wyglądać takie zaświadczenie (ewentualnie zapytanie)? Jak to weryfikować? Czy należy żądać od zleceniobiorcy np. zaświadczenia z pierwszego miejsca pracy o opłacanych za niego za dany miesiąc składkach i ich wysokości?