Zwolnienie z podatku zapomóg wypłacanych byłym pracownikom

Czy zapomogi wypłacane emerytom i rencistom są zawsze wolne od podatku dochodowego? A w przypadku zapomogi wypłacanej pracownikowi: czy trudna sytuacja materialna może mieć wpływ na nabycie przez niego prawa do zwolnienia od podatku i kto o tym decyduje?