Wersja obowiązująca od 2022-06-13 (Dz.U.2022.1240 tekst jednolity)
[Wydatki kwalifikowalne] 1. Do wydatków kwalifikowalnych w ramach wsparcia, o którym mowa w § 12a ust. 1, zalicza się wydatki na:
1) rekrutację potencjalnych odbiorców wsparcia;
2) pokrycie kosztów usług szkoleniowych;
2a) pokrycie kosztów wynagrodzeń uczestników szkolenia, o których mowa w art. 31 ust. 3 lit. d rozporządzenia Komisji (UE) nr 651/2014;
3) pokrycie kosztów doradztwa lub innych usług o charakterze doradczym lub szkoleniowym wspierających rozwój przedsiębiorcy;
4) pokrycie pozostałych kosztów bezpośrednio związanych z dofinansowaniem usług, o których mowa w pkt 2 i 3;
5) pokrycie kosztów pośrednich;
6) zakup środków trwałych niezbędnych do realizacji projektu;
7) zakup infrastruktury oraz dostosowanie lub adaptację budynków, pomieszczeń i miejsc pracy w ramach cross-financingu do wysokości 5% wydatków kwalifikowalnych projektu.
2. Wydatki, o których mowa w ust. 1 pkt 6 i 7, nie mogą łącznie przekroczyć 10% wydatków kwalifikowalnych projektu.
3. Do wydatków kwalifikowalnych w ramach wsparcia, o którym mowa w § 12a ust. 1, nie zalicza się wydatków poniesionych wcześniej niż na 30 dni przed zawarciem umowy o udzielenie wsparcia lub przed dniem rozpoczęcia realizacji projektu.
4. Warunkiem udzielenia pomocy de minimis na usługi szkoleniowe w ramach wsparcia, o którym mowa w § 12a ust. 1, jest wniesienie przez mikroprzedsiębiorcę, małego lub średniego przedsiębiorcę wkładu prywatnego w wysokości co najmniej 20% kosztów usługi szkoleniowej w postaci:
1) opłaty lub
2) kosztów wynagrodzeń uczestników szkolenia, o których mowa w ust. 1 pkt 2a.
4a. W przypadku wniesienia wkładu prywatnego, o którym mowa w ust. 4 pkt 1, wartość pomocy de minimis dla mikroprzedsiębiorcy, małego lub średniego przedsiębiorcy stanowi różnica między kosztem usługi a wysokością opłaty. W przypadku wniesienia wkładu prywatnego, o którym mowa w ust. 4 pkt 2, wartość pomocy de minimis dla mikroprzedsiębiorcy, małego lub średniego przedsiębiorcy stanowi koszt usługi.
4b. Warunkiem udzielenia pomocy de minimis na usługi doradcze w ramach wsparcia, o którym mowa w § 12a ust. 1, jest wniesienie przez mikroprzedsiębiorcę, małego lub średniego przedsiębiorcę wkładu prywatnego w wysokości co najmniej 20% kosztów usługi doradczej w postaci opłaty. Wartość pomocy de minimis dla mikroprzedsiębiorcy, małego lub średniego przedsiębiorcy stanowi różnica między kosztem usługi a wysokością opłaty.
5. W przypadku gdy udzielenie pomocy, o której mowa w ust. 4 lub 4b, spowodowałoby przekroczenie dopuszczalnej wielkości pomocy de minimis, mikroprzedsiębiorca, mały lub średni przedsiębiorca może skorzystać z pomocy publicznej, o której mowa w § 5, na zasadach określonych w art. 18 lub art. 31 rozporządzenia Komisji (UE) nr 651/2014.
6. Podstawą wyliczenia wielkości pomocy de minimis lub pomocy publicznej dla mikroprzedsiębiorcy, małego lub średniego przedsiębiorcy w przypadku uczestnictwa w usługach, o którym mowa w § 12a ust. 1, są wydatki, o których mowa w ust. 1 pkt 2 i 3.
7. Podstawą wyliczenia wielkości pomocy de minimis dla podmiotu, o którym mowa w § 12a ust. 1, są wydatki, o których mowa w ust. 1 pkt 6 i 7.
8. Wydatki na wynagrodzenia, o których mowa w ust. 1 pkt 2a, nie mogą przekroczyć wysokości wkładu prywatnego wnoszonego przez przedsiębiorcę.
Wersja obowiązująca od 2022-06-13 (Dz.U.2022.1240 tekst jednolity)
[Wydatki kwalifikowalne] 1. Do wydatków kwalifikowalnych w ramach wsparcia, o którym mowa w § 12a ust. 1, zalicza się wydatki na:
1) rekrutację potencjalnych odbiorców wsparcia;
2) pokrycie kosztów usług szkoleniowych;
2a) pokrycie kosztów wynagrodzeń uczestników szkolenia, o których mowa w art. 31 ust. 3 lit. d rozporządzenia Komisji (UE) nr 651/2014;
3) pokrycie kosztów doradztwa lub innych usług o charakterze doradczym lub szkoleniowym wspierających rozwój przedsiębiorcy;
4) pokrycie pozostałych kosztów bezpośrednio związanych z dofinansowaniem usług, o których mowa w pkt 2 i 3;
5) pokrycie kosztów pośrednich;
6) zakup środków trwałych niezbędnych do realizacji projektu;
7) zakup infrastruktury oraz dostosowanie lub adaptację budynków, pomieszczeń i miejsc pracy w ramach cross-financingu do wysokości 5% wydatków kwalifikowalnych projektu.
2. Wydatki, o których mowa w ust. 1 pkt 6 i 7, nie mogą łącznie przekroczyć 10% wydatków kwalifikowalnych projektu.
3. Do wydatków kwalifikowalnych w ramach wsparcia, o którym mowa w § 12a ust. 1, nie zalicza się wydatków poniesionych wcześniej niż na 30 dni przed zawarciem umowy o udzielenie wsparcia lub przed dniem rozpoczęcia realizacji projektu.
4. Warunkiem udzielenia pomocy de minimis na usługi szkoleniowe w ramach wsparcia, o którym mowa w § 12a ust. 1, jest wniesienie przez mikroprzedsiębiorcę, małego lub średniego przedsiębiorcę wkładu prywatnego w wysokości co najmniej 20% kosztów usługi szkoleniowej w postaci:
1) opłaty lub
2) kosztów wynagrodzeń uczestników szkolenia, o których mowa w ust. 1 pkt 2a.
4a. W przypadku wniesienia wkładu prywatnego, o którym mowa w ust. 4 pkt 1, wartość pomocy de minimis dla mikroprzedsiębiorcy, małego lub średniego przedsiębiorcy stanowi różnica między kosztem usługi a wysokością opłaty. W przypadku wniesienia wkładu prywatnego, o którym mowa w ust. 4 pkt 2, wartość pomocy de minimis dla mikroprzedsiębiorcy, małego lub średniego przedsiębiorcy stanowi koszt usługi.
4b. Warunkiem udzielenia pomocy de minimis na usługi doradcze w ramach wsparcia, o którym mowa w § 12a ust. 1, jest wniesienie przez mikroprzedsiębiorcę, małego lub średniego przedsiębiorcę wkładu prywatnego w wysokości co najmniej 20% kosztów usługi doradczej w postaci opłaty. Wartość pomocy de minimis dla mikroprzedsiębiorcy, małego lub średniego przedsiębiorcy stanowi różnica między kosztem usługi a wysokością opłaty.
5. W przypadku gdy udzielenie pomocy, o której mowa w ust. 4 lub 4b, spowodowałoby przekroczenie dopuszczalnej wielkości pomocy de minimis, mikroprzedsiębiorca, mały lub średni przedsiębiorca może skorzystać z pomocy publicznej, o której mowa w § 5, na zasadach określonych w art. 18 lub art. 31 rozporządzenia Komisji (UE) nr 651/2014.
6. Podstawą wyliczenia wielkości pomocy de minimis lub pomocy publicznej dla mikroprzedsiębiorcy, małego lub średniego przedsiębiorcy w przypadku uczestnictwa w usługach, o którym mowa w § 12a ust. 1, są wydatki, o których mowa w ust. 1 pkt 2 i 3.
7. Podstawą wyliczenia wielkości pomocy de minimis dla podmiotu, o którym mowa w § 12a ust. 1, są wydatki, o których mowa w ust. 1 pkt 6 i 7.
8. Wydatki na wynagrodzenia, o których mowa w ust. 1 pkt 2a, nie mogą przekroczyć wysokości wkładu prywatnego wnoszonego przez przedsiębiorcę.
Wersja archiwalna obowiązująca od 2021-04-24 do 2022-06-12
[Wydatki kwalifikowalne] 1. Do wydatków kwalifikowalnych w ramach wsparcia, o którym mowa w § 12a ust. 1, zalicza się wydatki na:
1) rekrutację potencjalnych odbiorców wsparcia;
2) pokrycie kosztów usług szkoleniowych;
2a) [11] pokrycie kosztów wynagrodzeń uczestników szkolenia, o których mowa w art. 31 ust. 3 lit. d rozporządzenia Komisji (UE) nr 651/2014;
3) pokrycie kosztów doradztwa lub innych usług o charakterze doradczym lub szkoleniowym wspierających rozwój przedsiębiorcy;
4) pokrycie pozostałych kosztów bezpośrednio związanych z dofinansowaniem usług, o których mowa w pkt 2 i 3;
5) pokrycie kosztów pośrednich;
6) zakup środków trwałych niezbędnych do realizacji projektu;
7) zakup infrastruktury oraz dostosowanie lub adaptację budynków, pomieszczeń i miejsc pracy w ramach cross-financingu do wysokości 5% wydatków kwalifikowalnych projektu.
2. Wydatki, o których mowa w ust. 1 pkt 6 i 7, nie mogą łącznie przekroczyć 10% wydatków kwalifikowalnych projektu.
3. Do wydatków kwalifikowalnych w ramach wsparcia, o którym mowa w § 12a ust. 1, nie zalicza się wydatków poniesionych wcześniej niż na 30 dni przed zawarciem umowy o udzielenie wsparcia lub przed dniem rozpoczęcia realizacji projektu.
4. [12] Warunkiem udzielenia pomocy de minimis na usługi szkoleniowe w ramach wsparcia, o którym mowa w § 12a ust. 1, jest wniesienie przez mikroprzedsiębiorcę, małego lub średniego przedsiębiorcę wkładu prywatnego w wysokości co najmniej 20% kosztów usługi szkoleniowej w postaci:
1) opłaty lub
2) kosztów wynagrodzeń uczestników szkolenia, o których mowa w ust. 1 pkt 2a.
4a. [13] W przypadku wniesienia wkładu prywatnego, o którym mowa w ust. 4 pkt 1, wartość pomocy de minimis dla mikroprzedsiębiorcy, małego lub średniego przedsiębiorcy stanowi różnica między kosztem usługi a wysokością opłaty. W przypadku wniesienia wkładu prywatnego, o którym mowa w ust. 4 pkt 2, wartość pomocy de minimis dla mikroprzedsiębiorcy, małego lub średniego przedsiębiorcy stanowi koszt usługi.
4b. [14] Warunkiem udzielenia pomocy de minimis na usługi doradcze w ramach wsparcia, o którym mowa w § 12a ust. 1, jest wniesienie przez mikroprzedsiębiorcę, małego lub średniego przedsiębiorcę wkładu prywatnego w wysokości co najmniej 20% kosztów usługi doradczej w postaci opłaty. Wartość pomocy de minimis dla mikroprzedsiębiorcy, małego lub średniego przedsiębiorcy stanowi różnica między kosztem usługi a wysokością opłaty.
5. [15] W przypadku gdy udzielenie pomocy, o której mowa w ust. 4 lub 4b, spowodowałoby przekroczenie dopuszczalnej wielkości pomocy de minimis, mikroprzedsiębiorca, mały lub średni przedsiębiorca może skorzystać z pomocy publicznej, o której mowa w § 5, na zasadach określonych w art. 18 lub art. 31 rozporządzenia Komisji (UE) nr 651/2014.
6. Podstawą wyliczenia wielkości pomocy de minimis lub pomocy publicznej dla mikroprzedsiębiorcy, małego lub średniego przedsiębiorcy w przypadku uczestnictwa w usługach, o którym mowa w § 12a ust. 1, są wydatki, o których mowa w ust. 1 pkt 2 i 3.
7. Podstawą wyliczenia wielkości pomocy de minimis dla podmiotu, o którym mowa w § 12a ust. 1, są wydatki, o których mowa w ust. 1 pkt 6 i 7.
8. [16] Wydatki na wynagrodzenia, o których mowa w ust. 1 pkt 2a, nie mogą przekroczyć wysokości wkładu prywatnego wnoszonego przez przedsiębiorcę.
[11] § 12b ust. 1 pkt 2a dodany przez § 1 pkt 4 lit. a) rozporządzenia Ministra Finansów, Funduszy i Polityki Regionalnej z dnia 15 kwietnia 2021 r. zmieniającego rozporządzenie w sprawie udzielania przez Polską Agencję Rozwoju Przedsiębiorczości pomocy finansowej w ramach Programu Operacyjnego Wiedza Edukacja Rozwój 2014–2020 (Dz.U. poz. 764). Zmiana weszła w życie 24 kwietnia 2021 r.
[12] § 12b ust. 4 w brzmieniu ustalonym przez § 1 pkt 4 lit. b) rozporządzenia Ministra Finansów, Funduszy i Polityki Regionalnej z dnia 15 kwietnia 2021 r. zmieniającego rozporządzenie w sprawie udzielania przez Polską Agencję Rozwoju Przedsiębiorczości pomocy finansowej w ramach Programu Operacyjnego Wiedza Edukacja Rozwój 2014–2020 (Dz.U. poz. 764). Zmiana weszła w życie 24 kwietnia 2021 r.
[13] § 12b ust. 4a dodany przez § 1 pkt 4 lit. c) rozporządzenia Ministra Finansów, Funduszy i Polityki Regionalnej z dnia 15 kwietnia 2021 r. zmieniającego rozporządzenie w sprawie udzielania przez Polską Agencję Rozwoju Przedsiębiorczości pomocy finansowej w ramach Programu Operacyjnego Wiedza Edukacja Rozwój 2014–2020 (Dz.U. poz. 764). Zmiana weszła w życie 24 kwietnia 2021 r.
[14] § 12b ust. 4b dodany przez § 1 pkt 4 lit. c) rozporządzenia Ministra Finansów, Funduszy i Polityki Regionalnej z dnia 15 kwietnia 2021 r. zmieniającego rozporządzenie w sprawie udzielania przez Polską Agencję Rozwoju Przedsiębiorczości pomocy finansowej w ramach Programu Operacyjnego Wiedza Edukacja Rozwój 2014–2020 (Dz.U. poz. 764). Zmiana weszła w życie 24 kwietnia 2021 r.
[15] § 12b ust. 5 w brzmieniu ustalonym przez § 1 pkt 4 lit. d) rozporządzenia Ministra Finansów, Funduszy i Polityki Regionalnej z dnia 15 kwietnia 2021 r. zmieniającego rozporządzenie w sprawie udzielania przez Polską Agencję Rozwoju Przedsiębiorczości pomocy finansowej w ramach Programu Operacyjnego Wiedza Edukacja Rozwój 2014–2020 (Dz.U. poz. 764). Zmiana weszła w życie 24 kwietnia 2021 r.
[16] § 12b ust. 8 dodany przez § 1 pkt 4 lit. e) rozporządzenia Ministra Finansów, Funduszy i Polityki Regionalnej z dnia 15 kwietnia 2021 r. zmieniającego rozporządzenie w sprawie udzielania przez Polską Agencję Rozwoju Przedsiębiorczości pomocy finansowej w ramach Programu Operacyjnego Wiedza Edukacja Rozwój 2014–2020 (Dz.U. poz. 764). Zmiana weszła w życie 24 kwietnia 2021 r.
Wersja archiwalna obowiązująca od 2020-08-06 do 2021-04-23 (Dz.U.2020.1345 tekst jednolity)
[Wydatki kwalifikowalne] 1. Do wydatków kwalifikowalnych w ramach wsparcia, o którym mowa w § 12a ust. 1, zalicza się wydatki na:
1) rekrutację potencjalnych odbiorców wsparcia;
2) pokrycie kosztów usług szkoleniowych;
3) pokrycie kosztów doradztwa lub innych usług o charakterze doradczym lub szkoleniowym wspierających rozwój przedsiębiorcy;
4) pokrycie pozostałych kosztów bezpośrednio związanych z dofinansowaniem usług, o których mowa w pkt 2 i 3;
5) pokrycie kosztów pośrednich;
6) zakup środków trwałych niezbędnych do realizacji projektu;
7) zakup infrastruktury oraz dostosowanie lub adaptację budynków, pomieszczeń i miejsc pracy w ramach cross-financingu do wysokości 5% wydatków kwalifikowalnych projektu.
2. Wydatki, o których mowa w ust. 1 pkt 6 i 7, nie mogą łącznie przekroczyć 10% wydatków kwalifikowalnych projektu.
3. Do wydatków kwalifikowalnych w ramach wsparcia, o którym mowa w § 12a ust. 1, nie zalicza się wydatków poniesionych wcześniej niż na 30 dni przed zawarciem umowy o udzielenie wsparcia lub przed dniem rozpoczęcia realizacji projektu.
4. Uczestnictwo w usługach, o którym mowa w § 12a ust. 1, jest dostępne za częściową odpłatnością ponoszoną przez mikroprzedsiębiorców, małych lub średnich przedsiębiorców w wysokości co najmniej 20% wartości usług w części przypadającej na tych przedsiębiorców. Różnica pomiędzy wartością usług, o której mowa w zdaniu pierwszym, a częściową odpłatnością poniesioną przez mikroprzedsiębiorców, małych lub średnich przedsiębiorców stanowi wartość pomocy de minimis dla tych przedsiębiorców.
5. W przypadku gdy udzielenie pomocy, o której mowa w ust. 4, spowodowałoby przekroczenie dopuszczalnej wielkości pomocy de minimis, mikroprzedsiębiorca, mały lub średni przedsiębiorca może skorzystać z pomocy publicznej, o której mowa w § 5, na zasadach określonych w art. 18 lub art. 31 rozporządzenia Komisji (UE) nr 651/2014.
6. Podstawą wyliczenia wielkości pomocy de minimis lub pomocy publicznej dla mikroprzedsiębiorcy, małego lub średniego przedsiębiorcy w przypadku uczestnictwa w usługach, o którym mowa w § 12a ust. 1, są wydatki, o których mowa w ust. 1 pkt 2 i 3.
7. Podstawą wyliczenia wielkości pomocy de minimis dla podmiotu, o którym mowa w § 12a ust. 1, są wydatki, o których mowa w ust. 1 pkt 6 i 7.
Wersja archiwalna obowiązująca od 2018-12-03 do 2020-08-05 (Dz.U.2018.2256 tekst jednolity)
[Wydatki kwalifikowalne] 1. Do wydatków kwalifikowalnych w ramach wsparcia, o którym mowa w § 12a ust. 1, zalicza się wydatki na:
1) rekrutację potencjalnych odbiorców wsparcia;
2) pokrycie kosztów usług szkoleniowych;
3) pokrycie kosztów doradztwa lub innych usług o charakterze doradczym lub szkoleniowym wspierających rozwój przedsiębiorcy;
4) pokrycie pozostałych kosztów bezpośrednio związanych z dofinansowaniem usług, o których mowa w pkt 2 i 3;
5) pokrycie kosztów pośrednich;
6) zakup środków trwałych niezbędnych do realizacji projektu;
7) zakup infrastruktury oraz dostosowanie lub adaptację budynków, pomieszczeń i miejsc pracy w ramach cross-financingu do wysokości 5% wydatków kwalifikowalnych projektu.
2. Wydatki, o których mowa w ust. 1 pkt 6 i 7, nie mogą łącznie przekroczyć 10% wydatków kwalifikowalnych projektu.
3. Do wydatków kwalifikowalnych w ramach wsparcia, o którym mowa w § 12a ust. 1, nie zalicza się wydatków poniesionych wcześniej niż na 30 dni przed zawarciem umowy o udzielenie wsparcia lub przed dniem rozpoczęcia realizacji projektu.
4. Uczestnictwo w usługach, o którym mowa w § 12a ust. 1, jest dostępne za częściową odpłatnością ponoszoną przez mikroprzedsiębiorców, małych lub średnich przedsiębiorców w wysokości co najmniej 20% wartości usług w części przypadającej na tych przedsiębiorców. Różnica pomiędzy wartością usług, o której mowa w zdaniu pierwszym, a częściową odpłatnością poniesioną przez mikroprzedsiębiorców, małych lub średnich przedsiębiorców stanowi wartość pomocy de minimis dla tych przedsiębiorców.
5. W przypadku gdy udzielenie pomocy, o której mowa w ust. 4, spowodowałoby przekroczenie dopuszczalnej wielkości pomocy de minimis, mikroprzedsiębiorca, mały lub średni przedsiębiorca może skorzystać z pomocy publicznej, o której mowa w § 5, na zasadach określonych w art. 18 lub art. 31 rozporządzenia Komisji (UE) nr 651/2014.
6. Podstawą wyliczenia wielkości pomocy de minimis lub pomocy publicznej dla mikroprzedsiębiorcy, małego lub średniego przedsiębiorcy w przypadku uczestnictwa w usługach, o którym mowa w § 12a ust. 1, są wydatki, o których mowa w ust. 1 pkt 2 i 3.
7. Podstawą wyliczenia wielkości pomocy de minimis dla podmiotu, o którym mowa w § 12a ust. 1, są wydatki, o których mowa w ust. 1 pkt 6 i 7.
Wersja archiwalna obowiązująca od 2018-05-10 do 2018-12-02
[Wydatki kwalifikowalne] [19] 1. Do wydatków kwalifikowalnych w ramach wsparcia, o którym mowa w § 12a ust. 1, zalicza się wydatki na:
1) rekrutację potencjalnych odbiorców wsparcia;
2) pokrycie kosztów usług szkoleniowych;
3) pokrycie kosztów doradztwa lub innych usług o charakterze doradczym lub szkoleniowym wspierających rozwój przedsiębiorcy;
4) pokrycie pozostałych kosztów bezpośrednio związanych z dofinansowaniem usług, o których mowa w pkt 2 i 3;
5) pokrycie kosztów pośrednich;
6) zakup środków trwałych niezbędnych do realizacji projektu;
7) zakup infrastruktury oraz dostosowanie lub adaptację budynków, pomieszczeń i miejsc pracy w ramach cross-financingu do wysokości 5% wydatków kwalifikowalnych projektu.
2. Wydatki, o których mowa w ust. 1 pkt 6 i 7, nie mogą łącznie przekroczyć 10% wydatków kwalifikowalnych projektu.
3. Do wydatków kwalifikowalnych w ramach wsparcia, o którym mowa w § 12a ust. 1, nie zalicza się wydatków poniesionych wcześniej niż na 30 dni przed zawarciem umowy o udzielenie wsparcia lub przed dniem rozpoczęcia realizacji projektu.
4. Uczestnictwo w usługach, o którym mowa w § 12a ust. 1, jest dostępne za częściową odpłatnością ponoszoną przez mikroprzedsiębiorców, małych lub średnich przedsiębiorców w wysokości co najmniej 20% wartości usług w części przypadającej na tych przedsiębiorców. Różnica pomiędzy wartością usług, o której mowa w zdaniu pierwszym, a częściową odpłatnością poniesioną przez mikroprzedsiębiorców, małych lub średnich przedsiębiorców stanowi wartość pomocy de minimis dla tych przedsiębiorców.
5. W przypadku gdy udzielenie pomocy, o której mowa w ust. 4, spowodowałoby przekroczenie dopuszczalnej wielkości pomocy de minimis, mikroprzedsiębiorca, mały lub średni przedsiębiorca może skorzystać z pomocy publicznej, o której mowa w § 5, na zasadach określonych w art. 18 lub art. 31 rozporządzenia Komisji (UE) nr 651/2014.
6. Podstawą wyliczenia wielkości pomocy de minimis lub pomocy publicznej dla mikroprzedsiębiorcy, małego lub średniego przedsiębiorcy w przypadku uczestnictwa w usługach, o którym mowa w § 12a ust. 1, są wydatki, o których mowa w ust. 1 pkt 2 i 3.
7. Podstawą wyliczenia wielkości pomocy de minimis dla podmiotu, o którym mowa w § 12a ust. 1, są wydatki, o których mowa w ust. 1 pkt 6 i 7.
[19] Rozdział 4a dodany przez § 1 pkt 10 rozporządzenia Ministra Inwestycji i Rozwoju z dnia 26 marca 2018 r. zmieniającego rozporządzenie w sprawie udzielania przez Polską Agencję Rozwoju Przedsiębiorczości pomocy finansowej w ramach Programu Operacyjnego Wiedza Edukacja Rozwój 2014–2020 (Dz.U. poz. 778). Zmiana weszła w życie 10 maja 2018 r.