Rozdział 1

Przepisy ogólne

§ 1. Zarządzenie określa:

1) organizację wojskowych lotniskowych organów służby ruchu lotniczego;

2) szczegółowe zasady funkcjonowania wojskowych lotniskowych organów służby ruchu lotniczego.

§ 2. Użyte w zarządzeniu skróty i określenia oznaczają:

1) ACC - (Area Control Centre) ośrodek kontroli obszaru lub kontrola obszaru;

2) AGL - (Above Ground Level) powyżej poziomu terenu;

3) AIP - (Aeronautical Information Publication) Zbiór Informacji Lotniczych, wchodzący w skład Zintegrowanego Pakietu Informacji Lotniczych - publikacja wydawana przez państwo lub z jego upoważnienia, zawierająca informacje lotnicze o charakterze trwałym, istotne dla żeglugi powietrznej;

4) AIS - (Aeronautical Information Service) służba informacji lotniczej;

5) akrl - asystent kontrolera ruchu lotniczego;

6) AMHS - (Air Traffic Services Message Handling System) system wymiany depesz służb ruchu lotniczego;

7) anonimizacja - usunięcie ze zgłoszeń zdarzeń wszystkich danych osobowych dotyczących zgłaszającego i osób wymienionych w zgłoszeniach zdarzeń oraz wszelkich szczegółowych danych, które mogłyby ujawniać tożsamość zgłaszającego lub osób trzecich, lub doprowadzić do ustalenia tej informacji na podstawie zgłoszenia zdarzenia;

8) APP - (Approach Control Unit) organ kontroli zbliżania;

9) ASM - (Air Space Management) zarządzanie przestrzenią powietrzną;

10) ATC - (Air Traffic Control) kontrola ruchu lotniczego;

11) ATM - (Air Traffic Management) zarządzanie ruchem lotniczym;

12) ATS - (Air Traffic Services) służby ruchu lotniczego;

13) ARCC - (Aeoronautical Rescue Coordination Centre) ośrodek koordynacji poszukiwania i ratownictwa lotniczego;

14) BL - bezpieczeństwo lotów;

15) BOZ - biuro odpraw załóg;

16) BSP - bezzałogowy statek powietrzny;

17) CFIT - (Controlled Flight Into Terrain) zderzenie z powierzchnią ziemi w locie sterowanym;

18) CNS - (Communications, Navigation and Surveillance) łączność, nawigacja i dozorowanie;

19) COM - (Communications) łączność;

20) CSPSRL - Centrum Szkolenia Personelu Służb Ruchu Lotniczego;

21) czas pracy - czas wykonywania czynności lotniczych na stanowisku operacyjnym w organie ATC;

22) czynności lotnicze - przedsięwzięcia realizowane w ramach pracy na stanowiskach operacyjnych w organach kontroli ruchu lotniczego i BOZ wymagające posiadania uprawnień i licencji lub prowadzące do ich nabycia;

23) Daily Log - dobowy raport przebiegu dyżuru;

24) DEL - (Clearance delivery) stanowisko wydawania zezwoleń;

25) DG RSZ - Dowództwo Generalne Rodzajów Sił Zbrojnych;

26) EAD - (European AIS Database) europejska baza danych AIS;

27) egzamin - oznacza sformalizowany sprawdzian służący ocenie wiedzy danej osoby i zrozumienia przez nią tematyki;

28) ESPP - elastyczne struktury przestrzeni powietrznej;

29) FATO - (final approach and take-off area) strefa końcowa podejścia i startu;

30) FIR - (Flight Information Region) rejon informacji powietrznej;

31) FIS - (Flight Information Service) służba informacji powietrznej;

32) FPL - (Filed Flight Plan) złożony plan lotu;

33) FMP - (Flow Management Position) stanowisko zarządzania przepływem i pojemnością ruchu lotniczego;

34) FOD - (Foreign Object Damage) uszkodzenia przez ciała obce;

35) GAT - (General Air Traffic) ogólny ruch lotniczy, oznacza każdy ruch cywilnych statków powietrznych, a także każdy ruch państwowych statków powietrznych odbywający się według zasad ICAO;

36) GRL - grupa ratownictwa lotniskowego;

37) harmonogram pracy - rozkład czasu służby dla personelu ATC i BOZ opracowany przez Szefa Pionu SRL lub osobę przez niego upoważnioną;

38) INOP - instrukcja operacyjna;

39) Instytucja - państwowy organ zarządzania ruchem lotniczym odpowiedzialny za zapewnienie służb żeglugi powietrznej w FIR Warszawa;

40) IZRL - inne zagrożenie bezpieczeństwa lotów w ruchu lotniczym ATM/CNS - związane z niewłaściwym działaniem naziemnych urządzeń ruchu lotniczego lub niewłaściwymi procedurami albo ich niewłaściwym wykonaniem (w szczególności: brak zasilania urządzeń NEZL, niewłaściwe parametry ILS, wtargnięcie na pole manewrowe, przekazanie niewłaściwych informacji w systemie automatycznym - bez bezpośredniego udziału statku powietrznego);

41) jednostka - organ ATC, w którym zapewniana jest służba ruchu lotniczego;

42) KBWL LP - Komisja Badania Wypadków Lotniczych Lotnictwa Państwowego;

43) konwencja - Konwencja o międzynarodowym lotnictwie cywilnym, podpisana w Chicago dnia 7 grudnia 1944 r. (Dz. U. z 1959 r. poz. 212, z późn. zm.¹⁾);

44) LAW - Lotnicza Akademia Wojskowa;

45) MCTR - (Military Control Zone) strefa kontrolowana lotniska wojskowego, obejmuje przestrzeń powietrzną kontrolowaną o określonych granicach poziomych rozciągającą się od powierzchni ziemi lub wody (AGL) do określonej górnej granicy;

46) MET - (Meteorology) meterologia;

47) MON - Ministerstwo Obrony Narodowej;

48) MTMA - (Military Terminal Control Area) rejon kontrolowany lotniska wojskowego lub węzła lotnisk wojskowych;

49) NAV - (Navigation) nawigacja;

50) NEZL - naziemne elektroniczne zabezpieczenie lotniska;

51) niemożność zapewnienia służb ATM - zdarzenie, w którym elementy naziemnego systemu ATM nie pracują, są niewystarczające, niedostępne lub uszkodzone w stopniu obniżającym lub uniemożliwiającym zapewnienie bezpieczeństwa ruchu lotniczego;

52) NOTAM - (Notice to Airmen) wiadomość rozpowszechniana za pomocą środków telekomunikacyjnych, zawierająca informacje o ustanowieniu, stanie lub zmianach urządzeń lotniczych, służbach, procedurach, a także o niebezpieczeństwie, której znajomość we właściwym czasie jest istotna dla personelu związanego z operacjami lotniczymi;

53) OAT - (Operational Air Traffic) operacyjny ruch lotniczy. Obejmuje wszystkie loty wykonywane niezgodnie z przepisami ustalonymi dla GAT i dla których zasady oraz procedury zostały ustalone przez odpowiednie władze krajowe;

54) ocena - ocena praktycznych umiejętności, na podstawie której wydaje się, przedłuża lub wznawia uprawnienie lub uprawnienie uzupełniające i która dotyczy sposobu zachowania osoby ocenianej oraz praktycznego stosowania wiedzy i zrozumienia tematyki przez tę osobę;

55) okres odpoczynku - oznacza ciągły i określony przedział czasu po lub przed pełnieniem służby, podczas którego kontroler ruchu lotniczego jest zwolniony z wykonywania obowiązków służbowych;

56) OP RP - obrona powietrzna Rzeczypospolitej Polskiej;

57) organ ATC - organ kontroli lotniska (TWR) lub organ kontroli zbliżania (APP) ustanowiony w ramach Pionu SRL i odpowiedzialny za zapewnienie służb ruchu lotniczego w przydzielonej przestrzeni odpowiedzialności;

58) organ ATS - organ służb ruchu lotniczego - organ kontroli ruchu lotniczego, organ informacji powietrznej lub lotniskowa służba informacji powietrznej;

59) organizacja szkoleniowa - oznacza organizację, która uzyskała certyfikat właściwego organu uprawniający do prowadzenia jednego lub kilku rodzajów szkoleń;

60) osiąganie właściwego poziomu bezpieczeństwa - rezultaty procesów lub metod zastosowanych w celu osiągnięcia bezpieczeństwa w granicach tolerancji na akceptowalnym poziomie;

61) personel ATC - członkowie personelu lotniczego posiadający licencje, wpisani do rejestru personelu ATC prowadzonego przez Szefa WLW;

62) pion SRL - komórka wewnętrzna jednostki wojskowej realizująca zadania wojskowego lotniskowego organu służb ruchu lotniczego;

63) pogorszenie kondycji psychofizycznej - subiektywne, indywidualne odczucie członka personelu ATC utraty wymaganej sprawności fizycznej lub psychicznej w stopniu uniemożliwiającym bezpieczne i odpowiedzialne wykonywanie pracy na stanowisku. Występuje wówczas, gdy personel ATC nie zapewnia bezpiecznego wykonywania pracy i jednocześnie stanowi zagrożenie dla innych osób;

64) przerwa - oznacza okres w czasie pełnienia służby, podczas którego nie wymaga się od kontrolera ruchu lotniczego wykonywania obowiązków, aby umożliwić mu odpoczynek;

65) RIF - (Recent Information File) zbiór informacji do obowiązkowego zapoznania przed rozpoczęciem wykonywania czynności lotniczych;

66) rozporządzenie SERA - rozporządzenie wykonawcze Komisji (UE) Nr 923/2012 z dnia 26 września 2012 r. ustanawiające wspólne zasady w odniesieniu do przepisów lotniczych i operacyjnych dotyczących służb i procedur żeglugi powietrznej oraz zmieniające rozporządzenie wykonawcze (WE) Nr 1035/2011 oraz rozporządzenia (WE) Nr 1265/2007, (WE) Nr 1794/2006, (WE) Nr 730/2006, (WE) Nr 1033/2006 i (UE) Nr 255/2010 (Dz. Urz. UE L 281 z 13.10.2012, str. 1, z późn. zm. ²⁾);

67) SAR - (Search And Rescue) status dla lotów w misjach poszukiwawczo-ratowniczych;

68) SMS - (Safety Management System) System Zarządzania Bezpieczeństwem;

69) SNOWTAM - specjalna seria NOTAM zawiadamiająca o niebezpiecznych warunkach spowodowanych śniegiem lub lodem na polu naziemnego ruchu lotniczego;

70) SSRL SZ RP - Szefostwo Służby Ruchu Lotniczego Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej;

71) SUR - (Surveillance) dozorowanie;

72) SZ RP - Siły Zbrojne Rzeczypospolitej Polskiej;

73) terminal AMHS - urządzenie przeznaczone do opracowywania i nadawania depesz ATS;

74) TRA - (Temporary Reserved Area) strefa czasowo rezerwowana;

75) TRM - (Team Resource Management) współpraca w zespole;

76) TWR - (Aerodrome Control Tower) organ kontroli lotniska;

77) UE - Unia Europejska;

78) ULC - Urząd Lotnictwa Cywilnego;

79) UTC - (Coordinated Universal Time) uniwersalny czas skoordynowany;

80) UTP - (Unit Training Plan) plan szkolenia w jednostce;

81) VCS - (Voice Communications System) system komunikacji głosowej;

82) WLW - Władza Lotnictwa Wojskowego;

83) ZBL - Zespół Bezpieczeństwa Lotów.

Rozdział 2

Zarządzanie ruchem lotniczym w Siłach Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej

§ 3. Zadania związane z zarządzaniem ruchem lotniczym w SZ RP realizują:

1) SSRL SZ RP;

2) wydziały ruchu lotniczego;

3) sekcje ruchu lotniczego;

4) piony SRL;

5) CSPSRL;

6) inne komórki organizacyjne w jednostkach wojskowych resortu obrony narodowej.

§ 4. 1. SSRL SZ RP jest wojskowym organem zarządzania ruchem lotniczym sprawującym nadzór merytoryczny nad funkcjonowaniem organów ATC i BOZ w SZ RP oraz jakością zapewnianych służb ruchu lotniczego.

2. SSRL SZ RP odpowiada za stosowanie jednolitych procedur, norm i standardów zapewniania służb ruchu lotniczego, szkolenia personelu ATC i BOZ oraz określanie standardów wyposażenia technicznego Pionów SRL.

3. W celu zapewnienia wymaganego poziomu bezpieczeństwa i wysokiej jakości służb ruchu lotniczego SSRL SZ RP współdziała z WLW, ULC, instytucjami wyznaczonymi do zapewniania służb żeglugi powietrznej oraz innymi organizacjami lotniczymi.

4. Szef SSRL SZ RP odpowiada za:

1) nadzór nad funkcjonowaniem, działalnością operacyjną i szkoleniową komórek, o których mowa w § 3;

2) nadzór nad jakością i prawidłowością zapewnianych służb ruchu lotniczego;

3) nadzór nad procesem szkolenia personelu ATC i BOZ w zakresie kompetencji wynikających z odrębnych przepisów;

4) nadzór nad procesem egzaminowania i oceny personelu ATC w Pionach SRL;

5) określenie standardów wyposażenia technicznego organów ATC i BOZ;

6) opracowywanie i programowanie procedur operacyjnych dla służb ruchu lotniczego;

7) wydawanie wytycznych w sprawach związanych ze stosowaniem przepisów lotniczych w zakresie służb ruchu lotniczego oraz funkcjonowaniem Pionów SRL;

8) zatwierdzanie i uzgadnianie z zainteresowanymi komórkami i jednostkami organizacyjnymi oraz opiniowanie dokumentów normujących działalność operacyjną i szkoleniową organów ATC i BOZ;

9) udostępnianie informacji operacyjnych (danych lotniczych) w formie odpowiedniej dla personelu lotniczego;

10) dostarczanie do właściwej instytucji w celu publikacji zgromadzonych danych i informacji lotniczych dotyczących lotnisk SZ RP oraz wojskowych ATS;

11) nadzór nad funkcjonowaniem systemu zarządzania bezpieczeństwem w ATM, o którym mowa w Załączniku Nr 1 do niniejszego zarządzenia;

12) udział w przygotowaniu, prowadzeniu, ocenie i omawianiu ćwiczeń z udziałem lotnictwa SZ RP;

13) współpracę z ULC, instytucjami wyznaczonymi do zapewniania służb żeglugi powietrznej oraz z innymi organizacjami lotniczymi w zakresie organizacji i funkcjonowania służb ruchu lotniczego.

5. Szczegółowe zadania i obowiązki personelu SSRL SZ RP określają odrębne przepisy.

§ 5. 1. Wydziały ruchu lotniczego i sekcje ruchu lotniczego sprawują merytoryczny nadzór nad podległymi Pionami SRL w zakresie:

1) zapewniania służb ruchu lotniczego;

2) zapewniania ciągłości funkcjonowania organów ATC i BOZ;

3) zgłaszania propozycji i rozwiązań dotyczących funkcjonowania Pionów SRL;

4) koordynacji współdziałania wojskowych i cywilnych organów ATS;

5) udziału w systemie zarządzania bezpieczeństwem w ATM;

6) wyposażenia technicznego gwarantującego jakość i bezpieczeństwo zapewniania służb ruchu lotniczego;

7) szkolenia personelu ATC i BOZ;

8) organizacji ćwiczeń z udziałem lotnictwa SZ RP.

2. Wydziały i sekcje podlegają merytorycznie Szefowi SSRL SZ RP.

3. W celu realizacji zadań, o których mowa w ust. 1, wydziały i sekcje współpracują z SSRL SZ RP.

4. Szczegółowe zadania i obowiązki personelu wydziału ruchu lotniczego i sekcji ruchu lotniczego określają odrębne przepisy.

§ 6. 1. Dowódca CSPSRL odpowiada za:

1) proces szkolenia, egzaminowania i oceniania kandydatów w ramach szkolenia wstępnego oraz personelu ATC w CSPSRL;

2) nadzór nad realizacją szkolenia praktykantów kontrolerów ruchu lotniczego w pionach SRL.

2. Szczegółowe obowiązki i uprawnienia Dowódcy CSPSRL, w tym podległość służbową, oraz szczegółowe warunki funkcjonowania Centrum, sposoby prowadzenia szkolenia lotniczego, uzyskiwania uprawnień i kwalifikacji lotniczych, egzaminowania i oceniania określają odrębne przepisy.

§ 7. 1. Sekcja koordynacji ruchu lotniczego to organ wyznaczony na lotniskach cywilnych lub lotniskach współużytkowanych odpowiedzialny za koordynację zadań realizowanych przez lotnictwo wojskowe.

2. Szczegółowe zasady funkcjonowania sekcji koordynacji ruchu lotniczego określają odrębne przepisy.

Rozdział 3

Przeznaczenie i zadania Pionu SRL

§ 8. 1. Pion SRL realizuje zadania wojskowego lotniskowego organu służb ruchu lotniczego i odpowiada za zapewnienie bezpiecznego, sprawnego i uporządkowanego przepływu ruchu lotniczego na lotniskach SZ RP oraz w przydzielonej przestrzeni powietrznej.

2. Pion SRL funkcjonuje w jednostkach wojskowych, w których rolę zarządzającego lotniskiem wojskowym pełni dowódca jednostki wojskowej lub na lotniskach współużytkowanych, w których zapewnienie służb żeglugi powietrznej wynika z potrzeb SZ RP.

3. Pion SRL:

1) zapewnia służby ruchu lotniczego (służbę kontroli ruchu lotniczego, służbę informacji powietrznej, służbę alarmową) na polu manewrowym lotniska wojskowego (współużytkowanego) oraz w przydzielonej przestrzeni powietrznej - poprzez organy kontroli ruchu lotniczego, zwanymi dalej „organami ATC” - zgodnie z nadaną klasą przestrzeni powietrznej;

2) zapewnia służbę informacji lotniczej - której zadania realizuje BOZ;

3) współdziała z instytucjami wyznaczonymi do zapewnienia służb żeglugi powietrznej w FIR Warszawa i właściwymi organami wojskowymi w zakresie zapewniania załogom statków powietrznych służb:

a) informacji lotniczej,

b) meteorologicznej,

c) poszukiwania i ratownictwa lotniczego;

4) współpracuje z właściwymi organami systemu obrony powietrznej w zakresie koordynacji i zapewniania służb ruchu lotniczego podczas realizacji działań z użyciem sił dyżurnych obrony powietrznej.

4. Pion SRL podlega bezpośrednio dowódcy jednostki wojskowej, który jest odpowiedzialny za:

1) właściwą organizację Pionu SRL gwarantującą ciągłość zapewniania służb ruchu lotniczego uzależnioną od czasu aktywności lotniska, zasobów osobowych, czasu pracy personelu ATC i BOZ, charakteru i natężenia operacji lotniczych w przestrzeni odpowiedzialności organów ATC oraz zadań lotniczych realizowanych przez jednostkę wojskową;

2) szkolenie praktyczne personelu ATC w zakresie związanym z uzyskaniem uprawnień oraz utrzymaniem ich ważności;

3) szkolenie praktyczne personelu BOZ;

4) techniczne wyposażenie stanowisk operacyjnych organów ATC i BOZ.

5. Pion SRL podlega merytorycznie Szefowi SSRL SZ RP oraz Dowódcy CSPSRL stosownie do zakresu kompetencji.

§ 9. W celu realizacji zadań, o których mowa w § 8, wyznacza się:

1) organy ATC:

a) organ TWR,

b) organ APP - w przypadkach, gdy służba kontroli zbliżania nie jest zapewniana przez instytucję wyznaczoną do zapewniania służb żeglugi powietrznej,

c) stanowisko operacyjne kontroli podejścia z wykorzystaniem radaru precyzyjnego podejścia (PAR) - w uzasadnionych przypadkach, gdy służba kontroli zbliżania jest zapewniana przez instytucję wyznaczoną do zapewniania służb żeglugi powietrznej;

2) BOZ.

§ 10. Organy o których mowa w § 9, prowadzą działalność operacyjną w oddzielnych pomieszczeniach operacyjnych zabezpieczonych przed dostępem osób nieuprawnionych.

§ 11. Czas działalności operacyjnej organów ATC i BOZ określa zarządzający lotniskiem wojskowym z uwzględnieniem potrzeb jednostki wojskowej oraz aspektów związanych z obronnością państwa. Czas dostępności służb ruchu lotniczego publikuje się w polskim zbiorze informacji lotniczych (AIP Polska, MIL-AIP Polska) lub doraźnie w formie depeszy NOTAM.

§ 12. Szczegółowe obowiązki oraz zasady pracy w organach, o których mowa w § 9, określają INOP organów ATC oraz BOZ.

Rozdział 4

Zadania organów ATC

§ 13. Organy ATC odpowiadają za zapewnienie służby kontroli ruchu lotniczego, służby informacji powietrznej oraz służby alarmowej.

§ 14. 1. Do zadań organu TWR należy:

1) zapewnienie służby kontroli lotniska mającej na celu:

a) zapobieganie kolizjom podczas lotu statków powietrznych z innymi statkami powietrznymi,

b) zapobieganie kolizjom statków powietrznych ze sobą na polu manewrowym i z przeszkodami na tym polu,

c) usprawnianie i utrzymywanie uporządkowanego przepływu ruchu lotniczego;

2) zapewnienie służby informacji powietrznej poprzez udzielanie wskazówek i informacji użytecznych dla bezpiecznego i sprawnego wykonywania lotów;

3) zapewnienie służby alarmowej poprzez zawiadamianie właściwych organów o statkach powietrznych potrzebujących pomocy w zakresie poszukiwania i ratownictwa oraz współdziałanie z tymi organami;

4) współpraca z właściwymi organami: służb ruchu lotniczego, zarządzania przestrzenią powietrzną oraz systemu dowodzenia OP RP.

2. W organie TWR, w zależności od potrzeb ustanawia się następujące stanowiska operacyjne:

1) kontrolera lotniska (kontroler TWR);

2) kontrolera ruchu naziemnego (kontroler GND) - uruchamiane ze względów operacyjnych;

3) wydawania zezwoleń (DEL) - uruchamiane ze względów operacyjnych;

4) asystenta kontrolera ruchu lotniczego;

5) szefa zmiany TWR (TWR Watch Supervisor) - uruchamiane ze względów operacyjnych.

3. Obowiązki personelu ATC wykonującego czynności na stanowiskach operacyjnych, o których mowa w ust. 2, określa INOP organu kontroli lotniska.

§ 15. 1. Do zadań organu APP należy:

1) zapewnienie służby kontroli zbliżania mającej na celu:

a) zapobieganie kolizjom podczas lotu statków powietrznych z innymi statkami powietrznymi,

b) zapobieganie zderzeniom statków powietrznych z terenem i przeszkodami naziemnymi,

c) usprawnianie i utrzymywanie uporządkowanego przepływu ruchu lotniczego;

2) zapewnienie służby informacji powietrznej poprzez udzielanie wskazówek i informacji użytecznych dla bezpiecznego i sprawnego wykonywania lotów;

3) zapewnienie służby alarmowej poprzez zawiadamianie właściwych organów o statkach powietrznych potrzebujących pomocy w zakresie poszukiwania i ratownictwa oraz współdziałanie z tymi organami;

4) współpraca z właściwymi organami: służb ruchu lotniczego, zarządzania przestrzenią powietrzną oraz systemu dowodzenia OP RP.

2. W organie APP, w zależności od potrzeb ustanawia się następujące stanowiska operacyjne:

1) kontrolera zbliżania (kontroler APP);

2) kontrolera radarowego podejścia precyzyjnego (kontroler PAR);

3) asystenta kontrolera ruchu lotniczego;

4) szefa zmiany APP (APP Watch Supervisor) - uruchamiane ze względów operacyjnych.

3. Obowiązki personelu ATC wykonującego czynności na stanowiskach operacyjnych, o których mowa w ust. 2, określa INOP organu kontroli zbliżania.

§ 16. 1. Organy ATC zapewniają służby ruchu lotniczego w przestrzeniach wyznaczonych jako:

1) MCTR;

2) MTMA;

3) TRA lub jej część w określonych granicach pionowych i poziomych - gdy konieczne, na podstawie stosownych porozumień o współpracy operacyjnej.

2. Służby ruchu lotniczego zapewniane są zgodnie z klasyfikacją przestrzeni powietrznej określoną w Dodatku 4 do Załącznika do rozporządzenia SERA.

3. Szef SSRL SZ RP określi, w drodze wytycznych szczegółowe normy, metody i techniki kontroli ruchu lotniczego oraz procedury operacyjne związane z zapewnianiem służb ruchu lotniczego na lotniskach wojskowych oraz w przestrzeni odpowiedzialności wojskowych organów ATC, a w szczególności:

1) ogólne zasady pracy na stanowiskach operacyjnych w organach ATC i BOZ;

2) przepisy dla służb ruchu lotniczego;

3) procedury dla służb kontroli lotniska;

4) procedury dla służb kontroli zbliżania;

5) procedury lotnictwa wojskowego w zakresie ATS;

6) frazeologię lotniczą;

7) ogólne zasady postępowania w sytuacjach anormalnych i awaryjnych;

8) zasady wykorzystania systemów i środków technicznych będących na wyposażeniu organu ATC i BOZ;

9) zasady współpracy, koordynacji i wymiany informacji;

10) procedury operacyjne dla BOZ.

Rozdział 5

Zadania BOZ

§ 17. 1. Do zadań BOZ należy w szczególności:

1) współpraca z organem zarządzania przestrzenią powietrzną oraz użytkownikami przestrzeni powietrznej w zakresie wymiany informacji dotyczącej zamawiania elastycznych elementów przestrzeni powietrznej zgodnie z zasadami określonymi w przepisach ruchu lotniczego;

2) przyjmowanie, weryfikacja planów lotu oraz dystrybucja depesz służb ruchu lotniczego;

3) nadzorowanie poprawności publikowanych informacji lotniczych dotyczących właściwego dla BOZ lotniska wojskowego;

4) udostępnianie załogom statków powietrznych dostępnych informacji lotniczych;

5) współpraca z właściwymi służbami operacyjnymi SZ RP w zakresie obiegu informacji dotyczących przelotów wojskowych statków powietrznych;

6) współpraca z właściwymi organami służby ruchu lotniczego oraz systemu dowodzenia OP RP.

§ 18. 1. Za właściwą organizację pracy BOZ odpowiedzialny jest Szef BOZ.

2. Szef BOZ podlega szefowi Pionu SRL, a w przypadku jednostek wojskowych, w których nie funkcjonuje Pion SRL - szefowi Sekcji koordynacji ruchu lotniczego.

3. Stanowiskiem operacyjnym BOZ jest stanowisko podoficera informacji lotniczej.

4. Na stanowisku operacyjnym podoficera informacji lotniczej czynności lotnicze mogą wykonywać wyłącznie osoby posiadające uprawnienie specjalisty AIS nadane przez dowódcę jednostki wojskowej lub realizujące szkolenie prowadzące do ich nabycia.

§ 19. Obowiązki personelu BOZ określa INOP BOZ.

Rozdział 6

Personel Pionu SRL

§ 20. Personel operacyjny Pionu SRL stanowi personel ATC oraz personel BOZ.

§ 21. 1. Czynności lotnicze na stanowiskach operacyjnych w organie ATC wykonywane są wyłącznie przez personel ATC posiadający stosowne ważne uprawnienia, spełniający określone w odrębnych przepisach wymagania w zakresie kompetencji oraz wyznaczony rozkazem dziennym dowódcy jednostki wojskowej.

2. Czynności lotnicze na stanowisku operacyjnym w BOZ wykonywane są wyłącznie przez personel BOZ posiadający uprawnienie specjalisty AIS i wyznaczony rozkazem dziennym dowódcy jednostki wojskowej.

3. W trakcie wykonywania czynności lotniczych personel operacyjny Pionu SRL nie może podlegać bezpośredniej lub pośredniej presji, wymuszeniom lub naciskom osób trzecich ani innym działaniom, sprzecznym z obowiązującymi przepisami ruchu lotniczego oraz procedurami żeglugi powietrznej lub mogącymi mieć wpływ na zmniejszenie bezpieczeństwa w ruchu lotniczym.

4. Członek personelu operacyjnego Pionu SRL wykonujący czynności lotnicze zobowiązany jest do odmowy podjęcia działania sprzecznego z obowiązującymi przepisami ruchu lotniczego i procedurami służb żeglugi powietrznej, do którego był nakłaniany, wszystkim osobom niezależnie od sprawowanej funkcji lub stopnia wojskowego. Każde takie zdarzenie podlega obowiązkowemu zgłoszeniu na zasadach określonych w Załączniku nr 1 do zarządzenia.

§ 22. Zabrania się wykorzystywania personelu wykonującego czynności lotnicze na stanowisku operacyjnym do wykonywania zadań niezwiązanych z zapewnieniem służb ruchu lotniczego oraz zarządzaniem ruchem lotniczym.

§ 23. Szef Pionu SRL uwzględniając zasoby osobowe oraz charakter zadań lotniczych realizowanych przez jednostkę wojskową określa liczbę kontrolerów ruchu lotniczego wymaganą do zabezpieczenia pracy operacyjnej organu TWR oraz organu APP.

§ 24. 1. System czasu pracy ATC i BOZ powinien zapewniać:

1) pracę w sposób zapewniający pełne wykorzystanie czasu pracy i zmniejszenie jej uciążliwości;

2) właściwą higienę pracy, zmianowość i związaną z tym możliwość regeneracji sił psychofizycznych;

3) równomierne obciążenie pracą;

4) utrzymanie wymaganego poziomu kompetencji przez personel ATC;

5) nieprzekraczanie długości łącznego czasu pracy dla każdego z kwartałów rozliczeniowych określonych w wytycznych Szefa SSRL SZ RP, o których mowa w § 26.

2. System czasu pracy w organach ATC i BOZ oparty jest na 24, 16, 12 lub 8-godzinnych etatowych dyżurach, z zastrzeżeniem, że:

1) maksymalna liczba dyżurów następujących po sobie z uwzględnieniem czasu na odpoczynek, o którym mowa w pkt 2, wynosi 5;

2) minimalny okres odpoczynku po zakończeniu dyżuru wynosi:

a) 24 godziny - w przypadku dyżurów 24 i 16-godzinnych,

b) 11 godzin - w przypadku dyżurów 12 i 8-godzinnych;

3) Sumaryczny czas dyżurów następujących bezpośrednio po sobie nie może przekroczyć:

a) 48 godzin jeżeli najwyższym użytym nominałem jest dyżur 24-godzinny,

b) 40 godzin jeżeli najwyższym użytym nominałem jest dyżur 16-godzinny,

c) 40 godzin jeżeli najwyższym użytym nominałem jest dyżur 12-godzinny;

4) Po spełnieniu któregokolwiek z warunków wymienionych w pkt. 1 lub 3 wymagany jest co najmniej 48 godzinny okres odpoczynku liczony od zakończenia ostatniego dyżuru;

5) Dyżury następujące bezpośrednio po sobie to dyżury, które rozpoczynają się po czasie krótszym niż dwukrotność minimalnego okresu odpoczynku liczonego od zakończenia poprzedniego dyżuru;

3. Oprócz dyżurów, o których mowa w ust. 2, ze względu na konieczność zabezpieczenia szkolenia w powietrzu, realizacji czynności związanych ze szkoleniem na stanowisku operacyjnym, egzaminowaniem i ocenianiem, prowadzeniem dedykowanego sprawdzenia kompetencji lub w innych uzasadnionych przypadkach, Szef Pionu SRL może wyznaczyć podległy personel ATC i BOZ do pracy w organie ATC i BOZ w innym niż określony w ust. 2 wymiarze czasu. Minimalny czas na odpoczynek po zakończeniu pracy wynosi 11 godzin.

4. Przez czas wykonywania czynności lotniczych na stanowisku operacyjnym w organie ATC rozumie się:

1) wykonywanie obowiązków na stanowisku operacyjnym, w tym zapewnianie służb ruchu lotniczego oraz działania związane z koordynacją oraz wymianą informacji;

2) czynności pomocnicze i przygotowawcze do wykonywania czynności na stanowisku operacyjnym, w tym czas odprawy przed rozpoczęciem pracy;

3) przejmowanie i przekazywanie stanowiska operacyjnego;

4) prowadzenie i nadzorowanie szkolenia, egzaminowanie oraz ocenianie personelu ATC.

5. Maksymalny, łączny czas wykonywania czynności lotniczych na stanowisku operacyjnym w organie ATC wynosi:

1) 16 godzin - w przypadku dyżurów 24-godzinnych;

2) 13 godzin - w przypadku dyżurów 16-godzinnych;

3) 9 godzin - w przypadku dyżurów 12-godzinnych;

4) 7 godzin - w przypadku dyżurów 8-godzinnych.

6. Maksymalny, nieprzerwany czas wykonywania czynności lotniczych na stanowisku operacyjnym w organie ATC wynosi 7 godzin.

7. Minimalna przerwa w wykonywaniu czynności lotniczych wynosi 1 godzinę.

8. W celu zapewnienia przerw w wykonywaniu czynności lotniczych dopuszcza się czasowe zawieszenie działalności operacyjnej organów ATC.

9. Przekroczenie czasu wykonywania czynności lotniczych na stanowisku operacyjnym, o którym mowa w ust. 5 i 6, podlega zgłoszeniu na zasadach określonych w Załączniku nr 1 do zarządzenia.

10. Szef Pionu SRL lub osoba przez niego upoważniona, uwzględniając zasady określone w wytycznych Szefa SSRL SZ RP, o których mowa w § 26:

1) opracowuje kwartalny harmonogram pracy dla personelu ATC zgodnie z ust. 1-7, uwzględniając:

a) przewidywane natężenie ruchu lotniczego w przestrzeni odpowiedzialności organów ATC i jego stopień skomplikowania,

b) posiadane zasoby osobowe Pionu SRL,

c) aktualność uprawnień personelu ATC,

d) ustalony czas działalności operacyjnej organów ATC,

e) maksymalny, łączny czas wykonywania czynności lotniczych na stanowisku operacyjnym w organie ATC, o którym mowa w ust. 5 i 6;

2) opracowuje kwartalny harmonogram pracy dla personelu BOZ, z uwzględnieniem ust. 2.

11. W przypadku przekroczenia przez kontrolera ruchu lotniczego długości łącznego czasu pracy w ustalonym kwartalnym harmonogramie pracy, łączny czas pracy w opracowanym na kolejny kwartał harmonogramie pracy zmniejsza się o liczbę nadgodzin z poprzedniego okresu.

12. Wszelkie zmiany do harmonogramów pracy wprowadzane są na bieżąco po akceptacji Szefa Pionu SRL.

§ 25. Zasady dotyczące systemu czasu pracy personelu ATC, o których mowa w § 24, obowiązują również personel odbywający szkolenie na stanowiskach operacyjnych w organach ATC z zastrzeżeniem, że maksymalny dobowy czas szkolenia kandydata na członka personelu ATC na stanowisku operacyjnym nie może przekraczać 75% jego dobowego czasu pracy i nie obejmuje on czasu na instruktaże przed i po sesji szkoleniowej.

§ 26. Szef SSRL SZ RP określi w drodze wytycznych jednolite zasady opracowywania kwartalnych harmonogramów pracy personelu ATC i BOZ kierując się koniecznością zapewnienia wysokiego poziomu bezpieczeństwa poprzez ochronę przed skutkami zmęczenia, przy jednoczesnym umożliwieniu odpowiedniej elastyczności planowania. W wytycznych określi:

1) wymogi dotyczące odpoczynku w celu właściwej identyfikacji i ograniczenia ryzyka związanego ze zmęczeniem personelu ATC i BOZ;

2) zasady prowadzenia ewidencji czasu służby personelu ATC i BOZ.

Rozdział 7

Szkolenie personelu Pionu SRL

§ 27. Szkolenie personelu Pionu SRL przebiega zgodnie z zasadami określonymi w Załączniku nr 1 do Konwencji³⁾ oraz regulacjami Organizacji Traktatu Północnoatlantyckiego (NATO) i przepisami UE . Obejmuje ono:

1) szkolenie wstępne oraz uzupełniające, realizowane w certyfikowanych wojskowych i cywilnych organizacjach szkoleniowych w kraju lub za granicą;

2) szkolenie w jednostce (szkolenie praktyczne) realizowane w wojskowych, cywilnych i wojskowo-cywilnych organach kontroli ruchu lotniczego;

3) szkolenie personelu BOZ realizowane w wojskowych i cywilnych ośrodkach szkolenia;

4) szkolenie językowe;

5) inne szkolenia specjalistyczne oraz uzupełniające.

§ 28. Szczegółowe wymagania dla kandydatów do pracy w Pionie SRL oraz zasady szkolenia i licencjonowania personelu ATC i BOZ określają odrębne przepisy.

Rozdział 8

Wyposażenie techniczne organów ATC i BOZ

§ 29. 1. Wyposażenie techniczne organów ATC i BOZ musi być zgodne z wymaganiami i potrzebami służb ruchu lotniczego i gwarantować ciągłą, nieprzerwaną pracę operacyjną.

2. Systemy techniczne wykorzystywane w organach ATC i BOZ powinny posiadać możliwość integracji z systemem wykorzystywanym przez Instytucje.

3. Za wyposażanie techniczne stanowisk operacyjnych w organach ATC i BOZ odpowiada dowódca jednostki wojskowej, któremu podlega Pion SRL.

4. Instalacja w pomieszczeniach operacyjnych organów ATC i BOZ urządzeń technicznych, innych niż określone w Załączniku nr 2 do zarządzenia, jest możliwa po uzyskaniu zgody Szefa SSRL SZ RP. Dodatkowe wyposażenie techniczne nie może pogarszać warunków pracy operacyjnej w organach ATC lub BOZ.

5. Systemy łączności (radiowej, telefonicznej i radiotelefonicznej) oraz dozorowania muszą posiadać możliwość rejestracji (zapis skorelowany z czasem UTC) oraz jej przechowywania przez okres co najmniej 30 dni. Zaleca się instalację urządzeń umożliwiających zapis rozmów (tła) w pomieszczeniach operacyjnych.

§ 30. 1. Zabezpieczenie techniczne organów ATC i BOZ w zakresie łączności powinno być zgodne z wymaganiami i potrzebami służb ruchu lotniczego określonymi w Załączniku nr 11 do Konwencji⁴⁾.

2. Systemy łączności wykorzystywane przez organy ATS powinny spełniać wymagania r. (Dz. Urz. ULC poz. 209). określone w Załączniku nr 10, tom III do Konwencji⁵⁾ oraz w Podręczniku planowania służb ruchu lotniczego (Doc 9426⁶⁾).

3. Za wyposażenie stanowisk operacyjnych w środki łączności oraz organizację łączności radiotelefonicznej i telefonicznej odpowiedzialny jest dowódca jednostki wojskowej.

4. Organizacja łączności radiowej oraz stosowane częstotliwości powinny być zgodne z wymaganiami określonymi w odrębnych przepisach oraz odbywać się na zasadach przewidzianych dla organizacji lotniczej łączności radiowej w SZ RP.

5. Do celów organizacji systemów łączności w organach ATC zaleca się stosowanie systemów zintegrowanych (VCS) oraz środków łączności niejawnej.

§ 31. Systemy dozorowania wykorzystywane przez organy ATC powinny spełniać wymagania określone w Załączniku nr 10, tom IV do Konwencji⁷⁾ oraz Podręczniku planowania służb ruchu lotniczego, o którym mowa w § 30 ust. 2.

§ 32. 1. Organy ATC powinny posiadać ciągły dostęp do informacji:

1) meteorologicznej;

2) o stanie lotnisk i o stanie operacyjnym urządzeń z nimi związanych;

3) o stanie operacyjnym pomocy nawigacyjnych;

4) o ruchu BSP w przestrzeni odpowiedzialności;

5) innych, związanych z uwarunkowaniami lokalnymi.

2. Zasady przekazywania informacji wymienionych w ust. 1 na stanowiska w organie ATC określa INOP TWR, INOP APP lub INOP danego lotniska poprzez wyszczególnienie:

1) formatu informacji oraz częstotliwości jej przekazywania;

2) odpowiedzialności za terminowe i poprawne przekazywanie informacji;

3) sposobów przekazywania informacji z uwzględnieniem procedur na wypadek awarii systemu podstawowego.

3. Na stanowiska operacyjne organów ATC dostarczane są przez właściwe biuro meteorologiczne aktualne informacje o faktycznym i prognozowanym stanie warunków atmosferycznych zgodnie z Załącznikiem nr 3 do Konwencji⁸⁾.

§ 33. Wymagane wyposażenie stanowisk operacyjnych w organie TWR i APP oraz BOZ określa Załącznik nr 2 do zarządzenia.

Rozdział 9

Dokumentacja Pionu SRL

§ 34. 1. Za zapewnienie, prowadzenie, aktualizację i przechowywanie dokumentacji w Pionie SRL odpowiada Szef Pionu SRL.

2. Wykaz dokumentów niezbędnych na stanowiskach operacyjnych w organach ATC i BOZ określa się w INOP organu ATC i INOP BOZ.

3. Dokumentacja Pionu SRL udostępniana jest osobom kontrolującym, upoważnionym do przeprowadzenia kontroli.

4. Jeśli inne przepisy nie określają inaczej, dla celów związanych z zapewnieniem, prowadzeniem, aktualizacją i przechowywaniem dokumentacji w Pionie SRL dopuszcza się wykorzystywanie wersji elektronicznych dokumentów oraz dedykowanych programów i systemów teleinformatycznych.

5. Dokumentacja Pionu SRL obejmuje:

1) dokumentację operacyjną:

a) INOP organu ATC (INOP TWR lub INOP APP) i INOP BOZ,

b) paski postępu lotu (FPS),

c) obowiązujące porozumienia o współpracy operacyjnej oraz umowy operacyjne,

d) dokumenty wewnętrzne jednostki wojskowej związane z funkcjonowaniem i działalnością operacyjną Pionu SRL, w szczególności stałe procedury operacyjne dyżurnej zmiany bojowej, instrukcja FOD,

e) Daily Log,

f) formularze wykorzystywane do zgłaszania zdarzeń lotniczych i IZRL,

g) zbiór dokumentów bieżących (RIF),

h) harmonogram pracy personelu ATC i BOZ;

2) dokumentację procesu szkolenia i licencjonowania - prowadzoną na zasadach określonych w odrębnych przepisach.

6. Dodatkowo, Szef Pionu SRL prowadzi rejestr personelu Pionu SRL na zasadach określonych w odrębnych przepisach.

§ 35. 1. INOP organu ATC określa procedury postępowania oraz zasady funkcjonowania organu TWR (INOP TWR) lub organu APP (INOP APP).

2. Za opracowanie i aktualizację INOP organu ATC odpowiada Szef Pionu SRL.

3. INOP organu ATC określa w szczególności:

1) wykaz dokumentów związanych z funkcjonowaniem organu kontroli lotniska (TWR) i organu kontroli zbliżania (APP);

2) ogólne zasady pracy;

3) przestrzeń odpowiedzialności organu ATC;

4) stanowiska operacyjne w organie ATC, wymagania do pracy oraz zakres obowiązków;

5) opis procedur lokalnych stanowiących uzupełnienie obowiązujących procedur dla służb ruchu lotniczego;

6) zasady współpracy, koordynacji oraz wymiany informacji;

7) zasady wykorzystania środków technicznych zabezpieczenia ruchu lotniczego;

8) wzory obowiązującej w organie ATC dokumentacji;

9) zatwierdzone odstępstwa od obowiązujących przepisów.

4. INOP organu ATC zatwierdza Szef SSRL SZ RP.

§ 36. 1. INOP BOZ zawiera zakres obowiązków personelu operacyjnego BOZ oraz standardowe procedury operacyjne BOZ.

2. Za opracowanie oraz aktualizację INOP BOZ odpowiedzialny jest Szef Pionu SRL.

3. INOP BOZ zatwierdza Szef SSRL SZ RP.

§ 37. Szef SSRL SZ RP określi w drodze wytycznych zasady opracowywania INOP oraz zasady wprowadzania zmian do INOP organów ATC i INOP BOZ.

§ 38. 1. Paski postępu lotu (FPS) stanowią dokument zawierający informacje ze złożonego planu lotu oraz bieżącego planu lotu, które podlegają aktualizacji przez kontrolera ruchu lotniczego na podstawie wydawanych zezwoleń, instrukcji, zwolnień kontroli oraz meldunków składanych przez załogi statków powietrznych.

2. Wzory pasków postępu lotu (FPS) Szef SSRL SZ RP określi w drodze wytycznych, o których mowa w § 16 ust. 3.

§ 39. Porozumienia o współpracy operacyjnej oraz umowy operacyjne zawarte pomiędzy zainteresowanymi stronami:

1) mają na celu uregulowanie zasad współpracy operacyjnej;

2) podpisują zainteresowane strony, a ich treść, również w przypadku wprowadzenia zmian, podlega uzgodnieniu przez Szefa SSRL SZ RP;

3) określają w szczególności:

a) przedmiot porozumienia/umowy,

b) podstawę prawną oraz umocowanie prawne stron porozumienia/umowy,

c) osoby odpowiedzialne za organizację współpracy,

d) szczegółowe zasady współpracy stron,

e) procedurę wprowadzania zmian do porozumienia lub umowy oraz tryb ich wypowiedzenia i rozwiązania,

f) sposób rozstrzygania sporów.

§ 40. 1. Daily Log przeznaczony jest do rejestracji zdarzeń istotnych operacyjnie.

2. Wzór Daily Log określa INOP organu ATC i INOP BOZ.

§ 41. Zbiór dokumentów bieżących (RIF) zawiera informacje niezbędne w pracy operacyjnej oraz zestawienie danych opracowanych przez Szefa Pionu SRL.

§ 42. 1. Za przechowywanie dokumentacji Pionu SRL odpowiada Szef Pionu SRL.

2. Paski postępu lotu (FPS) oraz Daily Log przechowywane są przez okres 90 dni.

3. Harmonogramy pracy personelu ATC i BOZ przechowywane są do końca następnego roku po ich wytworzeniu.

4. Po okresie, o którym mowa w ust. 2 i 3, dokumenty podlegają fizycznemu zniszczeniu w sposób uniemożliwiający ponowne odtworzenie danych.

Rozdział 10

Przepisy końcowe

§ 43. Traci moc zarządzenie Nr 23/MON Ministra Obrony Narodowej z dnia 28 grudnia 2020 r. w sprawie organizacji i szczegółowych zasad funkcjonowania wojskowych lotniskowych organów służby ruchu lotniczego (Dz. Urz. Min. Obr. Nar. poz. 205).

§ 44. Zarządzenie wchodzi w życie z dniem 1 stycznia 2025 r.