§ 1. 1. Banki działające na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej, zwane dalej „bankami”, wymieniają zużyte lub uszkodzone znaki pieniężne waluty polskiej, zwane dalej „znakami pieniężnymi”, jeżeli nie są to znaki pieniężne podejrzane co do autentyczności, a ich cechy umożliwiają rozpoznanie wartości nominalnej.

2. W przypadku przedstawienia do wymiany znaków pieniężnych podejrzanych co do autentyczności, banki zatrzymują te znaki, zgodnie z odrębnymi przepisami.

3. Jeżeli zużycie lub uszkodzenie znaków pieniężnych polega na ich zanieczyszczeniu, w szczególności zanieczyszczeniu biologicznym lub chemicznym, osoba przedstawiająca te znaki do wymiany powinna podać informacje o rodzaju zanieczyszczenia, jeżeli takie informacje posiada.

4. Banknoty lub monety, o których mowa w ust. 3, oraz:

1) banknoty zawilgocone, zbutwiałe, nadpalone lub kruszące się,

2) zużyte lub uszkodzone banknoty kolekcjonerskie lub monety kolekcjonerskie

- są przyjmowane do wymiany zgodnie z § 6.

§ 2. 1. Wymianie podlegają:

1) banknoty postrzępione, naddarte, podklejone, przerwane, nadmiernie zabrudzone, zaplamione, odbarwione lub uszkodzone w inny sposób, w tym również wskutek umieszczenia na nich trwałego napisu, nadruku, rysunku lub innego znaku;

2) monety oraz ich elementy (rdzeń i pierścień), mające w szczególności uszkodzenia typu mechanicznego, wytarte, o zmienionej barwie, skorodowane, w tym również uszkodzone wskutek umieszczenia na nich trwałego napisu, rysunku lub innego znaku.

2. Wymianie nie podlegają monety, co do których zachodzi podejrzenie uszkodzenia przy wykorzystaniu urządzeń przemysłowych, stosowanych do deformowania monet poprzez ich pofalowanie, pocięcie, zdeformowanie kształtu lub zatarcie wizerunku. Przykłady uszkodzonych w ten sposób monet są udostępnione na stronie internetowej Narodowego Banku Polskiego (www.nbp.pl).

§ 3. 1. Banki wymieniają, w pełnej wartości nominalnej, z wyłączeniem znaków pieniężnych, o których mowa w § 7 ust. 1 i w § 8 ust. 1, zużyte lub uszkodzone znaki pieniężne, jeżeli odpowiadają następującym warunkom:

1) banknoty:

a) są przerwane na nie więcej niż dziewięć części, sklejone lub niesklejone, jeżeli wszystkie części pochodzą z tego samego banknotu, nie posiadają ubytków powierzchni w miejscu przerwania i łącznie stanowią 100% pierwotnej powierzchni,

b) jeżeli zachowały ponad 75% pierwotnej powierzchni w jednym fragmencie;

2) monety, a także dwa rozłączone elementy (rdzeń i pierścień) - jeżeli pochodzą z monety o tej samej wartości nominalnej.

2. Części banknotu, o których mowa w ust. 1 pkt 1 lit. a, skleja się w całość, umieszczając podklejenia na odwrotnej stronie, w obecności osoby, która przedstawiła znaki pieniężne do wymiany, w sposób umożliwiający stwierdzenie, że poszczególne części stanowią razem 100% pierwotnej powierzchni. Na przedniej stronie banknotu, sklejonego przez klienta lub kasjera, umieszcza się odręczną adnotację lub odbitkę stempla o treści „100% wartości nominalnej”, tak aby ta adnotacja lub odbitka obejmowała, w miarę możliwości, co najmniej dwie części banknotu, oraz datę i podpis pracownika banku, dokonującego wymiany.

3. Na przedniej stronie banknotów, o których mowa w ust. 1 pkt 1 lit. b, umieszcza się, w obecności osoby, która przedstawiła znaki pieniężne do wymiany, odręczną adnotację lub odbitkę stempla o treści „100% wartości nominalnej” oraz datę i podpis pracownika banku, dokonującego wymiany; pozostały ubytek powierzchni banknotu uzupełnia się papierem do 100% pierwotnej powierzchni.

§ 4. 1. Banki wymieniają za połowę wartości nominalnej, z wyłączeniem znaków pieniężnych, o których mowa w § 7 ust. 1 i w § 8 ust. 1, przedstawione do wymiany znaki pieniężne, jeżeli odpowiadają następującym warunkom:

1) w przypadku banknotów - jeżeli zachowały od 45% do 75% pierwotnej powierzchni w jednym fragmencie;

2) w przypadku monet - jeżeli zachował się przynajmniej jeden element (rdzeń lub pierścień).

2. Na przedniej stronie banknotów, o których mowa w ust. 1 pkt 1, umieszcza się, w obecności osoby, która przedstawiła znaki pieniężne do wymiany, odręczną adnotację lub odbitkę stempla o treści „50% wartości nominalnej”, oraz datę i podpis pracownika banku, dokonującego wymiany.

§ 4a. W przypadku wątpliwości, czy przedstawione do wymiany znaki pieniężne podlegają wymianie w pełnej lub w połowie wartości nominalnej, banki są obowiązane do przyjęcia takich znaków zgodnie z § 6.

§ 4b. 1. W przypadku przedstawienia w oddziale okręgowym Narodowego Banku Polskiego, zwanym dalej „oddziałem okręgowym NBP”, do wymiany znaków pieniężnych, o których mowa w § 3 i 4, o łącznej wartości przekraczającej 2000 zł lub banknotów uszkodzonych w sposób budzący podejrzenie ich preparowania, osoba je przedstawiająca podaje dane umożliwiające jej identyfikację:

1) imię i nazwisko, obywatelstwo, numer PESEL albo datę urodzenia, w przypadku gdy nie nadano numeru PESEL;

2) nazwę, serię i numer dokumentu stwierdzającego tożsamość;

3) adres zamieszkania;

4) nazwę i adres, numer identyfikacji podatkowej (NIP) a w przypadku braku takiego numeru - państwo rejestracji, nazwę właściwego rejestru oraz numer i datę rejestracji podmiotu reprezentowanego przez osobę przedstawiającą znaki pieniężne do wymiany.

2. Weryfikacja danych, o których mowa w ust. l pkt l i 2, dokonywana jest na podstawie dokumentu stwierdzającego tożsamość.

§ 4c. Na wniosek banku działającego w państwie będącym członkiem Europejskiego Obszaru Gospodarczego, z wyłączeniem banków działających na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej, albo w państwie trzecim, w którym obowiązują przepisy dotyczące przeciwdziałania praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu, odpowiadające wymogom wynikającym z przepisów Unii Europejskiej z zakresu przeciwdziałania praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu, Centrala Narodowego Banku Polskiego, zwana dalej „Centralą NBP”, może wymienić banknoty przedstawione przez ten bank do wymiany, na warunkach określonych w porozumieniu pomiędzy Narodowym Bankiem Polskim a wnioskodawcą.

§ 4d. 1. Centrala NBP wymienia banknoty odpowiadające warunkom określonym w § 10 pkt 1, o łącznej wartości nieprzekraczającej 2000 zł, przesłane do wymiany przez osobę fizyczną przesyłką pocztową albo kurierską.

2. Wymiana, o której mowa w ust. 1, następuje na podstawie wniosku, którego wzór stanowi załącznik nr 1a do zarządzenia.

3. Wymiany, o której mowa w ust. 1, dokonuje się zgodnie z § 10 pkt 1.

4. Centrala NBP dokonuje zwrotu równowartości banknotów, o których mowa w ust. 1, na rachunek bankowy wskazany we wniosku, o którym mowa w ust. 2.

§ 5. 1. Wymienione banknoty, o których mowa w § 3 ust. 1 pkt 1, traktuje się jako banknoty nienadające się do obiegu, z których formuje się paczki w sposób określony w odrębnych przepisach.

2. Wymienione banknoty, o których mowa w § 4 ust. 1 pkt 1, o tej samej wartości nominalnej, sklejane są w pełne banknoty i pakowane są zgodnie z ust. 1. Dopuszcza się łączenie dwóch dowolnych fragmentów pochodzących z banknotów o tej samej wartości nominalnej.

3. Wymienione monety oraz kompletowane w całość elementy (rdzeń i pierścień) monet, o których mowa w § 3 ust. 1 pkt 2 i w § 4 ust. 1 pkt 2, pakowane są do woreczków z monetami, nienadającymi się do obiegu, o tej samej wartości nominalnej. Dopuszcza się kompletowanie dwóch takich samych elementów monety o tej samej wartości nominalnej.

§ 6. 1. Banki mają obowiązek przyjmowania banknotów i monet, które nie odpowiadają warunkom określonym w § 3 i 4, z wyłączeniem znaków pieniężnych, o których mowa w § 7 ust. 1 i w § 8 ust. 1, w celu przekazania ich do wymiany do Centrali NBP wraz z wnioskiem, którego wzór stanowi załącznik nr 1 do zarządzenia.

2. Banki sporządzają wniosek, o którym mowa w ust. l, na podstawie dokumentu stwierdzającego tożsamość okazanego przez osobę przedstawiającą znaki pieniężne do wymiany w trzech egzemplarzach; jeden egzemplarz pozostaje w banku przyjmującym znaki pieniężne do wymiany, drugi egzemplarz otrzymuje osoba przedstawiająca znaki pieniężne do wymiany, a trzeci egzemplarz jest przekazywany do Centrali NBP.

3. Przyjęte do wymiany znaki pieniężne, wraz z wnioskiem, o którym mowa w ust. 1, banki przesyłają do Centrali NBP bezpośrednio lub za pośrednictwem oddziałów okręgowych NBP, przy okazji kontaktów związanych z pobieraniem lub odprowadzaniem znaków pieniężnych.

4. Przyjęcie od banków znaków pieniężnych, o których mowa w ust. 3, oddziały okręgowe NBP potwierdzają na „Pokwitowaniu”, którego wzór stanowi załącznik nr 2 do zarządzenia.

5. Banknoty i monety, o których mowa w § 1 ust. 3 i 4, przed przekazaniem do Centrali NBP należy zabezpieczyć przed dotykaniem oraz uniemożliwić ich rozpad, umieszczając je w plastikowych torebkach.

§ 6a. Znaki pieniężne, o których mowa w § 4 ust. 1 pkt 1, § 8 ust. 1 i w § 10, ujawnione w odprowadzeniach, o których mowa w § 6 ust. 3, oddziały okręgowe NBP przekazują do wymiany do Centrali NBP.

§ 7. 1. Znaki pieniężne, które zostały uszkodzone w wyniku badań wykonanych przez organy ścigania w ramach przeprowadzanych czynności, przyjmowane są do wymiany wyłącznie w oddziałach okręgowych NBP.

2. Do przedstawionych do wymiany znaków pieniężnych organ ścigania dołącza dokument informujący o wykonanych badaniach i zagrożeniach, jakie substancja użyta w badaniach może powodować dla życia lub zdrowia osób mających z nimi kontakt.

3. Wymiana takich znaków pieniężnych jest dokonywana bezpłatnie.

4. Wymienione banknoty, o których mowa w ust. 1, pakowane są zgodnie z § 5 ust. 1.

§ 8. 1. Banknoty, które posiadają cechy wskazujące na uszkodzenie przez system neutralizacji papierowych wartości pieniężnych, o którym mowa w § l pkt 21 rozporządzenia Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 7 września 2010 r. w sprawie wymagań, jakim powinna odpowiadać ochrona wartości pieniężnych przechowywanych i transportowanych przez przedsiębiorców i inne jednostki organizacyjne (Dz. U. z 2016 r. poz. 793, z 2021 r. poz. 1739 oraz z 2022 r. poz. 495, 607 i 1970), są przyjmowane do wymiany wyłącznie w oddziałach okręgowych NBP.

2. Oddziały okręgowe NBP sporządzają wniosek, którego wzór stanowi załącznik nr l do zarządzenia, na podstawie dokumentu stwierdzającego tożsamość okazanego przez osobę przedstawiającą banknoty do wymiany, w trzech albo w przypadku banknotów, o których mowa w ust. 6 - dwóch egzemplarzach; jeden egzemplarz pozostaje w oddziale okręgowym NBP, drugi egzemplarz otrzymuje osoba przedstawiająca banknoty do wymiany, trzeci egzemplarz jest przekazywany do Centrali NBP.

3. Bank, podmiot wykonujący transporty wartości pieniężnych, któremu udzielono koncesji w zakresie usług ochrony osób i mienia oraz inny podmiot będący właścicielem lub posiadaczem bankomatu, świadczący usługi na rzecz wydawcy instrumentu płatniczego - przedstawiając do wymiany banknoty uszkodzone przez system, o którym mowa w ust. l, w wyniku awarii tego systemu, przestępstwa lub usiłowania popełnienia przestępstwa - składa oświadczenie o okolicznościach uszkodzenia banknotów.

4. Oświadczenie, o którym mowa w ust. 3, powinno zawierać w szczególności nazwę i adres podmiotu przedstawiającego banknoty do wymiany, deklarowaną wartość uszkodzonych banknotów, informacje o dacie zdarzenia, w wyniku którego nastąpiło uszkodzenie banknotów, okolicznościach uszkodzenia oraz rodzaju pojemnika, w którym znajdowały się banknoty.

5. Oświadczenie, o którym mowa w ust. 3, powinno być opatrzone poświadczonymi notarialnie podpisami osób uprawnionych do składania oświadczeń woli w zakresie praw i obowiązków majątkowych podmiotu przedstawiającego banknoty do wymiany, w przypadku gdy uprawnienia tych osób i ich wzory podpisów nie są złożone w NBP.

6. Zgodnie z § 3 i 4, oddziały okręgowe NBP dokonują wymiany banknotów, o których mowa w ust. 1, przedstawionych do wymiany przez podmioty wskazane w ust. 3.

7. Oddziały okręgowe NBP przekazują równowartość wymienionych banknotów na wskazany we wniosku, o którym mowa w ust. 2, rachunek bankowy podmiotu, o którym mowa w ust. 3.

8. Banknoty, o których mowa w ust. 1, z wyjątkiem banknotów, o których mowa w ust. 6, oddziały okręgowe NBP przekazują do wymiany do Centrali NBP wraz z wnioskiem, o którym mowa w ust. 2.

9. Centrala NBP zawiadamia niezwłocznie Komendę Stołeczną Policji o przedstawieniu do wymiany banknotów, o których mowa w ust. 1, z wyjątkiem banknotów przedstawionych do wymiany przez podmioty, o których mowa w ust. 3.

10. Wymiana banknotów, w przypadku których zostało złożone zawiadomienie, o którym mowa w ust. 9, jest dokonywana przez Centralę NBP po otrzymaniu postanowienia o odmowie wszczęcia śledztwa albo informacji o prawomocnym zakończeniu postępowania.

11. Banknoty, o których mowa w ust. 1, wpłacone w formie wpłaty zamkniętej lub wpłacone do bankomatu, banki inne niż wskazane w ust. 1 przekazują do wymiany do Centrali NBP wraz z wnioskiem, o którym mowa w ust. 2.

12. Przykłady banknotów, o których mowa w ust. 1, są udostępnione na stronie internetowej NBP.

§ 9. (uchylony).

§ 10. Centrala NBP wymienia banknoty oraz monety według następujących zasad:

1) banknoty:

a) w 100% wartości nominalnej - jeżeli zostało zachowane ponad 75% pierwotnej powierzchni banknotu i w przypadku którego stwierdzono, że wszystkie części pochodzą z tego samego banknotu,

b) w 50% wartości nominalnej - jeżeli zostało zachowane od 45% do 75% pierwotnej powierzchni banknotu i w przypadku którego stwierdzono, że wszystkie części pochodzą z tego samego banknotu;

2) monety:

a) w 100% wartości nominalnej monety, również jeżeli są to dwa rozłączone elementy (rdzeń i pierścień) - jeżeli pochodzą z monety o tej samej wartości nominalnej,

b) w 50% wartości nominalnej - jeżeli został zachowany co najmniej jeden element monety (rdzeń lub pierścień).

§ 11. 1. Centrala NBP przekazuje równowartość wymienionych znaków pieniężnych na wskazany we wniosku, o którym mowa w § 4d ust. 2, § 6 ust. 1 albo § 8 ust. 8, rachunek bankowy:

1) osoby albo podmiotu przedstawiających znaki pieniężne do wymiany;

2) centrali albo jednostki organizacyjnej banku przyjmującego znaki pieniężne do wymiany albo oddziału okręgowego NBP - w przypadku gdy we wniosku nie wskazano rachunku bankowego.

2. W terminie 14 dni od dnia wymiany Centrala NBP przekazuje „Informację o wyniku wymiany zużytych lub uszkodzonych znaków pieniężnych”, której wzór stanowi załącznik nr 4 do zarządzenia, na adres poczty elektronicznej osoby lub podmiotu albo na adres zamieszkania osoby lub adres podmiotu, które przedstawiły znaki pieniężne do wymiany oraz na adres poczty elektronicznej banku przyjmującego znaki pieniężne do wymiany.

3. Niewymienione przez Centralę NBP banknoty i ich fragmenty oraz monety i ich elementy (rdzeń i pierścień) podlegają zwrotowi na żądanie osoby albo podmiotu, które przedstawiły znaki pieniężne do wymiany.

4. W przypadku niewniesienia żądania, o którym mowa w ust. 3, w terminie 6 miesięcy od dnia sporządzenia informacji, o której mowa w ust. 2, niewymienione banknoty i ich fragmenty oraz monety i ich elementy (rdzeń i pierścień) podlegają zniszczeniu w Narodowym Banku Polskim.

§ 12. Traci moc zarządzenie nr 1/2003 Prezesa Narodowego Banku Polskiego z dnia 15 stycznia 2003 r. w sprawie szczegółowych zasad i trybu wymiany znaków pieniężnych, które wskutek zużycia lub uszkodzenia przestają być prawnym środkiem płatniczym na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej (Dz. Urz. NBP Nr 1, poz. 1 i z 2004 r. Nr 7, poz. 14).

§ 13. Zarządzenie wchodzi w życie z dniem 15 stycznia 2014 r.