Postanowienie TK z dnia 16 marca 2009 r., sygn. Ts 363/08

POSTANOWIENIE

z dnia 16 marca 2009 r.

Sygn. akt Ts 363/08

Orzeczenie może zostać uznane za niezgodne z prawem wówczas, gdy jest ono niewątpliwie sprzeczne z zasadniczymi i niepodlegającymi różnej wykładni przepisami, z ogólnie przyjętymi standardami rozstrzygnięć albo wydane zostało w wyniku szczególnie rażąco błędnej wykładni lub niewłaściwego stosowania prawa.

Trybunał Konstytucyjny w składzie:

Mirosław Wyrzykowski,

po wstępnym rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym skargi konstytucyjnej Jacka Bąbki o zbadanie zgodności:

1) art. 398¹⁵ § 1 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. - Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296, ze zm.) z art. 45 ust. 1 i art. 78 w zw. z art. 176 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej;

2) art. 415 zdanie pierwsze ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. - Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296, ze zm.) z art. 45 ust. 1, art. 77 ust. 1 i art. 32 ust. 1 w zw. z art. 64 ust. 2 Konstytucji,

p o s t a n a w i a:

odmówić nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej.

UZASADNIENIE

W skardze konstytucyjnej wniesionej do Trybunału Konstytucyjnego 27 listopada 2008 r. skarżący domaga się zbadania zgodności art. 398 § 1 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. - Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296, ze zm.; dalej: k.p.c.) w zakresie, w jakim przy ponownym rozpoznaniu sprawy stosuje się odpowiednio art. 415 k.p.c., z art. 45 ust. 1 i art. 78 w zw. z art. 176 ust. 1 Konstytucji oraz samego art. 415 zdanie pierwsze k.p.c. z art. 45 ust. 1, art. 77 ust. 1 i art. 32 ust. 1 w zw. z art. 64 ust. 2 Konstytucji. W myśl zaskarżonego art. 398 § 1 k.p.c. przy ponownym rozpoznaniu sprawy po uchyleniu przez Sąd Najwyższy wyroku sądu drugiej instancji wskutek wniesienia skargi kasacyjnej i przekazaniu sprawy do ponownego rozpoznania stosuje się odpowiednio art. 415 k.p.c.; z pierwszego zdania art. 415 wynika natomiast, że sąd na wniosek skarżącego (przy ponownym rozpoznaniu sprawy wskutek wniesienia skargi o wznowienie postępowania) orzeka o zwrocie spełnionego świadczenia. Skarżący zarzuca, że orzeczenie wydane wskutek ponownego rozpoznania sprawy po uchyleniu wyroku sądu drugiej instancji przez Sąd Najwyższy w trybie skargi kasacyjnej nie jest zaskarżalne w toku instancji. Tym samym został on pozbawiony dewolutywnego i suspensywnego środka zaskarżenia, a to stanowi jaskrawe naruszenie konstytucyjnej gwarancji co najmniej dwuinstancyjnego postępowania sądowego w sprawie orzekania o zwrocie spełnionego świadczenia. Skarżący podnosi ponadto, że orzeczenie o zwrocie spełnionego świadczenia jest orzeczeniem w sprawie w rozumieniu art. 45 ust. 1 Konstytucji, a więc powinno być wydane w oparciu o przesłanki materialne, czego bezwzględnie wymaga, w jego ocenie, element sprawiedliwości materialnej prawa do sądu. Tymczasem, jak podkreśla, orzeczenie sądu apelacyjnego determinuje wyłącznie przesłanka procesowa, którą jest uchylenie bądź zmiana wyroku oraz wniosek skarżącego. Brak natomiast przesłanek materialnych i dlatego też sąd nie przeprowadza żadnego postępowania dowodowego w celu pozytywnego lub negatywnego ustalenia tych przesłanek, nie czyni w tym względzie żadnych ustaleń faktycznych, nie rozpoznaje zarzutów. Automatyzm, jakim kieruje się sąd w tym wypadku, jest zdaniem skarżącego sprzeczny z art. 45 ust. 1 Konstytucji. Strona, która na podstawie uchylonego następnie wyroku uzyskała spełnione świadczenie, jest całkowicie pozbawiona obrony swoich praw. Skarżący stoi ponadto na stanowisku, że przez orzeczenie o zwrocie spełnionego świadczenia państwo przerzuca na strony postępowania cywilnego finansowe skutki wydania przez sąd powszechny prawomocnego wyroku niezgodnego z prawem, skoro niezgodności tej dowodzi uwzględnienie przez Sąd Najwyższy skargi kasacyjnej. Tymczasem, jak podkreśla skarżący, relacje stron i państwa oraz rozkład odpowiedzialności za skutki wyroku wydanego niezgodnie z prawem określa art. 77 ust. 1 Konstytucji. Odpowiedzialność za wynagrodzenie szkody w tym względzie spoczywa wyłącznie na państwie i nie może, w ocenie skarżącego, być przerzucana na stronę postępowania, która wyegzekwowała świadczenie na podstawie prawomocnego wyroku. Orzeczenie o zwrocie spełnionego świadczenia nie może być surogatem tej kompensaty, narusza to bowiem art. 77 ust. 1 Konstytucji. Norma wynikająca z art. 398 § 1 w zw. z art. 415 zdanie pierwsze k.p.c. ma przy tym zastosowanie tylko wówczas, gdy Sąd Najwyższy uwzględnia skargę kasacyjną, nie ma zaś możliwości orzeczenia o zwrocie spełnionego świadczenia w sprawach, w których skarga ta nie przysługuje, nawet gdyby następnie Sąd Najwyższy uwzględnił skargę o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia. Skarżący wskazuje, że w takich sprawach nie dochodzi zatem do ingerencji w majątek strony, która otrzymała spełnione świadczenie orzeczeniem o jego zwrocie. Prowadzi to zdaniem skarżącego do wniosku, że różnicowanie podmiotów odznaczających się tą samą istotną cechą wspólną, a mianowicie uzyskaniem świadczenia na podstawie prawomocnego wyroku ocenionego następnie przez Sąd Najwyższy jako niezgodny z prawem (niezależnie od trybu wyrażenia tej oceny), stanowi naruszenie konstytucyjnego prawa do równej ochrony majątku.