Wyrok SN z dnia 30 września 2014 r., sygn. II PK 282/13

Przepis art. 94b ust. 1 pkt 2 ustawy o prokuraturze, odwołujący się do obowiązków aplikanta, należy bowiem czytać łącznie z art. 14 ust. 1 tej ustawy, który wprowadza wymóg legitymowania się przez aplikanta nieskazitelnym charakterem. W świetle wyżej powołanych regulacji prawnych, za aplikanta rażąco naruszającego swoje obowiązki, należy uznać osobę, która utraciła przymiot nieskazitelności charakteru.

Teza od Redakcji

Sąd Najwyższy w składzie:

SSN Krzysztof Staryk (przewodniczący)

SSN Zbigniew Korzeniowski (sprawozdawca)

SSN Romualda Spyt

w sprawie z powództwa A. Z. przeciwko Prokuratorowi Apelacyjnemu w [...], Prokuraturze Rejonowej [...] o przywrócenie do świadczenia czynności aplikanckich, po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 30 września 2014 r., skargi kasacyjnej powoda od wyroku Sądu Okręgowego w [...] z dnia 28 czerwca 2013 r.,

I. oddala skargę kasacyjną,

II. zasądza od powoda A. Z. na rzecz pozwanej Prokuratury Rejonowej 120 (sto dwadzieścia) zł tytułem zwrotu kosztów postępowania kasacyjnego.

Uzasadnienie

Sąd Okręgowy wyrokiem z 28 czerwca 2013 r. oddalił apelację powoda A. Z. od wyroku Sądu Rejonowego z 11 lipca 2012 r., oddającego powództwo o przywrócenie do świadczenia czynności aplikanckich (pozaetatowej aplikacji prokuratorskiej) skierowane do Prokuratury Rejonowej [...] oraz umarzającego postępowanie w odniesieniu do Prokuratora Prokuratury Rejonowej [...] i odrzucającego powództwo w stosunku do Prokuratora Apelacyjnego. Ustalono, że Prokurator Apelacyjny w [...] zezwolił powodowi na odbywanie aplikacji pozaetatowej w Prokuraturze Rejonowej [...] w okresie od 1 października 2001 r. do 30 września 2004 r. - na podstawie art. 94a w związku z art. 90 ustawy z 20 czerwca 1985 r. o prokuraturze. Później Prokurator ten cofnął powodowi od 1 sierpnia 2003 r. zezwolenie na dalsze odbywanie aplikacji w trybie art. 94b ustawy o prokuraturze. Cofnięcie zezwolenia spowodowane było postępowaniem karnym, w którym wskazywano na popełnienie przez powoda czynów z art. 286 § 1 k.k. Ostatecznie Sąd Rejonowy wyrokiem z 17 sierpnia 2011 r. uniewinnił powoda. W aspekcie powrotu do aplikacji powód pierwotnie wszczął postępowanie na drodze administracyjnej. Wojewódzki Sąd Administracyjny postanowieniem z 4 marca 2005 r. odrzucił jego skargę na cofnięcie zezwolenia i w uzasadnieniu stwierdził między innymi, że "aplikanta-w ramach aplikacji - wiąże z osobą sprawującą nadzór nad jej odbywaniem szczególnego rodzaju stosunek zobowiązaniowy o charakterze zbliżonym do stosunku pracy ...". Odpis tego postanowienia powód otrzymał 24 marca 2005 r. Sąd Rejonowy uznał, że sprawa ma charakter administracyjny (postanowienie Trybunału Konstytucyjnego z 10 czerwca 2008 r., P 15/06), jednakże należało ją rozpoznać, gdyż sądy administracyjne nie uznały się właściwe do jej rozpoznania (art. 464 § 1 k.p.c.). Powództwo nie mogło zostać uwzględnione, gdyż żądanie cofnięcia zezwolenia na odbywanie aplikacji i związane z nim roszczenia o przywrócenie do świadczenia czynności aplikanta pozaetatowego prokuratorskiego nie mają oparcia w prawie. Stosunek aplikacji pozaetatowej prokuratorskiej nie był stosunkiem regulowanym przez prawo pracy (nawet przez analogię). Brak jest elementu wynagrodzenia za pracę. Ustawodawca świadomie nie przewidział możliwości orzekania o przywróceniu do świadczenia czynności aplikanta prokuratorskiego na aplikacji pozaetatowej. Jeżeliby nawet zastosować przepisy prawa pracy, to pozew był spóźniony ze względu na termin 14 dni z art. 264 k.p. Powód otrzymał decyzję Prokuratora Apelacyjnego 30 lipca 2003 r., pozew zaś złożył 24 lutego 2006 r. Jednakże już 24 marca 2005 r. zapoznał się ze stanowiskiem Sądu Administracyjnego, który wskazał, że droga sądowa jest właściwa w niniejszej sprawie. Ponadto ustawodawca nie przewidział możliwości kontynuowania aplikacji wedle starych przepisów po wejściu w życie nowej organizacji aplikacji - na podstawie ustaw z 1 lipca 2005 r. o Krajowym Centrum Szkolenia Kadr Sądów Powszechnych i Prokuratury i z 23 stycznia 2009 r. o Krajowej Szkole Sądownictwa i Prokuratury. Te nowe regulacje nie mają styczności i analogii z aplikacją według poprzedniej ustawy o prokuraturze z 1985 r., stąd niemożliwe jest kontynuowanie przerwanej z jakichś powodów aplikacji na podstawie tej ustawy. Z tych przyczyn powództwo zostało oddalone. Brak zdolności sądowej Prokuratora Apelacyjnego prowadził do odrzucenia pozwu w odniesieniu do tego pozwanego (art. 199 § 1 pkt 3 k.p.c.), natomiast umorzono postępowanie w odniesieniu do pozwanego Prokuratora Rejonowego Prokuratury Rejonowej [...] wobec cofnięcia żądania. W apelacji powód żądał zmiany wyroku przez uwzględnienie powództwa w całości i przywrócenie do świadczenia czynności aplikanckich w Prokuraturze Rejonowej [...] i w Prokuraturze Apelacyjnej w [...] na poprzednich warunkach. Sąd Okręgowy w uzasadnieniu oddalenia apelacji wskazał, że podziela ustalenia faktyczne i ocenę prawną Sądu Rejonowego. Ostatecznie sprecyzowane powództwo było kierowane przeciwko Prokuratorowi Apelacyjnemu, Prokuratorowi Rejonowemu Prokuratury Rejonowej [...] oraz Prokuraturze Rejonowej [...]. Prokuratura Apelacyjna nie była pozwana (wezwana) w sprawie. Apelacją zaskarżono jedynie rozstrzygnięcie w części dotyczącej Prokuratury Rejonowej. Co do Prokuratora Apelacyjnego to pracodawcą dla prokuratora (aplikanta prokuratorskiego) jest prokuratura, a nie prokurator, czyli organ kierujący jednostką. Z tej przyczyny pozew przeciwko Prokuratorowi Prokuratury Apelacyjnej podlegał odrzuceniu na podstawie art. 199 § 1 pkt 3 k.p.c. Powoda nie łączył z pozwaną prokuraturą stosunek pracy. Odbywał on jedynie aplikację na podstawie zgody udzielonej przez Prokuratora Apelacyjnego. Do tego stosunku prawnego nie można stosować per analogiam przepisów prawa pracy, ze względu na brak elementów stosunku pracy (art. 22 k.p.). Brak wynagrodzenia jest wystarczającą i zupełną przesłanką do zakwestionowania poglądu skarżącego. W okolicznościach sprawy mamy do czynienia ze szczególną formą wolontariatu (stosunku szkoleniowego sui generis). Nie był zasadny zarzut skarżącego związania uprzednim poglądem Sądu Okręgowego, wyrażonym w postanowieniu z 18 grudnia 2007 r., jako że dotyczyło kwestii zawieszenia postępowania. Nie miał racji Sąd pierwszej instancji, że sądy administracyjne nie uznały się za właściwe do rozpoznania odwołania skarżącego. Naczelny Sąd Administracyjny postanowieniem z 7 listopada 2008 r. uchylił postanowienie o odrzuceniu skargi powoda na cofnięcie zezwolenia na dalsze odbywanie aplikacji. Wojewódzki Sąd Administracyjny wyrokiem z 8 lipca 2010 r. oddalił jego skargę na decyzję Prokuratora Generalnego z podkreśleniem (i nie odwołując się do merytorycznej oceny przesłanki "nieskazitelności"), iż ówczesny art. 96 ustawy o prokuraturze nie miał zastosowania do aplikanta prokuratorskiego pozaetatowego, albowiem odnosił się wyłącznie do aplikantów etatowych, których łączył z prokuraturą stosunek pracy. Sąd Rejonowy rozpoznał sprawę, z uwagi na fakt, iż wedle koncepcji powoda, stosunek prawny łączący go z jednostką prokuratury uzasadniał zastosowanie przepisów prawa pracy i przywrócenie do pracy. Zdaniem Sądu Okręgowego, dopuszczenie możliwości odwołania się skarżącego od czynności cofającej mu prawo do kontynuowania aplikacji, zrealizowało w sposób zupełny tok kontroli instancyjnej. W razie oceny odmiennej od Prokuratora Apelacyjnego, organy wyższego rzędu i Sąd Administracyjny, były uprawnione do jej zmiany. Wytoczenie zatem przed Sąd Pracy pozwu o przywrócenie do świadczenia czynności aplikacyjnych jest próbą obejścia niekorzystnych rozstrzygnięć organów i sądów administracyjnych i nie zasługuje na akceptację. Nie zmienia to zasadniczej oceny materialnej, że stron nie łączył stosunek pracy i niedopuszczalne jest stosowanie per analogiam przepisów prawa pracy. Nie został zatem naruszony art. 477 k.p.c. przez zaniechanie wezwania do udziału sprawie Prokuratury Apelacyjnej w Warszawie, gdyż konstrukcja tego wezwania nie jest oparta na automatyźmie. Powód kwestionował też taką konieczność. Ze względu na negatywną ocenę żądania wezwanie Prokuratury Apelacyjnej nie miałoby wpływu na wynik procesu (również ten podmiot nie był pracodawcą powoda). Z tej przyczyny zarzut naruszenia art. 225 k.p.c. nie był zasadny. Skoro powodowi nie przysługiwało prawo odwołania się do Sądu, to nie miały zastosowania przepisy dopuszczające taką możliwość (art. 264 i 265 k.p.).