Wyrok SN z dnia 3 kwietnia 2014 r., sygn. V CSK 309/13

1. Dyrektywy wykładni oświadczeń woli zawarte w art. 65 k.c. wymagają uwzględnienia całokształtu oświadczeń woli składających się na treść czynności prawnych przy uwzględnieniu okoliczności towarzyszącym ich złożeniu.

2. Dopuszcza się możliwość dochodzenia świadczenia w imieniu własnym, ale na rzecz osoby trzeciej w przypadku zastrzeżenia świadczenia na rzecz osoby trzeciej. W takim bowiem przypadku dłużnik pozostaje nadal dłużnikiem wobec wierzyciela, który nawet w razie złożenia przez osobę trzecią oświadczenia o przyjęciu zastrzeżenia zachowuje prawo żądania wykonania świadczenia na rzecz osoby trzeciej.

Teza od Redakcji

Sąd Najwyższy w składzie:

SSN Bogumiła Ustjanicz (przewodniczący)

SSN Dariusz Dończyk (sprawozdawca)

SSN Zbigniew Kwaśniewski

w sprawie z powództwa R. P. przeciwko Towarzystwu Ubezpieczeń i Reasekuracji W. S.A. o zapłatę, po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej w dniu 3 kwietnia 2014 r., skargi kasacyjnej powoda od wyroku Sądu Apelacyjnego [...] z dnia 14 lutego 2013 r.,

uchyla zaskarżony wyrok i przekazuje sprawę Sądowi Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania i rozstrzygnięcia o kosztach postępowania kasacyjnego.

Uzasadnienie

Powód R. P. wniósł o zasądzenie od pozwanego Towarzystwa Ubezpieczeń i Reasekuracji W. S.A. na rzecz pozostającego poza sporem F. S.A. kwoty 110.000 zł z odsetkami ustawowymi od dnia 16 lipca 2009 r. Sąd Okręgowy, wyrokiem z dnia 29 maja 2012 r., oddalił powództwo. Ustalił, że powód w dniu 28 listopada 2008 r. kupił samochód osobowy marki BMW 320 D za cenę 115.000 zł. Część zapłaconej ceny w wysokości 80.000 zł i pochodziła z kredytu udzielonego powodowi przez D. S.A., który został następnie przejęty przez F. S.A. W umowie o kredyt postanowiono, że kredytobiorca przelewa na kredytodawcę prawo do odszkodowania z tytułu umowy ubezpieczenia AC + KR pojazdu, stwierdzonej polisą ubezpieczeniową wystawioną przez uprawnionego ubezpieczyciela. W tym samym dniu powód zawarł z pozwanym umowę ubezpieczenia autocasco komfort samochodu osobowego BMW 320 o nr rej. [...], co zostało stwierdzone polisą. Suma ubezpieczenia została ustalona na kwotę 115.000 zł. W ramach zabezpieczenia spłaty przyznanego kredytu powód przeniósł na kredytodawcę 49/100 części w prawie własności pojazdu, a ponadto złożył oświadczenie o dokonaniu na bank cesji praw do przyznanego odszkodowania w przypadku wystąpienia szkody. W okresie między 11 a 13 czerwca 2009 r. samochód powoda został skradziony, a powód w dniu 15 czerwca 2009 r. zgłosił do pozwanego roszczenie odszkodowawcze. Dochodzenie wszczęte w tej sprawie zostało umorzone wobec nie wykrycia sprawców kradzieży i nie odnalezienia skradzionego samochodu. Decyzją z dnia 13 sierpnia 2009 r., pozwany odmówił wypłaty odszkodowania, wskazując, że do kradzieży pojazdu doszło w innych okolicznościach niż podane w zgłoszeniu szkody. Pismem z dnia 25 czerwca 2009 r., D. S.A. poinformował powoda, iż cała kwota odszkodowania ma zostać przekazana przez zakład ubezpieczeń na jego rachunek, przy czym jako współwłaściciel pojazdu oświadczył też, że z chwilą przekazania środków z tytułu szkody kradzieżowej prawo własności pojazdu w 49/100 jego części zostanie przeniesiona na powoda. Sąd Okręgowy uznał, że powodowi nie przysługuje legitymacja do dochodzenia roszczenia odszkodowawczego, ponieważ wierzytelność z tego tytułu była przedmiotem cesji na rzecz banku, który pismem z dnia 25 czerwca 2009 r. poinformował powoda i ubezpieczyciela, że cała kwota odszkodowania ma być przekazana na rachunek banku. Wyrokiem z dnia 14 lutego 2013 r. Sąd Apelacyjny oddalił apelację powoda wniesioną od wyroku Sądu Okręgowego. Uznając za prawidłowe ustalenia faktyczne Sądu pierwszej instancji, dokonał jednak innej ich oceny prawnej. Ocenił, że brak legitymacji czynnej powoda nie został w sprawie wykazany w sposób wystarczający. Sąd Okręgowy zaniechał bowiem analizy znaczenia wyrażenia "przyznane odszkodowanie", o którym mowa w § 9 pkt 2 umowy o kredyt wiążącej powoda z bankiem kredytującym zakup samochodu i umowie cesji, w kontekście cesji prawa do "przyznanego odszkodowania". Skoro do przyznania odszkodowania z polisy ubezpieczeniowej jeszcze nie doszło, to nie można mówić o skuteczności cesji "przyznanego odszkodowania". Do czasu przyznania odszkodowania można co najwyżej mówić o ekspektatywie prawa do odszkodowania. Trudno byłoby także podzielić stanowisko, że w drodze zabezpieczenia roszczeń z umowy kredytu wolą stron tej umowy było pozbawienie powoda prawa dochodzenia należności z umowy ubezpieczeniowej, a w konsekwencji ustanowienie wyłącznej legitymacji procesowej banku do dochodzenia odszkodowania od ubezpieczyciela i w efekcie pozostawienie bankowi decyzji, czy będzie dochodził od ubezpieczyciela należności z tytułu umowy ubezpieczenia. W konsekwencji błędnie przyjętej oceny o braku legitymacji czynnej powoda, Sąd Okręgowy nie zbadał zasadności zgłoszonego roszczenia o zapłatę co do zasady ani co do wysokości, nie została zatem rozpoznana istota sprawy, co generalnie powinno prowadzić do uchylenia wyroku i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania na podstawie art. 386 § 4 k.p.c. Jednakże należało uwzględnić, że zachodziła inna przyczyna uzasadniająca oddalenie powództwa a limine, która powodowała, że nie zachodziła potrzeba badania istoty sporu. Przyczyną tą jest brak możliwości domagania się od pozwanego na drodze sądowej, aby spełnił świadczenie na rzecz osoby trzeciej. Powód zgłosił żądanie zasądzenia odszkodowania nie na swoją rzecz, lecz na rzecz F. S.A., a zatem żądał zasądzenia należności na rzecz osoby trzeciej. Powód nie wykazał jednak, by łącząca go z pozwanym umowa ubezpieczenia przewidywała obowiązek spełnienia świadczenia na rzecz osoby trzeciej. Umowa kredytu i umowa przewłaszczenia na zabezpieczenie także nie przewidywały dochodzenia przez powoda roszczeń na rzecz banku. Przeciwnie, z umów tych wynikało, że powód miał obowiązek zawrzeć umowę ubezpieczenia na swoją rzecz, a następnie, w celu zwolnienia się z obowiązku zapłaty rat kredytu, powinien był dochodzić należności od ubezpieczyciela. Dopiero przyznanie odszkodowania aktualizowało roszczenia banku z umowy cesji, a bank mógł domagać się od powoda wypłaty tego odszkodowania. Ponadto, zdaniem Sądu Apelacyjnego, przepisy prawa bankowego, ubezpieczeniowego, kodeksu postępowania cywilnego i kodeksu cywilnego nie przewidują możliwości działania klienta banku na rzecz banku, na zasadzie przedstawicielstwa ustawowego (art. 95 k.c.). Uprawnienie takie musiałoby być wyrażone wprost w ustawie (analogicznie jak w przypadku dochodzenia przez rodzica alimentów na rzecz dziecka na podstawie kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, opiekuna prawnego na rzecz osoby ubezwłasnowolnionej). Z tych przyczyn powództwo, a w efekcie również apelacja, podlegały oddaleniu. Od wyroku Sądu drugiej instancji skargę kasacyjną wniósł powód, który zaskarżył go w całości. W ramach podstawy kasacyjnej z art. 398 § 1 pkt 1 k.p.c. zarzucił naruszenie: - - art. 393 k.c. w zw. z art. 805 § 1 i 2 pkt 1 k.c., art. 808 § 1 k.c. i art. 509 k.c. poprzez ich niewłaściwe zastosowanie i błędną wykładnię polegające na uznaniu, iż powód nie może domagać się od pozwanego na drodze sądowej, aby spełnił świadczenie na rzecz osoby trzeciej (F. S.A. w Warszawie), podczas gdy w niniejszej sprawie zawarta przez powoda z pozwanym umowa ubezpieczenia auto-casco komfort samochodu osobowego BMW 320, a następnie umowa cesji na rzecz wymienionego wyżej Banku praw do przyznanego odszkodowania w przypadku wystąpienia szkody (co istotne - na tę umowę cesji pozwany wyraził zgodę), tworzyły razem konstrukcję umowy o świadczenie na rzecz osoby trzeciej i uprawniały powoda (jako wierzyciela) do domagania się od pozwanego (jako dłużnika) spełnienia zastrzeżonego świadczenia odszkodowawczego bezpośrednio na rzecz osoby trzeciej, tj. F. S.A.;