Wyrok SN z dnia 12 lutego 2013 r., sygn. II UK 184/12

Mając na uwadze cel aplikacji radcowskiej, który sprowadza się do przygotowania zawodowego osoby posiadającej wykształcenie prawnicze do wykonywania samodzielnie zawodu radcy prawnego, uznać należy, że ratio legis przesłanki wyłączającej zastosowanie obniżonej składki określonej w art. 18a ust. 2 pkt 2 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych, jako przeciwdziałanie wymuszonemu samozatrudnieniu w miejsce umowy o pracę, pozwala na uznanie, że w odniesieniu do radców prawnych podejmujących działalność gospodarczą w formie prowadzenia kancelarii we współpracy z dotychczasowym pracodawcą, nie zachodzi w żaden sposób przesłanka wyłączająca prawo do zastosowania obniżonej składki.

Teza od Redakcji

Sąd Najwyższy w składzie :

SSN Jerzy Kwaśniewski (przewodniczący)

SSN Roman Kuczyński (sprawozdawca)

SSN Krzysztof Staryk

w sprawie z wniosku J. C. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych II Oddział w W. o wykładnię przepisów, po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 12 lutego 2013 r., skargi kasacyjnej organu rentowego od wyroku Sądu Apelacyjnego w W. z dnia 20 grudnia 2011 r.,

oddala skargę kasacyjną.

Uzasadnienie

Sąd Okręgowy - Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w W. wyrokiem z dnia 21 marca 2011 r. oddalił odwołanie J. C. od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych z dnia 21 kwietnia 2010 r., którą to decyzją organ rentowy nie uznał za prawidłowe stanowisko ubezpieczonej, zawarte we wniosku z dnia 15 lutego 2010 r. o wydanie interpretacji przepisu art. 18a ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (j.t.: Dz. U. z 2007 r. Nr 11, poz. 74 ze zm.). Sąd Okręgowy ustalił, że ubezpieczona była zatrudniona na podstawie umowy o pracę w spółce H. [...] Kancelaria Prawna spółka komandytowa z siedzibą w W. na stanowisku prawnika do dnia 31 stycznia 2010 r. W dniu 25 stycznia 2010 r. odwołująca się została wpisana do ewidencji działalności gospodarczej i od dnia 1 lutego 2010 r. rozpoczęła prowadzenie działalności gospodarczej pod nazwą "Kancelaria Radcy Prawnego J. C". Ubezpieczona nigdy wcześniej nie prowadziła pozarolniczej działalności gospodarczej. Z dniem 1 lutego 2010 r. została zawarta umowa, zgodnie z którą - w ramach prowadzonej działalności gospodarczej - odwołująca rozpoczęła świadczenie pomocy prawnej na rzecz powołanej spółki komandytowej. Umowa została zawarta w celu świadczenia przez odwołującą się na własny rachunek usług prawnych w ramach umowy o stałej współpracy. Zakres czynności wykonywanych przez odwołującą w ramach tej współpracy pokrywał się w znacznej części z czynnościami wykonywanymi przez nią uprzednio na podstawie umowy o pracę łączącej ją ze spółką H. Pismem z dnia 15 lutego 2010 r. odwołująca zwróciła się do organu rentowego z wnioskiem o wydanie pisemnej interpretacji w sprawie podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne z tytułu prowadzenia pozarolniczej działalności gospodarczej. Podniosła we wniosku, iż przez 24 miesiące od dnia rozpoczęcia prowadzenia działalności gospodarczej ma prawo do opłacania składek na ubezpieczenie społeczne od podstawy wymiaru składek nie niższej niż 30% kwoty minimalnego wynagrodzenia za pracę. Organ rentowy skarżoną w niniejszej sprawie decyzją z dnia 21 kwietnia 2010 r. uznał to stanowisko za nieprawidłowe. Sąd Okręgowy zważył, że zgodnie z treścią art. 18a ust. 1 tejże ustawy podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe ubezpieczonych, o których mowa w art. 8 ust. 6 pkt 1, w okresie pierwszych 24 miesięcy kalendarzowych od dnia rozpoczęcia wykonywania działalności gospodarczej stanowi zadeklarowana kwota, nie niższa jednak niż 30% kwoty minimalnego wynagrodzenia. Nadto art. 18a ust. 2 stanowi, że przepis ust. 1 nie ma zastosowania do osób, które: 1) prowadzą lub w okresie ostatnich 60 miesięcy kalendarzowych przed dniem rozpoczęcia wykonywania działalności gospodarczej prowadziły pozarolniczą działalność; 2) wykonują działalność gospodarczą na rzecz byłego pracodawcy, na rzecz którego przed dniem rozpoczęcia działalności gospodarczej w bieżącym lub w poprzednim roku kalendarzowym wykonywały w ramach stosunku pracy lub spółdzielczego stosunku pracy czynności wchodzące w zakres wykonywanej działalności gospodarczej. Sąd Okręgowy podzielił stanowisko organu rentowego, iż wystarcza, aby zakres działalności gospodarczej wykonywanej na rzecz byłego pracodawcy, chociażby w części pokrywał się z czynnościami wcześniej wykonywanymi w ramach stosunku pracy, aby osoba ta rozpoczynając prowadzenie działalności gospodarczej nie miała prawa do opłacania składek na ubezpieczenia społeczne od podstawy wymiaru w wysokości nie niższej niż 30% kwoty minimalnego wynagrodzenia. W ocenie Sądu analiza zakresu uprawnień aplikanta radcowskiego określona w art. 35 ust. 4 i 5 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o radcach prawnych, pozwala przyjąć, że wymienione czynności aplikanta radcowskiego pokrywają się w dużej części z zakresem obowiązków radcy prawnego, gdyż aplikant w trakcie aplikacji pod kierunkiem i nadzorem radcy prawnego przygotowując się do wykonywania zawodu radcy prawnego, wykonuje te same czynności, co radca prawny. Różnica polega przede wszystkim na tym, że aplikant nie jest samodzielny w wykonywaniu czynności powierzonych mu przez radcę prawnego, przeciwnie - wykonuje te obowiązki z wyraźnego upoważnienia radcy prawnego. W ocenie Sądu niewątpliwie, czynności wykonywane przez odwołującą się w ramach stosunku pracy jako aplikanta radcowskiego, wchodzą w zakres wykonywanej obecnie działalności gospodarczej. Na skutek apelacji ubezpieczonej Sąd Apelacyjny - Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w W. zmienił zaskarżony wyrok oraz poprzedzającą go decyzję organu rentowego stwierdzając, że od 1 lutego 2010 r J. C. jest zobowiązana do opłacenia składek na ubezpieczenie emerytalne, rentowe i wypadkowe z tytułu prowadzonej działalności gospodarczej pod nazwą Kancelaria Radcy Prawnego - J. C. [...], od podstawy wymiaru składek, którą stanowi zadeklarowana kwota, nie niższa jednak niż 30% kwoty minimalnego wynagrodzenia. Sąd Apelacyjny, wbrew ocenie Sądu Okręgowego, dostrzegł istnienie wyraźnej różnicy pomiędzy zakresem czynności, które może wykonywać aplikant radcowski, a zakresem czynności, które są przypisane wyłącznie radcy prawnemu, działającemu już w pełni samodzielnie ze wszelkimi tego konsekwencjami i przyjął, że w stosunku do odwołującej ma zastosowanie przepis art. 18a ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (j.t.: Dz. U. z 2009 r. Nr 205, poz. 1585 ze zm.), czyli poczynając od dnia 1 lutego 2010 r. zobowiązana jest ona do opłacania składek na ubezpieczenie emerytalne, rentowe i wypadkowe z tytułu prowadzonej działalności gospodarczej (Kancelarii Radcy Prawnego) od podstawy wymiaru, którą stanowi kwota zadeklarowana, nie niższa jednak niż 30% kwoty minimalnego wynagrodzenia. Sąd Apelacyjny w całości podzielił argumenty apelacji wskazujące na istnienie różnicy między czynnościami wykonywanymi przez radcę prawnego w ramach świadczenia przez niego pomocy prawnej, a czynnościami wykonywanymi przez aplikanta radcowskiego w trakcie odbywania przez niego aplikacji, w szczególności argumenty dotyczące kwestii, że aplikacja radcowska jest jedynie etapem w karierze zawodowej prawnika, formą stażu zawodowego mającego na celu de facto naukę zawodu i przygotowanie zawodowe do pełnienia samodzielnej funkcji radcy prawnego. Celem aplikacji radcowskiej jest przygotowanie aplikanta do należytego i samodzielnego wykonywania zawodu radcy prawnego (art. 32 ust. 1 ustawy o radcach prawnych). Aplikant radcowski odbywa aplikację radcowską pod kierunkiem patrona wyznaczonego przez radę okręgowej izby radców prawnych, a zadaniem patrona jest przygotowanie aplikanta radcowskiego do wykonywania zawodu radcy prawnego w rozumieniu ustawy o radcach prawnych (art. 38 ust. 4 i 5 ustawy o radcach prawnych). Obowiązkiem aplikanta jest uczestniczenie w przewidzianych programem zajęciach teoretycznych i praktycznych, samodzielne pogłębianie wiedzy prawniczej i praktycznych umiejętności zawodowych, przestrzeganie dyscypliny szkolenia i pracy, przystąpienie do egzaminu radcowskiego w wyznaczonym terminie (art. 35 ustawy o radcach prawnych). Jednocześnie przepis art. 33 ust. 5 ustawy o radcach prawnych, który odsyłając do odpowiedniego stosowania wobec aplikantów radcowskich przepisów ustawy o radcach prawnych pomija te mówiące o uprawnieniu do świadczenia pomocy prawnej (art. 4), o zakresie tej pomocy (art. 6), o samodzielności radcy prawnego (art. 9), o niezwiązaniu poleceniem co do treści opinii prawnej (art. 13) oraz o samodzielnym prowadzeniu spraw przed organami orzekającymi (art. 14). Organ rentowy od powyższego wyroku wniósł skargę kasacyjną. Orzeczenie powyższe organ rentowy zaskarżył w całości, opierając skargę kasacyjną na podstawie art. 398 § 1 pkt 1 i 2 k.p.c. poprzez naruszenie prawa materialnego przez błędną jego wykładnię art. 18a ust. 2 pkt 2 w związku z art. 6 ust. 1 pkt 5 oraz art 8 ust. 6 pkt 3 ustawy z dnia 13 października 1998r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz. U nr 137 poz. 887 ze zm.) oraz art. 32 ust. 1, art. 35 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r.o radcach prawnych (t.j. Dz. U. z 2010 r. nr 10 poz. 65) poprzez przyjęcie, że ubezpieczona jest uprawniona z tytułu prowadzenia pozarolniczej działalności do preferencyjnej wysokości składki na ubezpieczenie emerytalne, rentowe i wypadkowe; oraz poprzez naruszenie przepisów postępowania art. 328 § 2 w związku z art. 391 § 1 k.p.c. poprzez wadliwe uzasadnienie zaskarżonego wyroku, które nie posiada wszystkich koniecznych elementów oraz zawiera braki uniemożliwiające analizę motywów wyroku i kontrolę kasacyjną w zakresie podstawy faktycznej rozstrzygnięcia. Wskazując na powyższe organ rentowy wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku Sądu Apelacyjnego i orzeczenie co do istoty poprzez oddalenie odwołania - ewentualnie - uchylenie zaskarżonego wyroku Sądu Apelacyjnego i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania przy uwzględnieniu kosztów postępowania.