Uchwała składu 7 sędziów SN z dnia 30 listopada 2010 r., sygn. III CZP 16/10

Sąd Najwyższy w składzie :

Prezes SN Tadeusz Ereciński (przewodniczący)

SSN Jacek Gudowski

SSN Zbigniew Hajn

SSN Henryk Pietrzkowski

SSN Jolanta Strusińska-Żukowska

SSN Tadeusz Wiśniewski (sprawozdawca, uzasadnienie)

SSN Andrzej Wróbel (sprawozdawca)

na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej  w dniu 30 listopada 2010 r., przy udziale prokuratora Prokuratury Generalnej Piotra Wiśniewskiego, po rozstrzygnięciu zagadnienia prawnego przedstawionego przez Rzecznika Praw Obywatelskich we wniosku z dnia 1 lutego 2010 r.,

"Czy wyrok Europejskiego Trybunału Praw Człowieka stwierdzający naruszenie prawa do sprawiedliwego rozpatrzenia sprawy przez sąd, gwarantowanego przez art. 6 ust. 1 Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności (Dz.U. z 1993 r. Nr 61, poz. 284 ze zm.), stanowi podstawę do żądania wznowienia postępowania z powodu jego nieważności (art. 401 pkt 2 k.p.c.) czy też stanowi on stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia (art. 4171 § 2 zd. 1 k.c.) uzasadniające żądanie naprawienia szkody?"

podjął uchwałę:

Ostateczny wyrok Europejskiego Trybunału Praw Człowieka, w którym stwierdzono naruszenie prawa do sprawiedliwego rozpatrzenia sprawy przez sąd, zagwarantowanego w art. 6 ust. 1 Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności, sporządzonej dnia 4 listopada 1950 r. w Rzymie (Dz.U. z 1993 r. Nr 61, poz. 284 ze zm.), nie stanowi podstawy wznowienia postępowania cywilnego;

odmawia podjęcia uchwały w pozostałym zakresie.

Uzasadnienie

Rzecznik Praw Obywatelskich (dalej - „Rzecznik”) powołując się na art. 16 ust. 2 pkt 4 ustawy z dnia 15 lipca 1987 r. o Rzeczniku Praw Obywatelskich (tekst jedn. Dz.U. z 2001 r., Nr 14, poz. 147 ze zm. - dalej: „ustawa o Rzeczniku”), wystąpił do Sądu Najwyższego o rozstrzygnięcie zagadnienia prawnego przytoczonego we wstępie uchwały. Zdaniem Rzecznika, zagadnienie procesowego znaczenia wyroku Europejskiego Trybunału Praw Człowieka (dalej: „Trybunał”) stwierdzającego naruszenie w krajowym postępowaniu cywilnym prawa do sprawiedliwego rozpatrzenia sprawy przez sąd budzi poważne wątpliwości, a jednocześnie wywołuje rozbieżności w orzecznictwie Sądu Najwyższego. W orzecznictwie tym, ujmując kwestię generalnie, ukształtowały się w tym względzie trzy zapatrywania. W myśl pierwszego, wyrok Europejskiego Trybunału Praw Człowieka, którym stwierdzono naruszenie art. 6 ust. 1 Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności, sporządzonej dnia 4 listopada 1950 r. w Rzymie (Dz.U. z 1993 r., Nr 61, poz. 284 ze zm. - dalej: „Konwencja”), nie stanowi podstawy wznowienia postępowania cywilnego. Stosownie do poglądu przeciwnego, rozstrzygnięcie Trybunału uzasadnia wznowienie postępowania z powodu jego nieważności, według natomiast trzeciego, wyrok Trybunału stwierdzający naruszenie art. 6 ust. 1 Konwencji jest równoznaczny ze stwierdzeniem materialnoprawnej przesłanki bezprawności, co może pociągać za sobą odpowiedzialność odszkodowawczą władzy publicznej. W uzasadnieniu swego wniosku, Rzecznik wyraził pogląd, że wyrok Trybunału stwierdzający naruszenie prawa do sprawiedliwego rozpoznania sprawy przez sąd nie może stanowić podstawy wznowienia postępowania z powodu nieważności. Za takim zapatrywaniem przemawia, w ocenie Rzecznika, przede wszystkim wzgląd na sytuację przeciwnika procesowego strony skarżącej, gdyby bowiem przyjąć, że wyrok stwierdzający naruszenie prawa do sprawiedliwego rozpatrzenia sprawy przez sąd stanowi przyczynę wznowienia postępowania z powodu nieważności, mogłoby dojść do naruszenia zasady równości. Naruszenie tej zasady byłoby efektem założenia, że jedynie naruszenie gwarancji określonych w art. 6 ust. 1 Konwencji stwarzałoby podstawę wznowienia postępowania, w innych natomiast wypadkach wznowienie takie byłoby niedopuszczalne. W ocenie Rzecznika, nie ma jednak przeszkód, aby uznać, że w rozumieniu art. 4171 § 2 zd. 1 k.c. właściwym postępowaniem, w którym dochodzi do stwierdzenia niezgodności prawomocnego orzeczenia z Konwencją, jest postępowanie przed Trybunałem. W konsekwencji omawiany wyrok należałoby traktować jako tożsamy z wyrokiem zawierającym stwierdzenie materialnoprawnej przesłanki bezprawności uzasadniającej roszczenie o naprawienie szkody.