Postanowienie SN z dnia 17 lutego 2004 r. sygn. II KK 277/02

„Okoliczności utrudniające obronę” w rozumieniu art. 79 § 2 k.p.k., należy wiązać przede wszystkim z właściwościami osobistymi oskarżonego, które co prawda nie uniemożliwiają, ale w znaczący sposób utrudniają realizację prawa do obrony materialnej bezpośrednio przez samego oskarżonego. Fakt, że sprawa jest skomplikowana pod względem faktycznym lub nawet pod względem prawnym, sam przez się nie może zadecydować o przyjęciu przez organ procesowy istnienia przesłanki obrony obligatoryjnej, określonej w art. 79 § 2 k.p.k.

Przewodniczący: sędzia SN S. Zabłocki (sprawozdawca).

Sędziowie SN: A. Deptuła, P. Kalinowski.

Prokurator Prokuratury Krajowej: A. Herzog.

Sąd Najwyższy w sprawie Bogusława B., skazanego z art. 229 § 3 k.k. iart. 273 k.k. w zw. z art. 271 § 1 k.k. w zw. z art. 12 k.k. iart. 11 § 2 k.k., z art. 205 § 1 d.k.k. w zw. z art. 58 d.k.k. i art. 4 § 1 k.k. oraz z art. 294 § 1 k.k. w zw. z art. 278 § 1 k.k. i art. 12 k.k., po rozpoznaniu w Izbie Karnej na rozprawie, w dniu 17 lutego 2004 r., kasacji, wniesionej przez obrońcę skazanego od wyroku Sądu Apelacyjnego w W. z dnia 22 stycznia 2002 r., zmieniającego częściowo wyrok Sądu Okręgowego w W. z dnia 20 października 2000 r.,

oddalił kasację (...).

Z uzasadnienia:

(...) Odrębnym zagadnieniem jest to, czy zasadne było odwołanie się przez obrońcę w skardze kasacyjnej do tzw. bezwzględnej podstawy odwoławczej określonej w art. 439 § 1 pkt 6 (obecnie: pkt 10) k.p.k. w związku z treścią innego przepisu prawa, którego nie dotyczyła wykładnia dokonana - przez skład powiększony Sądu Najwyższego - w powołanej już uchwale z dnia 30 września 2003 r. Idzie, rzecz jasna, o zarzut sformułowany w podpunkcie 1 petitum skargi oraz o zarzut z podpunktu 2, wiązany tym razem - w sytuacji, gdy oskarżony wypowiedział pełnomocnictwo obrońcy z wyboru, a więc nie miał obrońcy z wyboru - nie z obowiązkiem wyznaczenia obrońcy z urzędu z przyczyn określonych w art. 80 k.p.k., ale z przyczyn określonych w art. 79 § 2 k.p.k. Zagadnieniu temu poświęcone były już obszerne partie rozważań, zawarte w uzasadnieniu wyroku Sądu Apelacyjnego w W., bowiem zarzut obrazy art. 79 § 2 k.p.k. zgłoszony został przez obrońcę już w skardze apelacyjnej. Sąd odwoławczy wskazał, że w piśmiennictwie przeważa pogląd, iż za okoliczności utrudniające obronę - w rozumieniu art. 79 § 2 k.p.k. - powinny być poczytywane jedynie „...obiektywne sytuacje, związane z osobą oskarżonego (np. jego nieporadność życiowa, upośledzenie zmysłów utrudniające obronę, ale nieznoszące tych zmysłów” (tak np. T. Grzegorczyk: , wyd. III, Kraków 2003, s. 281 oraz T. Grzegorczyk, J. Tylman: , wyd. IV, Warszawa 2003, s. 317). Autorzy ci jednoznacznie wiążą „okoliczności utrudniające obronę” a z właściwościami osobistymi osoby oskarżonej nie z materią merytoryczną sprawy. Podobnie przyjmują P. Hofmański, E. Sadzik, K. Zgryzek: Kodeks postępowania karnego. Komentarz, wyd. II, Warszawa 2004, t. I, s. 401, stwierdzając „...chodzi (...) o okoliczności inne niż wymienione w § 1, a powodujące trudności z porozumieniem się z oskarżonym lub dające podstawy do przyjęcia, że z uwagi na swoją nieporadność lub stan, w jakim się znajduje, oskarżony nie jest w stanie bez pomocy obrońcy należycie realizować swojej obrony”. Zwolennicy takiego zapatrywania eksponują argument natury systemowej, zwany . Przepis art. 79 § 2 k.p.k. usytuowany jest bowiem w systematyce ustawy procesowej bezpośrednio po przepisie odwołującym się jedynie do okoliczności związanych z właściwościami osobistymi oskarżonego, a nie do okoliczności związanych z materią merytoryczną sprawy, właściwością rzeczową sądu (która może świadczyć o stopniu skomplikowania sprawy) lub sytuacją procesową oskarżonego, utrudniającą mu obronę osobistą (art. 79 § 1 k.p.k.). Potrzeba uwzględniania faktorów o tym ostatnim charakterze, w ramach „okoliczności utrudniających obronę”, istotnie przemawiałaby raczej za umieszczeniem stosownego przepisu dopiero po art. 80 k.p.k. Doceniając powyższe argumenty, Sąd Najwyższy wyraża jednak pogląd, że tak wąska interpretacja pojęcia „okoliczności utrudniające obronę”, użytego w treści art. 79 § 2 k.p.k., nie może być akceptowana. Po pierwsze, naruszałaby ona regułę wykładni, w myśl której skoro ustawodawca nie dokonał stosownego wykluczenia, czy rozróżnienia w treści przepisu, niewłaściwe jest wprowadzanie takich wykluczeń lub rozróżnień w procesie wykładni (). Po drugie, byłby to antygwarancyjny kierunek wykładni, który by raził w sposób szczególny przy interpretacji przepisów związanych z prawem do obrony, czyli przepisów poświęconych właśnie gwarancjom procesowym oskarżonego. Tak więc stopień skomplikowania sprawy nie może być całkowicie wykluczony z pola rozważań organu procesowego, gdy rozważana jest kwestia „okoliczności utrudniających obronę”. Pomimo tego, zgłoszony w kasacji zarzut rażącego naruszenia art. 79 § 2 k.p.k. nie jest zasadny. Rzecz bowiem w tym, że ów stopień skomplikowania sprawy nie może stanowić - jak przedstawia to obrońca w treści skargi kasacyjnej - oderwanej od konkretnej sytuacji i od osoby konkretnego oskarżonego (a więc niejako „samoistnej”) podstawy do stwierdzenia, że okoliczności utrudniające obronę zachodzą w danej sprawie. Wyjaśnienia wymaga tu kilka kwestii.