Postanowienie NSA z dnia 19 kwietnia 2018 r., sygn. II FZ 109/18

Odrzucenie skargi

Naczelny Sąd Administracyjny w składzie: Przewodniczący, Sędzia NSA Andrzej Jagiełło (spr.), , , po rozpoznaniu w dniu 19 kwietnia 2018 r. na posiedzeniu niejawnym w Izbie Finansowej zażalenia J.H. od postanowienia Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Lublinie z dnia 28 września 2017 r. sygn. akt I SA/Lu 52/17 w zakresie odrzucenia skargi w sprawie ze skargi J.H. na postanowienie Dyrektora Izby Skarbowej w Lublinie z dnia 1 grudnia 2016 r. nr [...] w przedmiocie odmowy wszczęcia postępowania postanawia: uchylić zaskarżone postanowienie w całości i przekazać sprawę do ponownego rozpoznania przez Wojewódzki Sąd Administracyjny w Lublinie.

Uzasadnienie

II FZ 109/18

Uzasadnienie

Zaskarżonym postanowieniem z dnia 28 września 2017 r., Wojewódzki Sąd Administracyjny w Lublinie, sygn. akt I SA/Lu 52/17, odrzucił skargę J.H. (skarżący) na postanowienie Dyrektora Izby Skarbowej w Lublinie w przedmiocie odmowy wszczęcia postępowania. Zarządzeniem Przewodniczącego I Wydziału Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Lublinie z dnia 19 stycznia 2017 r., wezwano skarżącego do uiszczenia należnego wpisu od skargi. W odpowiedzi na to wezwanie skarżący wystąpił z wnioskiem z dnia 8 lutego 2017 r., o zwolnienie go z tego obowiązku. Zarządzeniem z dnia 13 lutego 2017 r., Sąd wezwał skarżącego do uzupełnienia powyższego wniosku o przyznanie prawa pomocy poprzez złożenie go na urzędowym formularzu w terminie siedmiu dni od daty doręczenia oraz pouczył go o skutkach nieuzupełnienia tego braku wniosku. Zarządzeniem referendarza sądowego z dnia 29 marca 2017 r., wniosek skarżącego pozostawiono bez rozpoznania, z uwagi na nieuzupełnienie jego braku w terminie. Prawomocnym postanowieniem WSA w Lublinie z dnia 20 kwietnia 2017 r., sygn. akt: I SA/Lu 52/17, utrzymano to zarządzenie w mocy. Wobec powyższego, zarządzeniem Przewodniczącego Wydziału z dnia 27 czerwca 2017 r., doręczonym w dniu 17 lipca 2017 r., skarżący został ponownie wezwany do opłacenia skargi pod rygorem jej odrzucenia. W terminie otwartym do uiszczenia wpisu skarżący skargi nie opłacił, lecz ponownie wystąpił z wnioskiem z dnia 18 lipca 2017 r., o zwolnienie od wpisu sądowego od skargi. Powołując powyższe okoliczności Sąd odrzucił skargę i wskazał na art. 220 § 3 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (Dz. U. z 2017 r., poz. 1369 ze zm.) - dalej: p.p.s.a., stosownie do którego skarga, skarga kasacyjna, zażalenie oraz skarga o wznowienie postępowania, od których pomimo wezwania nie został uiszczony wpis, podlegają odrzuceniu przez sąd. Sąd argumentował, że po zakończeniu postępowania z wniosku o przyznanie prawa pomocy i pozostawienia go bez rozpoznania Sąd ma obowiązek, stosownie do art. 220 § 1 p.p.s.a., ponownie wezwać stronę do uiszczenia wpisu od skargi, wyznaczając ustawowy termin do dokonania tej czynności oraz wskazując rygor jej niewykonania. Jeżeli natomiast strona po doręczeniu jej takiego (powtórnego) wezwania, a przed upływem siedmiodniowego terminu do zapłacenia należnego wpisu, wystąpi do sądu z ponownym wnioskiem o przyznanie prawa pomocy, wówczas bieg terminu do opłacenia skargi nie zostaje przerwany. Należy także odnotować, że postanowieniem z dnia 19 października 2017 r., referendarz sądowy Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Lublinie postanowił zwolnić skarżącego od kosztów sądowych z wyłączeniem wpisu od skargi i ustanowić dla niego adwokata z urzędu. W zażaleniu na postanowienie Sądu z dnia 28 września 2017 r. wyznaczony z urzędu pełnomocnik skarżącego zaskarżył je w całości oraz wniósł o jego uchylenie. Wniósł także o przyznanie kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu. W uzasadnieniu zażalenia wskazano na wątpliwość w zakresie nieuzupełnienia przez skarżącego braku wniosku o przyznanie prawa pomocy z dnia 8 lutego 2017 r., poprzez złożenie go na urzędowym formularzu. Argumentowano, że referendarz sądowy w zarządzeniu z dnia 29 marca 2017 r., pozostawiając wniosek bez rozpoznania uznał, że skarżący pomimo wezwania w wyznaczonym czasie wniosku nie uzupełnił, a wypełniony urzędowy formularz wniosku złożył w sprawie oznaczonej sygnaturą I SA/Lu 51/17. Skarżący natomiast podnosił, że wypełniony formularz złożył w wyznaczonym terminie. Zdaniem pełnomocnika skarżącego z uwagi na brak kopii tego wniosku w aktach niniejszej sprawy nie można wykluczyć, że skarżący złożył jeden egzemplarz wypełnionego formularza wniosku w dwóch sprawach, zwłaszcza, że wcześniej składał on jedno pismo do kilku postępowań sądowych jednocześnie. Nadto zakwestionowano stanowisko Sądu pierwszej instancji, zgodnie z którym bieg terminu do uiszczenia wpisu od skargi nie został w rozpoznawanej sprawie przerwany w związku z ponownym wnioskiem skarżącego o przyznanie mu prawa pomocy. Zdaniem strony skarżącej sytuacja taka miałaby miejsce jedynie w przypadku, gdy nie zachodziłyby nowe okoliczności uzasadniające odmienną ocenę możliwości poniesienia kosztów sądowych przez skarżącego, a w rozpoznawanej sprawie wniosek o przyznanie prawa pomocy nie został merytorycznie rozpoznany przed odrzuceniem skargi. Naczelny Sąd Administracyjny zważył, co następuje. Zażalenie zasługuje na uwzględnienie. Odnosząc się w pierwszej kolejności do podnoszonej w zażaleniu wątpliwości co do tego, czy skarżący uzupełnił na wezwanie Sądu braki wniosku o przyznanie prawa pomocy z dnia 8 lutego 2017 r., podnieść należy, że Naczelny Sąd Administracyjny zagadnienia tego nie rozstrzygał, ponieważ było ono przedmiotem rozważań w prawomocnym postanowieniu Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Lublinie z dnia 20 kwietnia 2017 r., sygn. akt I SA/Lu 52/17, przy okazji rozpoznawania sprzeciwu skarżącego od zarządzenia referendarza z dnia 29 marca 2017 r., o pozostawieniu wniosku o przyznanie prawa pomocy bez rozpoznania. Naczelny Sąd Administracyjny, stosownie do art. 170 p.p.s.a., jest związany oceną tego zagadnienia dokonaną w tym prawomocnym orzeczeniu. Rozstrzygnięcie niniejszego zażalenia wymaga natomiast rozważenia czy Sąd pierwszej instancji prawidłowo ocenił, że w stanie faktycznym rozpoznawanej sprawy okoliczność złożenia przez skarżącego ponownego wniosku o przyznanie prawa pomocy nie przerwała biegu terminu do uiszczenia należnego wpisu od skargi liczonego od doręczenia mu ponownego wezwania do uiszczenia wpisu i w konsekwencji, czy Sąd prawidłowo orzekł o odrzuceniu skargi na podstawie art. 220 § 3 p.p.s.a. Poza sporem pozostaje to, że skarżący wnioskiem z dnia 8 lutego 2017 r., wystąpił o przyznanie mu prawa pomocy w zakresie częściowym obejmującym wpis od skargi. Referendarz sądowy zarządzeniem z dnia 29 marca 2017 r., pozostawił wniosek ten bez rozpoznania z uwagi na nieuzupełnienie przez skarżącego, mimo wezwania, jego braku. Zarządzenie to utrzymał w mocy Wojewódzki Sąd Administracyjny w Lublinie postanowieniem z dnia 20 kwietnia 2017 r. Następnie skarżący został zarządzeniem Przewodniczącego Wydziału z dnia 27 czerwca 2017 r., ponownie wezwany do uiszczenia należnego wpisu od skargi, w terminie 7 dni od daty doręczenia wezwania. Jednak w terminie otwartym do uiszczenia wpisu, pisma tego nie opłacił, lecz wystąpił ponownie wnioskiem z dnia 18 lipca 2017 r., o przyznanie prawa pomocy obejmującym zwolnienie go od obowiązku ponoszenia wpisu od skargi. Sąd w zaskarżonym postanowieniu z dnia 28 września 2017 r. ocenił, że ponowne złożenie przez skarżącego wniosku o przyznanie mu prawa pomocy, w czasie biegu terminu do uiszczenia wpisu wynikającego z ponownego wezwania do dokonania tej czynności po uprawomocnieniu się zarządzenia referendarza sądowego o pozostawieniu bez rozpoznania wniosku skarżącego o przyznanie prawa pomocy nie przerywa biegu terminu do opłacenia wpisu od skargi. W konsekwencji Sąd uznał, że skarga nie została opłacona w terminie, co skutkuje jej odrzuceniem na podstawie art. 220 § 3 p.p.s.a. Naczelny Sąd Administracyjny stanowiska tego nie podziela. Złożenie przed upływem terminu do uiszczenia opłaty sądowej wniosku o zwolnienie od kosztów sądowych, przerywa bieg tego terminu. W razie odmowy zwolnienia strony od kosztów sądowych, a więc na skutek merytorycznego rozpoznania wniosku w tym przedmiocie przez sąd, termin na uiszczenie opłaty sądowej biegnie na nowo od chwili ponownego wezwania do jej uiszczenia. Postanowienia w przedmiocie prawa pomocy nie kończą postępowania w sprawie, w związku z czym odnosi się do nich unormowanie zawarte w art. 165 p.p.s.a, w myśl którego, postanowienia niekończące postępowania w sprawie mogą być uchylane i zmieniane wskutek zmiany okoliczności sprawy, chociaż były zaskarżone, a nawet prawomocne. W myśl art. 167a § 1 ustawy, do zarządzeń oraz postanowień referendarza sądowego stosuje się odpowiednio przepisy dotyczące zarządzeń przewodniczącego oraz postanowień sądu. Oznacza to, że prawomocne postanowienia oraz zarządzenia referendarza wydane w przedmiocie prawa pomocy nie zyskują cechy powagi rzeczy osądzonej i mogą być uchylane i zmieniane, gdy nastąpi zmiana okoliczności sprawy. Można stąd wyprowadzić pogląd, że nie przerywa biegu terminu do uiszczenia opłaty sądowej wniosek o zwolnienie od kosztów sądowych, który został złożony po prawomocnym postanowieniu odmawiającym przyznania prawa pomocy, jeżeli nie zachodzą nowe okoliczności uzasadniające odmienną ocenę możliwości ponoszenia kosztów sądowych przez stronę (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 23 lutego 1999 r., I CKN 1064/97 - OSNC 1999, z. 9, poz. 153 oraz postanowienie Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 8 kwietnia 2014 r., II OSK 810/14). Podobne poglądy wyrażane są w piśmiennictwie wskazując, że złożenie przez stronę, w terminie zakreślonym na uiszczenie opłaty sądowej wniosku o przyznanie prawa pomocy w zakresie całkowitego lub częściowego zwolnienia od kosztów sądowych czyni poprzednie wezwanie niebyłym. Po prawomocnym zakończeniu postępowania w przedmiocie przyznania prawa pomocy, przewodniczący powinien wezwać stronę do uiszczenia należnej opłaty. Powtórny wniosek strony o przyznanie jej prawa pomocy można uznać za bezskuteczny, tj. niewstrzymujący biegu terminu do uiszczenia należnych opłat, tylko w sytuacji, kiedy strona składa go bezpośrednio po tym jak prawomocnie odmówiono jej, na skutek merytorycznego rozpoznania wniosku, przyznania prawa pomocy w zakresie zwolnienia od obowiązku ponoszenia opłat sądowych (por. H. Knysiak-Sudyka, Komentarz do art. 220 p.p.s.a. [w:] T. Woś (red.), Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi, Komentarz 2016, s. 1175 i nast.). W ocenie Naczelnego Sądu Administracyjnego, reguła ta nie dotyczy sytuacji, w której strona po prawomocnym pozostawieniu wniosku o przyznanie prawa pomocy bez rozpoznania, wezwana ponownie do uiszczenia wpisu, w zakreślonym dla dokonania tej czynności terminie, składa kolejny wniosek o przyznanie prawa pomocy obejmujący zwolnienie z obowiązku ponoszenia opłat sądowych. Powtórny wniosek strony o przyznanie jej prawa pomocy można uznać za niemający znaczenia dla wstrzymania biegu terminu do uiszczenia należnych opłat, tylko wówczas, gdy wcześniej prawomocnie odmówiono jej, po merytorycznym rozpoznaniu wniosku, przyznania prawa pomocy w tym zakresie. Przerywa natomiast bieg terminu do uiszczenia należnego wpisu od skargi kolejny wniosek o przyznanie prawa pomocy wniesiony po ponownym wezwaniu skarżącego do uiszczenia wpisu od skargi - w wyniku uprawomocnienia się zarządzenia o pozostawieniu bez rozpoznania pierwotnego wniosku w tym względzie, a więc po rozstrzygnięciu jakie zapadło bez merytorycznej oceny możliwości ponoszenia przez skarżącego kosztów postępowania, w tym wpisu od skargi. Sytuacja taka miała właśnie miejsce w rozpoznawanej sprawie. Sąd zatem powinien, po tym jak wpłynął wniosek skarżącego o przyznanie prawa pomocy z dnia 18 lipca 2017 r., podjąć czynności zmierzające do merytorycznego rozpoznania wniosku i wydania rozstrzygnięcia przesądzającego o zdolności skarżącego do poniesienia kosztu wpisu od skargi bez uszczerbku koniecznego dla jego utrzymania. Jedynie prawomocne postanowienie odmawiające przyznania prawa pomocy, wydane po merytorycznym rozpoznaniu wniosku i dokonaniu oceny czy rzeczywisty stan majątkowy i rodzinny skarżącego wykluczają możliwość poniesienia przez niego kosztów sądowych (w tym wpisu) , uprawniało do odrzucenia skargi na podstawie art. 220 § 3 p.p.s.a., w razie nieuiszczenia należnego wpisu w ponownie zakreślonym terminie. Należy przy tym zauważyć, że skarżącemu przyznano w niniejszej sprawie prawo pomocy w zakresie częściowym postanowieniem referendarza sądowego z dnia 19 października 2017 r., a więc już po wydaniu zaskarżonego postanowienia o odrzuceniu skargi. W niniejszej sprawie, odrzucenie skargi przez Sąd pierwszej instancji we wskazanych powyżej okolicznościach faktycznych sprawy, to jest po wniesieniu przez skarżącego, po ponownym wezwaniu do uiszczenia wpisu od skargi w związku z prawomocnym pozostawieniem bez rozpoznania pierwotnego wniosku o przyznanie prawa pomocy, kolejnego wniosku w tym przedmiocie, było przedwczesne i w konsekwencji skutkowało ograniczeniem skarżącemu prawa do sądu. Ponownie rozpoznając sprawę, Sąd pierwszej instancji zobowiązany będzie uwzględnić przedstawione powyżej uwagi. W tym stanie sprawy Naczelny Sąd Administracyjny działając na podstawie art. 185 § 1 p.p.s.a. w zw. z art. 197 § 2 i 1 tej ustawy orzekł jak w sentencji. Naczelny Sąd Administracyjny nie orzekł w przedmiocie przyznania kosztów nieopłaconej pomocy prawnej pełnomocnika z urzędu, ponieważ w związku z art. 258 § 2 pkt 8 p.p.s.a., wydawanie postanowień w tym przedmiocie należy do uprawnień referendarzy sądowych.