Postanowienie NSA z dnia 24 marca 2009 r., sygn. II FZ 101/09

Naczelny Sąd Administracyjny w składzie: Przewodniczący : Antoni Hanusz (spr.) po rozpoznaniu w dniu 24 marca 2009 r. na posiedzeniu niejawnym w Izbie Finansowej zażalenia T. M. od postanowienia Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie z dnia 16 lutego 2009 r. sygn. akt III SA/Wa 3382/08 w zakresie odmowy przyznania prawa pomocy w sprawie ze skargi T. M. na decyzję Dyrektora Izby Skarbowej w W. z dnia 7 października 2008 r. nr [..] w przedmiocie podatku dochodowego od osób fizycznych za 2002 r. postanawia: uchylić zaskarżone postanowienie i przekazać sprawę do ponownego rozpoznania przez Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie.

II FZ 101/09

Uzasadnienie

Zaskarżonym postanowieniem z dnia 16 lutego 2009 roku Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie w sprawie o sygnaturze akt III SA/Wa 3382/08, odmówił T.M. przyznania prawa pomocy w zakresie całkowitym w sprawie ze skargi na decyzję Dyrektora Izby Skarbowej z dnia 7 października 2008 roku w przedmiocie określenia wysokości zobowiązania podatkowego w podatku dochodowym od osób fizycznych za 2002 rok. Pismem z 6 listopada 2008 r. T.M. wniósł skargę na decyzję Dyrektora Izby Skarbowej z 7 dnia października 2008 r., w przedmiocie określenia wysokości zobowiązania podatkowego w podatku dochodowym od osób fizycznych za 2002 r., w której zawarł wniosek o zwolnienie od kosztów sądowych oraz o ustanowienie adwokata. Uzasadniając wniosek skarżący wskazał, że znajduje się w bardzo trudnej sytuacji majątkowej i osobistej i nie jest w stanie ponieść kosztów sądowych. Wniosek o ustanowienie adwokata uzasadnił skomplikowanym charakterem sprawy. Sąd w zaskarżonym postanowieniu stanął na stanowisku, że skarżący nie wywiązał się z obowiązku wykazania spełnienia przesłanek przyznania prawa pomocy, przez co miał uniemożliwić Sądowi rzetelną analizę jego zdolności płatniczych, a w konsekwencji ustalenie czy sytuacja, w której się znalazł wypełnia przesłanki z art. 246 § 1 pkt 2 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 roku Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (Dz. U. Nr 153, poz. 1270) dalej u.p.p.s.a. Wedle oceny Sądu, w sprawie nie było wiadome w jaki sposób skarżący zaspokaja potrzeby niezbędne do egzystencji, w zakres których wchodzą choćby wydatki na żywność, odzież, ochronę zdrowia i higienę. Wyjaśnienia w tym względzie Sąd następnie wskazał, że nie wiadomo, jaka jest sytuacja majątkowa i rodzinna skarżącego, jak również że wnioskodawca nie podjął żadnej próby uzyskania pomocy od państwa (z pomocy społecznej). Sąd uznał również, że skarżący uniemożliwił zweryfikowanie swojego oświadczenia o (trwałym jak wynika z formularza PPF) braku zatrudnienia, gdyż nie nadesłał zaświadczenia powiatowego urzędu pracy o zarejestrowaniu go jako osoby bezrobotnej oraz dokumentu, z którego wynikałoby iż w ciągu ostatnich kilku lat nie otrzymał on oferty pracy. Wreszcie Sąd argumentował, że przyznanie prawa pomocy w żądanym zakresie, ani w zakresie częściowym nie jest możliwe, ponieważ oświadczenia skarżącego zawarte we wniosku okazały się niewystarczające do oceny jego rzeczywistego stanu majątkowego i możliwości płatniczych. W zażaleniu na powyższe postanowienie T.M. zaskarżył je w całości oraz wniósł o uchylenie tego orzeczenia. Argumentował, że we wniosku o przyznanie prawa pomocy złożonym na urzędowym formularzu wskazał, iż znajduje się w trudnej sytuacji majątkowej i osobistej, która ma uniemożliwić partycypowanie w kosztach postępowania sądowadministracyjnego. Wskazał na brak majątku, z którego można by przeprowadzić egzekucję wskazanych w zaskarżonej decyzji należności podatkowych. Naczelny Sąd Administracyjny zważył, co następuje. Zażalenie zasługuje na uwzględnienie, choć z innych przyczyn, niż te, które zostały wskazane w zażaleniu. Stosownie do art. 246 § 1 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 roku Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (Dz. U. Nr 153, poz. 1270, dalej u.p.p.s.a.), osobie fizycznej prawo pomocy może być przyznane w zakresie całkowitym, gdy osoba ta wykaże, że nie jest w stanie ponieść jakichkolwiek kosztów postępowania, a w zakresie częściowym, jeżeli wykaże, że nie jest w stanie ponieść pełnych kosztów postępowania bez uszczerbku koniecznego utrzymania siebie i rodziny. Wykazanie okoliczności uzasadniających przyznanie prawa pomocy, z punktu widzenia treści art. 246 § 1 u.p.p.s.a. należy do obowiązku podmiotu ubiegającego się o przyznanie tego prawa. Strona ma zatem obowiązek wykazania, że nie jest w stanie ponieść kosztów postępowania lub ich części albo że nie ma adekwatnych środków na poniesienie tych kosztów. Sąd natomiast rozpoznając wniosek zobowiązany jest wskazać z jakich względów uznał, że żądanie strony zasługuje bądź nie zasługuje na uwzględnienie. Rozpoznając wniosek o przyznanie prawa pomocy należy z jednej strony uwzględnić wysokość kosztów postępowania, jakie strona musi ponieść, a z drugiej jej sytuację finansową, na którą składają się przede wszystkim uzyskiwane przez stronę dochody. W myśl art. 252 § 1 i § 2 u.p.p.s.a., wniosek o przyznanie prawa pomocy powinien zawierać oświadczenie strony obejmujące dokładne dane o stanie majątkowym i dochodach. Wniosek zaś składa się na urzędowym formularzu, według ustalonego wzoru. Jeżeli natomiast oświadczenie strony zawarte we wniosku, o którym mowa w art. 252 u.p.p.s.a., okaże się niewystarczające do oceny jej rzeczywistego stanu majątkowego i możliwości płatniczych oraz stanu rodzinnego lub budzi wątpliwości, strona jest obowiązana złożyć, na wezwanie, w zakreślonym terminie, dodatkowe oświadczenie lub przedłożyć dokumenty źródłowe dotyczące jej stanu majątkowego, dochodów lub stanu rodzinnego. Oznacza to, że w każdym przypadku kiedy sąd uzna, że oświadczenie strony zawarte we wniosku o przyznanie prawa pomocy jest niewystarczające do oceny jej rzeczywistego stanu majątkowego i możliwości płatniczych, powinien wezwać stronę o złożenie dodatkowego oświadczenia lub przedłożenia dokumentów źródłowych dotyczących jej stanu majątkowego dochodów lub stanu rodzinnego. W rozpoznawanej sprawie Sąd nie wystąpił do skarżącego z wezwaniem do przedstawienia, w trybie art. 255 u.p.p.s.a., dodatkowych oświadczeń o stanie rodzinnym czy sytuacji majątkowej wnioskodawcy. Sąd nie miał zatem uzasadnionych podstaw by twierdzić w zaskarżonym postanowieniu, iż skarżący w sposób niewysatarczajacy do dokonania rzeczywistej oceny jego możliwości płatniczych, przedstawił swoją sytuację materialną w urzędowym formularzu wniosku o przyznanie prawa pomocy. Akta sprawy wskazują bowiem w sposób nie budzący zastrzeżeń, że skarżący wystąpił do sądu z wnioskiem złożonym w wymaganej przez prawo formie o przyznanie prawa pomocy. Sąd natomiast uznając, ze informacje przedstawione we wniosku są niepełne lub budzą wątpliwości, nie podjął wszystkich czynności by uzyskać dodatkowe informacje w celu uzyskania pełnej wiedzy dotyczącej stanu majątkowego skarżącego. Skoro bowiem w myśl art. 260 u.p.p.s.a. w razie wniesienia sprzeciwu, który nie został odrzucony zarządzenie czy postanowienie przeciwko któremu został on wniesiony traci moc, a sprawa będąca przedmiotem sprzeciwu podlega rozpoznaniu przez sąd na posiedzeniu niejawnym, to wobec skutecznie wniesionego przez skarżącego sprzeciwu od postanowienia referendarza z dnia 14 stycznia 2009 roku, sąd miał obowiązek rozpoznać wniosek o przyznanie prawa pomocy ponownie, jak by wydane wcześniej postanowienie referendarza nie miało miejsca. Sąd uznając zatem, że informacje przedstawione we wniosku są niepełne ,powinien był wezwać skarżącego do uzupełniania wniosku poprzez złożenie dodatkowych informacji o sytuacji majątkowej oraz rodzinnej skarżącego. Sąd naruszył tym samym art. 141 § 4 u.p.p.s.a., który miał w rozpoznawanej sprawie zastosowanie w związku z art. 166 tej ustawy. W myśl bowiem art. 141 § 4 u.p.p.s.a. uzasadnienie postanowienia powinno zawierać między innymi podstawę prawną rozstrzygnięcia oraz jej wyjaśnienie. Uzasadnienie zaskarżonego w rozpoznawanej sprawie postanowienia tego wymogu nie spełnia, co uniemożliwia dokonanie przez Naczelny Sąd Administracyjny zasadności rozstrzygnięcia sądu pierwszej instancji odmawiającego przyznania skarżącemu prawa pomocy. Opierając się bowiem jedynie na informacjach przedstawionych w urzędowym formularzu wniosku o przyznanie prawa pomocy, a bez wezwania strony do przedstawienia dodatkowych informacji w trybie art. 255 u.p.p.s.a., Sąd nie był uprawniony do twierdzenia, iż przyznanie prawa pomocy w rozpoznawanej sprawie nie jest możliwe, ponieważ oświadczenia skarżącego zawarte we wniosku okazały się niewystarczające do oceny jego rzeczywistego stanu majątkowego i możliwości płatniczych. Sąd powinien więc wezwać skarżącego do przedstawienia dodatkowych informacji o stanie majątkowym oraz sytuacji rodzinnej wnioskodawcy i rozpoznać wniosek po upływie ustawowego terminu na wykonanie przez stronę tego wezwania.