Na podstawie art. 9n ust. 2 ustawy z dnia 10 kwietnia 1997 r. – Prawo energetyczne (Dz. U. z 2012 r. poz. 1059, z późn. zm.²⁾) ogłasza się raport oceniający postęp osiągnięty w zwiększaniu udziału energii elektrycznej wytwarzanej w wysokosprawnej kogeneracji w całkowitej krajowej produkcji energii elektrycznej, stanowiący załącznik do obwieszczenia.

Załącznik do obwieszczenia Ministra Energii
z dnia 5 kwietnia 2016 r. (poz. 350)

RAPORT OCENIAJĄCY POSTĘP OSIĄGNIĘTY W ZWIĘKSZANIU UDZIAŁU ENERGII ELEKTRYCZNEJ WYTWARZANEJ W WYSOKOSPRAWNEJ KOGENERACJI W CAŁKOWITEJ KRAJOWEJ PRODUKCJI ENERGII ELEKTRYCZNEJ

SPIS TREŚCI

Wstęp

1. Produkcja energii elektrycznej z wysokosprawnej kogeneracji w Polsce w latach 2007–2014

2. Produkcja ciepła w wysokosprawnej kogeneracji w latach 2007–2014 w Polsce

3. Oszczędność energii pierwotnej w jednostkach wysokosprawnej kogeneracji

4. Oszczędność energii pierwotnej w jednostkach wysokosprawnej kogeneracji w przeliczeniu na unikniętą/zredukowaną emisję CO₂

5. Programy i systemy wsparcia dedykowane wysokosprawnej kogeneracji

6. Konkluzje i wnioski

WSTĘP

Niniejszy raport jest trzecim raportem oceniającym postęp osiągnięty w zwiększaniu udziału energii elektrycznej wytwarzanej w wysokosprawnej kogeneracji w całkowitej krajowej produkcji energii elektrycznej, zwanym dalej „Raportem”. Podstawę do sporządzenia Raportu stanowi art. 9n ust. 1 ustawy z dnia 10 kwietnia 1997 r. – Prawo energetyczne (Dz. U. z 2012 r. poz. 1059, z późn. zm.), zwanej dalej „ustawą – Prawo energetyczne”.

Obwieszczeniem z dnia 12 grudnia 2007 r. Minister Gospodarki ogłosił pierwszy raport oceniający postęp osiągnięty w zwiększaniu udziału energii elektrycznej wytwarzanej w wysokosprawnej kogeneracji w całkowitej krajowej produkcji energii elektrycznej (M.P. z 2008 r. poz. 12).

Natomiast w dniu 16 lutego 2012 r. Minister Gospodarki obwieszczeniem ogłosił drugi raport oceniający postęp osiągnięty w zwiększaniu udziału energii elektrycznej wytwarzanej w wysokosprawnej kogeneracji w całkowitej krajowej produkcji energii elektrycznej (M.P. poz. 108).

Do sporządzenia niniejszego Raportu wykorzystano m.in.:

1) opracowania statystyczne Agencji Rynku Energii SA, zwanej dalej „ARE”, oraz Głównego Urzędu Statystycznego, zwanego dalej „GUS”;

2) sprawozdania roczne z działalności Prezesa Urzędu Regulacji Energetyki, zwanego dalej „Prezesem URE”;

3) raporty krajowe Prezesa URE;

4) „Analizę krajowego potencjału ciepłownictwa i chłodnictwa”, sporządzoną przez Instytut Badań Stosowanych Politechniki Warszawskiej Sp. z o.o., zwany dalej „PW”;

5) Informacje Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej dotyczące wykorzystania środków z funduszy i programów w zakresie wysokosprawnej kogeneracji.

Ze względu na specyfikę prowadzenia badań statystycznych niniejszy raport zawiera dane statystyczne do 2014 r. Dane dotyczące systemu wsparcia w dużej mierze publikowane są na bieżąco, dlatego też w tym zakresie raport zawiera informacje za lata 2007–2015. Dane dotyczące oszczędności energii pierwotnej, a także unikniętej emisji CO₂ pochodzą z „Raportu o stanie kogeneracji w Polsce w latach 2007–2014”, przygotowanego przez ARE.

1. Produkcja energii elektrycznej z wysokosprawnej kogeneracji w Polsce w latach 2007–2014

Na wykresie 1 oraz 2 przedstawiono odpowiednio produkcję energii elektrycznej w wysokosprawnej kogeneracji oraz udział wysokosprawnej kogeneracji w całkowitej produkcji energii elektrycznej. Całkowita produkcja energii elektrycznej w Polsce nie uległa znacznej zmianie w latach 2007–2014. Na koniec 2007 r. produkcja wyniosła 159 348 GWh, natomiast na koniec 2014 r. – 159 058 GWh.

Produkcja energii elektrycznej w wysokosprawnej kogeneracji na koniec 2007 r. wyniosła 24 931 GWh (15,65% całkowitej produkcji energii elektrycznej). W 2014 r. produkcja w wysokosprawnej kogeneracji zmalała do 22 791 GWh (14,33 % całkowitej produkcji energii elektrycznej brutto). Oznacza to spadek o 1,32 punktu procentowego w stosunku do 2007 r. Należy jednak pamiętać, że produkcja energii elektrycznej w wysokosprawnej kogeneracji w dużej mierze zależna jest od sezonowości i warunków pogodowych w danym roku kalendarzowym. Lata, w których zauważalny jest znaczny wzrost produkcji energii elektrycznej w wysokosprawnej kogeneracji, przeważnie charakteryzowały się długim okresem występowania niskich temperatur powietrza.

Na spadek wytwarzania energii elektrycznej w technologii wysokosprawnej kogeneracji miało wpływ zawieszenie systemu wsparcia dla wytwórców energii elektrycznej w wysokosprawnej kogeneracji w 2013 r. i przez pierwsze miesiące 2014 r.

W tabeli 1 oraz na wykresie 3 i 4 przedstawiono udział energii elektrycznej z wysokosprawnej kogeneracji w produkcji krajowej energii elektrycznej z podziałem na różne jednostki wytwórcze.

Wykres 1. Produkcja energii elektrycznej w wysokosprawnej kogeneracji w latach 2007–2014 (na podstawie danych ARE)

Wykres 2. Udział energii elektrycznej wytwarzanej w wysokosprawnej kogeneracji w całkowitej krajowej produkcji energii elektrycznej (na podstawie danych ARE)

Tabela 1. Udział energii elektrycznej z wysokosprawnej kogeneracji w produkcji krajowej (na podstawie danych ARE)

¹⁾ W 2014 r. ARE wprowadziło dodatkowy wskaźnik „Moc zaangażowana w kogenerację”, ponieważ we wskaźniku „Moc osiągalna elektryczna jednostek wysokosprawnej kogeneracji” ujmowane są również całkowite moce elektrowni, które de facto nie są mocami produkującymi energię w wysokosprawnej kogeneracji.

Wykres 3. Udział w krajowej produkcji energii elektrycznej brutto – jednostki o mocy < 1 MW i opalane gazem (na podstawie danych ARE)

Wykres 4. Udział w krajowej produkcji energii elektrycznej brutto – jednostki opalane metanem lub biogazem (na podstawie danych ARE)

2. Produkcja ciepła w wysokosprawnej kogeneracji w latach 2007–2014 w Polsce

Produkcja ciepła ogółem w elektrowniach i elektrociepłowniach obniżyła się z 311 390 TJ w 2007 r. do wartości 291 260 TJ w 2014 r., co oznacza spadek o ponad 6%. Natomiast produkcja ciepła w wysokosprawnej kogeneracji w elektrowniach i elektrociepłowniach obniżyła się z 219 777 TJ w 2007 r. do 213 194 TJ w 2014 r., co oznacza spadek o prawie 3%. Szczegółowe zestawienie wartości produkcji ciepła w wysokosprawnej kogeneracji w elektrowniach i elektrociepłowniach z podziałem na różne jednostki wytwórcze przedstawiono w tabeli 2.

Tabela 2. Produkcja ciepła w wysokosprawnej kogeneracji (na podstawie danych ARE)

3. OSZCZĘDNOŚĆ ENERGII PIERWOTNEJ W JEDNOSTKACH WYSOKOSPRAWNEJ KOGENERACJI

Oszczędność energii pierwotnej w jednostkach wysokosprawnej kogeneracji (PES) wyrażona w procentach, obliczona zgodnie z dyrektywą Parlamentu Europejskiego i Rady 2012/27/UE z dnia 25 października 2012 r. w sprawie efektywności energetycznej, zmiany dyrektyw 2009/125/WE i 2010/30/UE oraz uchylenia dyrektyw 2004/8/WE i 2006/32/WE została przeliczona na energię chemiczną paliwa wyrażoną w TJ według następującego wzoru:

gdzie poszczególne symbole oznaczają:

Q_bq – energię chemiczną paliwa zużytą w procesie kogeneracji [TJ],

PES – oszczędność energii pierwotnej uzyskaną przez jednostki kogeneracji [%],

ΔQ_bq – oszczędność energii pierwotnej [TJ].

Współczynniki „PES” uzyskane zostały indywidualnie od przedsiębiorstw energetycznych, w których skład wchodzi dana jednostka kogeneracji. Wielkość oszczędności energii pierwotnej przedstawia tabela 3 oraz wykres 5.

Wykres 5. Oszczędności energii pierwotnej w jednostkach wysokosprawnej kogeneracji (na podstawie danych PW/ARE)

Tabela 3. Oszczędności energii pierwotnej w jednostkach wysokosprawnej kogeneracji (na podstawie danych PW/ARE)

Oszczędności energii pierwotnej w kolejnych latach zależą od ilości wyprodukowanego ciepła. Największą oszczędność energii pierwotnej uzyskano w 2010 r. – 102,06 PJ (4,5 mln ton węgla o kaloryczności ok. 22 100 kJ/kg), a najmniejszą w 2014 r. – 89 PJ (4,2 mln ton węgla o kaloryczności ok. 22 100 kJ/kg). Sumarycznie w latach 2007–2014 oszczędność energii pierwotnej wyniosła 769,62 PJ, z czego prawie 70% przypada na energetykę zawodową, a 27% na elektrociepłownie pracujące w zakładach przemysłowych.

4. OSZCZĘDNOŚĆ ENERGII PIERWOTNEJ W JEDNOSTKACH WYSOKOSPRAWNEJ KOGENERACJI W PRZELICZENIU NA UNIKNIĘTĄ/ZREDUKOWANĄ EMISJĘ CO₂

Osiągniętą redukcję emisji CO₂ wynikającą z wykorzystania instalacji wysokosprawnej kogeneracji przedstawiono w poniższej tabeli 4. Największą wartość redukcji odnotowano w roku 2010 (8,34 mln ton CO₂), a najmniejszą w 2014 (6,96 mln ton CO₂). Łączna redukcja CO₂ w latach 2007–2014 wyniosła 62,03 mln ton CO₂, z czego 75% przypada na energetykę zawodową, a 21% na elektrociepłownie przemysłowe.

Tabela 4. Oszczędność energii pierwotnej w jednostkach wysokosprawnej kogeneracji w przeliczeniu na redukcję CO₂ (uniknięta) (na podstawie danych PW/ARE)

5. PROGRAMY I SYSTEMY WSPARCIA DEDYKOWANE WYSOKOSPRAWNEJ KOGENERACJI

Wsparcie nowych inwestycji

Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej (NFOŚiGW) dysponując m.in. środkami z opłaty zastępczej oraz środkami Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko, udzielając pożyczek i dotacji, wspiera nowe inwestycje wysokosprawnej kogeneracji oraz modernizacje istniejących instalacji w celu zwiększenia ich sprawności wytwarzania. Poniżej przedstawiono dane przekazane przez NFOŚiGW.

W ramach Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko (PO IiŚ) na lata 2007–2013, działanie 9.1 Wysokosprawne wytwarzanie energii, dofinansowano inwestycje w zakresie przebudowy i budowy jednostek wytwarzania energii elektrycznej oraz ciepła w skojarzeniu, spełniające wymogi wysokosprawnej kogeneracji.

Uprawnionymi do składania wniosków w ramach ww. programu były podmioty wskazane w punkcie 17.a Szczegółowego opisu priorytetów Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko, tzn. przedsiębiorcy, jednostki samorządu terytorialnego oraz ich grupy – związki, stowarzyszenia i porozumienia JST, podmioty świadczące usługi publiczne w ramach realizacji obowiązków własnych jednostek samorządu terytorialnego.

Alokacja finansowa na powyższe działanie wynosi ogółem 233,32 mln EUR, w tym wkład ze środków unijnych na działanie wynosi 46,66 mln EUR.

Nabór projektów w ramach działania 9.1 PO IiŚ 2007–2013 odbywał się w trybie konkursowym. Do tej pory dofinansowanie otrzymało 14 inwestycji na łączną kwotę 185 697 718 zł, co stanowi ok. 45% łącznych wydatków kwalifikowanych tych projektów.

Jednocześnie, w ramach Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko na lata 2014–2020 na wsparcie inwestycji w jednostki wytwarzania energii elektrycznej oraz ciepła w skojarzeniu, spełniające wymogi wysokosprawnej kogeneracji, zarezerwowano 150 mln euro.

W ramach Programu Green Investments Scheme (GIS), który jest pochodną mechanizmu handlu uprawnieniami do emisji, wsparcie w postaci dotacji do pożyczki otrzymały dwie instalacje pracujące w oparciu o biomasę oraz 14 nowych biogazowni rolniczych (o mocy < 1 MWe) na łączną kwotę 73 191 255,19 zł. Łączna kwota pożyczki wynosiła 109 211 953,70 zł.

Z programu p.n. Wspieranie rozproszonych odnawialnych źródeł energii. Część 2) Program dla przedsięwzięć dla odnawialnych źródeł energii i obiektów wysokosprawnej kogeneracji cztery przedsięwzięcia związane z budową nowych instalacji wysokosprawnej kogeneracji (o łącznej mocy 22 MWe) otrzymały pożyczki na łączną kwotę 52 013 215,76 zł.

W ramach programu BOCIAN – rozproszone odnawialne źródła energii czterech beneficjentów otrzymało pożyczkę na inwestycje związane z wysokosprawną kogeneracją (o łącznej mocy 7 MWe) na łączną kwotę 45 238 275,00 zł.

Mechanizm wsparcia przedsiębiorców wytwarzających energię elektryczną w wysokosprawnej kogeneracji (mechanizm wsparcia operacyjny)

Mechanizm wsparcia przedsiębiorców wytwarzających energię elektryczną w wysokosprawnej kogeneracji polega na obowiązkowym odbiorze, przesyle lub dystrybucji tej energii przez operatora systemu dystrybucyjnego, z zachowaniem niezawodności i bezpieczeństwa krajowego systemu elektroenergetycznego oraz wydawaniu przez Prezesa URE świadectw pochodzenia z kogeneracji, które mogą być przedmiotem obrotu na Towarowej Giełdzie Energii S.A. (Mechanizm ten został szerzej opisany w załączniku do obwieszczenia Ministra Gospodarki z dnia 16 lutego 2012 r. w sprawie raportu oceniającego postęp osiągnięty w zwiększaniu udziału energii elektrycznej wytwarzanej w wysokosprawnej kogeneracji w całkowitej krajowej produkcji energii elektrycznej (M.P. poz. 108).)

System świadectw pochodzenia

Pochodzenie energii elektrycznej z wysokosprawnej kogeneracji jest potwierdzane przez Prezesa URE przyznanymi świadectwami pochodzenia z kogeneracji. Świadectwa pochodzenia wydawane są na wniosek wytwórcy (posiadacza koncesji), potwierdzony przez operatora systemu elektroenergetycznego w zakresie wielkości produkcji energii elektrycznej brutto za dany okres.

W systemie polskim funkcjonują trzy rodzaje świadectw pochodzenia z kogeneracji:

1) świadectwa pochodzenia energii elektrycznej wytworzonej w jednostkach kogeneracji opalanych paliwami gazowymi lub o mocy zainstalowanej poniżej 1 MW;

2) świadectwa pochodzenia energii elektrycznej wytworzonej w pozostałych jednostkach kogeneracyjnych;

3) świadectwa pochodzenia energii elektrycznej wytworzonej w jednostkach kogeneracji opalanych metanem uwalnianym i ujmowanym przy dołowych robotach górniczych w czynnych, likwidowanych lub zlikwidowanych kopalniach węgla kamiennego lub gazem uzyskiwanym z przetwarzania biomasy.

Wytwórcy, którzy uzyskali świadectwa pochodzenia z kogeneracji, mogą odsprzedać je za pośrednictwem Towarowej Giełdy Energii S.A. podmiotom zobowiązanym do ich zakupu, zyskując w ten sposób dodatkowy przychód z działalności polegającej na wytwarzaniu energii elektrycznej. System wsparcia kogeneracji jest „domknięty”, gdyż zgodnie z przepisami ustawy – Prawo energetyczne na przedsiębiorstwa, które nie wypełniły obowiązku umorzenia odpowiedniej ilości świadectw pochodzenia z kogeneracji lub nie uiściły opłaty zastępczej, Prezes URE nakłada karę pieniężną.

Obowiązek uzyskania i przedstawienia do umorzenia świadectw pochodzenia z kogeneracji lub wniesienia opłaty zastępczej został nałożony w głównej mierze na przedsiębiorstwa zajmujące się wytwarzaniem lub obrotem energią elektryczną i sprzedające tę energię odbiorcom końcowym (art. 9a ustawy – Prawo energetyczne).

W celu wypełnienia powyższego obowiązku przedsiębiorstwa zobowiązane mogą:

1) umorzyć odpowiednią ilość świadectw pochodzenia;

2) uiścić opłatę zastępczą na konto NFOŚiGW, która powinna być przeznaczona na wspieranie odnawialnych źródeł energii i źródeł kogeneracyjnych znajdujących się na terytorium Polski.

Poniższa tabela przedstawia wolumen energii wynikający z umorzonych świadectw pochodzenia z kogeneracji w latach 2008–2014 (w latach 2008–2012 na poczet obowiązku mogły być umarzane świadectwa wydane w bieżącym roku oraz w latach poprzednich. Począwszy od 30 kwietnia 2014 r., obowiązek może być wypełniony poprzez umorzenie świadectw pochodzenia wydanych dla energii elektrycznej wytworzonej w tym samym roku, którego dotyczy obowiązek).

Tabela 5. Wolumen energii wynikający z umorzonych świadectw pochodzenia z kogeneracji [MWh] (na podstawie danych ARE)

Wysokość opłat zastępczych

Prezes URE oblicza i publikuje jednostkowe opłaty zastępcze na podstawie średniej ceny sprzedaży energii elektrycznej na rynku konkurencyjnym. Przy ich ustalaniu Prezes URE uwzględnia:

1) ilość energii elektrycznej z wysokosprawnej kogeneracji;

2) różnicę pomiędzy kosztami wytwarzania energii elektrycznej w wysokosprawnej kogeneracji i cenami sprzedaży energii elektrycznej na rynku konkurencyjnym;

3) poziom cen energii elektrycznej dla odbiorców końcowych;

4) poziom zagospodarowania dostępnych ilości metanu uwalnianego i ujmowanego przy dołowych robotach górniczych w czynnych, likwidowanych lub zlikwidowanych kopalniach węgla kamiennego oraz gazu uzyskiwanego z przetwarzania biomasy.

Tabela 6. Wysokość opłat zastępczych obowiązujących w latach 2011–2016 (na podstawie danych URE)

Ozg – jednostkowa opłata zastępcza nie niższa niż 15% i nie wyższa niż 110% średniej ceny sprzedaży energii elektrycznej na rynku konkurencyjnym, wytworzonej w jednostkach opalanych paliwami gazowymi lub o łącznej mocy zainstalowanej elektrycznej źródła poniżej 1 MW,

Ozk – jednostkowa opłata zastępcza nie niższa niż 5% i nie wyższa niż 40% średniej ceny sprzedaży energii elektrycznej na rynku konkurencyjnym, wytworzonej w jednostkach o łącznej mocy elektrycznej zainstalowanej powyżej 1 MW, nieopalonych paliwami gazowymi (w tym z przetwarzania biomasy i metanem z kopalń),

Ozm – jednostkowa opłata zastępcza nie niższa niż 30% i nie wyższa niż 120% średniej ceny sprzedaży energii elektrycznej na rynku konkurencyjnym, wytworzonej w jednostkach opalanych metanem uwalnianym i ujmowanym przy dołowych robotach górniczych w czynnych, likwidowanych lub zlikwidowanych kopalniach węgla kamiennego lub gazem uzyskiwanym z przetwarzania biomasy.

Tabela 7. Średnie ceny sprzedaży energii elektrycznej wytworzonej w wysokosprawnej kogeneracji w latach 2007–2014 (na podstawie danych URE)

Informacje o wysokościach opłat zastępczych oraz średnich cenach sprzedaży energii elektrycznej wytworzonej w wysokosprawnej kogeneracji zamieszczane są na stronie internetowej URE.

Należy również nadmienić, że system wsparcia dla jednostek opalanych paliwami gazowymi lub o łącznej mocy zainstalowanej elektrycznej źródła < 1 MW i dla jednostek o łącznej mocy elektrycznej zainstalowanej > 1 MW, nieopalanych paliwami gazowymi (w tym z przetwarzania biomasy i metanem z kopalń) funkcjonował do dnia 31 grudnia 2012 r. i został ponownie wznowiony w kwietniu 2014 r., stąd niski wolumen energii wynikający z umorzonych świadectw pochodzenia z kogeneracji w tym okresie.

6. KONKLUZJE I WNIOSKI

Analizując przedstawione w powyższym raporcie dane, możemy zauważyć w ostatnich latach nieznaczne zahamowanie trendu wzrostowego w zwiększaniu potencjału wysokosprawnej kogeneracji w Polsce. Przypuszczalnie może być to spowodowane brakiem wsparcia w 2013 r. i części 2014 r.

Aby zwiększyć zainteresowanie przedsiębiorców działających na krajowym rynku energii inwestycjami w technologię wysokosprawnej kogeneracji, trzeba wprowadzić stabilne wsparcie operacyjne oraz należy rozważyć możliwość wprowadzenia dodatkowego finansowego mechanizmu wsparcia – wsparcia inwestycyjnego. Wymagane jest, aby tego typu mechanizmy były zgodne z wytycznymi Komisji Europejskiej w zakresie pomocy publicznej udzielanej przez państwo członkowskie.

Wysokosprawna kogeneracja nadal pozostaje najbardziej efektywną i przyjazną środowisku technologią wytwarzania energii elektrycznej i ciepła ze źródeł kopalnych, a rozwój jej jednostek przyczynia się w dużym stopniu do zmniejszenia tzw. niskiej emisji zanieczyszczeń do atmosfery i efektywnego wykorzystania paliw.