Rozdział III
Odpowiedzialność za zobowiązania wobec spółki i wobec wierzycieli
1. Odpowiedzialność za zobowiązania finansowe w spółkach osobowych
Zasadą jest, że za zobowiązania spółek posiadających osobowość prawną odpowiadają same spółki, natomiast za zobowiązania spółek nieposiadających osobowości prawnej, a tylko zdolność prawną80, odpowiedzialność ponoszą również ich wspólnicy.
Zważywszy, iż w ramach spółek handlowych osobowość prawną mają wyłącznie spółki kapitałowe, wspólnicy spółek osobowych ponoszą osobistą odpowiedzialność za zobowiązania spółki. Wprawdzie ustawodawca wskazał wprost w przepisie81, iż przez umowę spółki handlowej wspólnicy zobowiązują się dążyć do osiągnięcia wspólnego celu m.in. przez wniesienie wkładów, to jednak w odniesieniu do spółek osobowych żaden przepis nie wskazuje minimalnej wartości tych wkładów.
Odpowiednio zabezpieczeniem kontraktów zawieranych przez spółkę osobową, w tym przede wszystkim zabezpieczeniem potencjalnych wierzytelności kontrahentów spółki jest właśnie osobista odpowiedzialność wspólników za zobowiązania zaciągane przez spółkę, którzy wspólnie z samą spółką ponoszą ryzyko gospodarczo-finansowe wspólnej działalności. Takie rozwiązanie znajduje uzasadnienie także w osobistym zaangażowaniu wspólników w prowadzenie spraw spółki osobowej, którego to obowiązku, w przeciwieństwie do spółek kapitałowych, nie można powierzyć wyłącznie osobom spoza spółki. Oczywiście poszczególne typy spółek osobowych (jawna, partnerska, komandytowa, komandytowo-akcyjna) różnią się między sobą sposobem ukształtowania odpowiedzialności za zobowiązania spółki.
1.1. Spółka jawna
Spółka jawna stanowi swoisty wzorzec normatywny, do którego odwołują się także przepisy dotyczące spółki partnerskiej (art. 89 Ksh), komandytowej (art. 103 Ksh) i komandytowo-akcyjnej (art. 126 Ksh). Tym samym podstawy, zasady odpowiedzialności w tych spółkach, z pewnymi odrębnościami wyraźnie przewidzianymi przepisami prawa, są tożsame.
Zobowiązania w spółce jawnej, w świetle art. 8 Ksh, są zaciągane w imieniu spółki posiadającej odrębną podmiotowość (w przeciwieństwie np. do spółki cywilnej). W konsekwencji za zobowiązania wobec wierzycieli odpowiada każdy wspólnik bez ograniczenia, całym swoim majątkiem i solidarnie z pozostałymi wspólnikami. Należy przy tym pamiętać, że wierzyciel spółki może prowadzić egzekucję z majątku wspólnika wówczas, gdy egzekucja z majątku spółki okaże się bezskuteczna. Jednak wierzyciel może wnieść powództwo przeciwko wspólnikowi, zanim egzekucja z majątku spółki okaże się bezskuteczna. Ponadto ta subsydiarna odpowiedzialność wspólnika nie dotyczy zobowiązań powstałych przed wpisem spółki do rejestru. Odpowiedzialność wspólników spółki jawnej za zobowiązania spółki obejmuje zarówno zobowiązania prywatnoprawne (wynikające z czynności prawnych, z czynów niedozwolonych itp.), jak i publicznoprawne (dotyczy to głównie zobowiązań podatkowych).