Instrumenty finansowe

Rozdział VIII

Krzysztof Witucki

Od czasu obszernej nowelizacji ustawy o rachunkowości w 2002 r. bardzo wiele kłopotów przysparza problematyka instrumentów finansowych. Problematyka ta nie za często pojawia się także w opracowaniach dotyczących zamknięć rocznych - a powinna, ponieważ coraz częściej instrumenty finansowe są prezentowane w sprawozdaniach firm. Ta tematyka jest o tyle ważna, że w kontekście zamknięcia roku istotna jest nie tylko wycena, ale także sklasyfikowanie poszczególnych instrumentów do właściwych kategorii. Aby takiej klasyfikacji dokonać, konieczne jest "przebrnięcie" przez poszczególne definicje i pojęcia związane z instrumentami finansowymi.

Zasady traktowania instrumentów finansowych wynikają przede wszystkim z rozporządzenia Ministra Finansów z 12 grudnia 2001 r. w sprawie szczegółowych zasad uznawania, metod wyceny, zakresu ujawniania i sposobu prezentacji instrumentów finansowych (dalej: rozporządzenie w sprawie wyceny). Pomocniczo stosuje się także do nich postanowienia MSR nr 32 i 39. Zwróćmy uwagę, że przepisy rozporządzenia stanowią przepisy szczególne w stosunku do przepisów ustawy o rachunkowości - a tym samym należy je stosować w pierwszej kolejności. W przypadku braku możliwości stosowania przepisów rozporządzenia (np. w stosunku do akcji jednostek, do których tego rozporządzenia nie można stosować) należy stosować ogólne zasady prezentacji i wyceny zawarte w ustawie o rachunkowości.

Instrumentem finansowym jest kontrakt, który powoduje powstanie aktywów finansowych u jednej ze stron i zobowiązania finansowego albo instrumentu kapitałowego u drugiej ze stron - pod warunkiem że z kontraktu zawartego między dwiema lub więcej stronami jednoznacznie wynikają skutki gospodarcze bez względu na to, czy wykonanie praw lub zobowiązań wynikających z kontraktu ma charakter bezwarunkowy czy warunkowy.

Do instrumentów finansowych nie zalicza się:

l rezerw i aktywów z tytułu odroczonego podatku dochodowego,

umów o gwarancje finansowe, które ustalają wykonanie obowiązków z tytułu udzielonej gwarancji, w formie zapłacenia kwot odpowiadających stratom poniesionym przez beneficjenta na skutek niespłacenia wierzytelności przez dłużnika w wymaganym terminie,